Điều tra vụ án hình sự - Đặc điểm của hoạt động thiết kế

Hoạt động thiết kế của điều tra viên được thể hiện trước hết ở việc xây dựng kế hoạch hành động cho bản thân. Hoạt động thiết kế bao gồm cả việc ra quyết định và thi hành quyết định. Trên cơ sở các quyết định này, điều tra viên tiến hành nhận thức về vụ án. Hoạt động thiết kế thông thường được thể hiện trong việc đề ra và thực hiện những hành động nhằm loại trừ khả năng phát triển của tội phạm, những hành vi cản trở hoạt động điều tra. Hoạt động thiết kế đảm bảo cho việc ra quyết định sau khi đánh giá, phân tích, tổng hợp những chứng cứ đã thu thập được một cách chính xác.

Các quyết định về hoạt động thiết kế chỉ có thể được thực hiện trên cơ sở các sự kiện đã được nghiên cứu. Mặt khác sự nhận thức các sự kiện mới, các sự kiện bổ sung trong đa số các trường hợp đều chỉ có thể thực hiện được sau khi đã có các quyết định.

Nội dung hoạt động thiết kế của điều tra viên về cơ bản do luật pháp quy định. Hoạt động thiết kế trong điều tra cần phải được thực hiện trong giới hạn thẩm quyền mà pháp luật quy định. Đây là nguyên tắc hết sức quan trọng mà điều tra viên phải chấp hành. Các quyết định của điều tra viên có ý nghĩa rất lớn về mặt pháp lý, nhiều khi nó thaỵ đổi cả vị trí pháp lý của công dân (vào nhà công dân khám xét, triệu tập công dân làm nhân chứng). Các quyết định này luôn luôn gắn liền với những hậu quả nhất định vì vậy trong trường hợp không kiểm tra hay vô trách nhiệm đối với quyết định đã đưa ra có thể dẫn đến những vi phạm quyền lợi của công dân. Xuất phát từ lý do này, mà kết quả của các quyết định thiết kế phải được đưa vào hồ sơ tố tụng.

Trong hoạt động thiết kế khả năng trí tuệ của điều tra viên cũng như ý chí cá nhân của họ được bộ lộ rất rõ ràng. Bởi vì hoạt động thiết kế là việc ra những quyết định có lý trí, cho phép tiếp tục quá trình xác minh sự thật khách quan của vụ án, đình chỉ và ngăn chặn tội phạm, ngăn chặn sự lẩn trốn, xoá dấu vết cũng như những biểu hiện chống đối của bị can. Thực vậy, về mặt tâm lý mà nói, nếu càng gặp nhiều khó khăn trong nhận thức trong khi xác định mục đích hoạt động và trong khi thực hiện hoạt động thì ý chí của con người càng được thể hiện rõ. Hay nói một cách khác, công việc khó khăn và phức tạp, chính là thước đo trí tuệ và lòng dũng cảm, ý chí kiên cường của con người. Phù hợp với quan điểm nêu trên, hoạt động thiết kế của điều tra viên cần được thực hiện trong sự kết họp phù họp với các giai đoạn phát triển ý chí của họ. Có thể phân biệt các giai đoạn sau đây của hoạt động thiết kế:

- Phân tích, tổng hợp các sự kiện đã thu được trong quá trình nhận thức;

- Xác định cơ sở và điều kiện cần thiết để ra quyết định nhằm ngăn chặn tội phạm cũng như bắt giữ bị can;

- Làm sáng tỏ các cơ sở pháp lý của việc thực hiện những hành động khác;

- Ra quyết định và đưa quyết định vào hồ sơ vụ án; và thực hiện chức năng nghiệp vụ (ra quyết định bẳt giam, khám nhà ở, đồ vật);

- Thực hiện những hành động liên quan đến việc ra quyết định;

- Thực hiện các quyết định;

- Thực hiện chức năng nghiệp vụ nhằm củng cố kết quả của hoạt động thiết kế.

Chẳng hạn, biên bản của bất kỳ hoạt động điều tra nào, như loại biên bản khám xét, bắt giữ... đều sẽ được thể hiện bằng kết quả của việc thực hiện chức năng nghiệp vụ trong hoạt động thiết kế của điều tra viên. Chính vì vậy, trong biên bản cần phải thể hiện các sự kiện đã xác định và các biểu hiện hoạt động của điều tra viên (ví dụ khám nhà tìm thấy hung khí phạm tội, điều tra viên đã dùng kìm cắt khóa để vào nhà...) Như vậy chức năng nghiệp vụ trong hoạt động thiết kế được thể hiện hai bước: cúng cố quyết định thiết kế đã đưa ra, củng cố bước thực hiện và kết quả thực hiện các quyết định.

Tổng hợp từ Giáo trình Tâm lý học Tư pháp - Đại học Luật Hà Nội và một số nguồn khác.