Các hoạt động Luật sư có thể làm khi nghỉ hưu

I- TUỔI NGHỈ HƯU PHÙ HỢP CỦA LUẬT SƯ

Theo quy định của pháp luật về lao động, người lao động nói chung và Luật sư nói riêng, từ ngày 01/01/2021, nếu bảo đảm điều kiện thời gian đóng bảo hiểm xã hội là nam đủ 34 năm và nữ đủ 30 năm đóng bảo hiểm xã hội và đạt đến độ tuổi từ đủ 60 tuổi 03 tháng đối với lao động nam và đủ 55 tuổi 04 tháng đối với lao động nữ (cứ mỗi năm tăng thêm 03 tháng đối với lao động nam và 04 tháng đối với lao động nữ) sẽ được nghỉ hưu và được hưởng lương hưu hằng tháng do quỹ bảo hiểm xã hội chi trả. Nếu có nhu cầu tiếp tục sử dụng lao động thì người sử dụng lao động sẽ thỏa thuận với người lao động cao tuổi có đủ sức khỏe để kéo dài thời hạn hợp đồng lao động hoặc giao kết một hợp đồng lao động mới. 

Như vậy, nếu có giao kết hợp đồng lao động có hưởng lương với một công ty luật, đồng thời bạn đã đến tuổi nghỉ hưu theo quy định của pháp luật và cũng muốn nghỉ hưu, bạn có thể chính thức dừng luôn việc hành nghề luật sư của mình tại thời điểm này. Tuy nhiên, nếu vẫn còn đủ sức khỏe để tiếp tục làm việc, có tâm huyết với nghề luật sư và mong muốn tiếp tục hành nghề dù với cường độ và khối lượng công việc ít hơn bình thường, bạn có thể thỏa thuận với công ty luật để kéo dài thời hạn hợp đồng lao động đã giao kết hoặc hai bên sẽ giao kết một hợp đồng lao động mới trong từng thời gian cụ thể, phù hợp với điều kiện sức khỏe của bạn và nhu cầu của công ty luật. 

Nếu chỉ làm việc cho công ty luật với tư cách là luật sư thành viên góp vốn và nhận cổ tức mà không giao kết hợp đồng lao động và nhận tiền lương hằng tháng, và miễn rằng bạn vẫn muốn tiếp tục làm việc với nghề luật sư sau tuổi nghỉ hưu, hướng giải quyết cho tình huống này sẽ là công việc của bạn sẽ được thực hiện theo thỏa thuận của các luật sư thành viên trong Điều lệ của công ty luật của bạn.

Thông thường, với nghề luật sư thì thời điểm nghỉ hưu sẽ có khuynh hướng trễ hơn so những ngành, nghề khác vì tính chất đặc thù của nghề này là lao động trí óc nhiều hơn lao động chân tay và nếu trí óc vẫn còn minh mẫn và sức khỏe vẫn còn cho phép, thì bạn vẫn có thể tiếp tục làm việc.

Trên thực tế, nhiều luật sư vẫn còn đam mê với nghề luật sư cho nên dù đã đến tuổi nghỉ hưu theo quy định của pháp luật nhưng vẫn tiếp tục làm việc cho đến khi đầu óc của họ không còn minh mẫn nữa mới chịu dừng lại. Tuy nhiên, cũng có nhiều luật sư lại muốn nghỉ hưu ngay khi đến tuổi nghỉ hưu theo quy định hay thậm chí là nghỉ hưu sớm hơn để có thể thực hiện những giấc mơ, hoài bão thời còn trẻ mà họ nhưng chưa có thể thực hiện được ví dụ như đi du lịch vòng quanh thế giới, dạy học, mở nhà hàng ăn, lấy bằng tiến sĩ luật.

Lưu ý rằng, trên thực tế các sách về chủ đề pháp luật sẽ không có nhiều bạn đọc như các loại sách về các chủ đề xã hội khác trên thị trường vì đối tượng bạn đọc các loại sách chuyên ngành này thường không nhiều, chỉ gói gọn trong phạm vi những người làm việc có liên quan đến nghề luật sư. Bên cạnh đó, nếu bán sách thông qua hệ thống các nhà sách có tiếng trên thị trường, thì tỷ lệ chiết khấu mà tác giả phải trả cho các nhà sách này thường lên đến khoảng từ 40% đến 50% giá bìa trong khi chi phí in sách mà bạn phải trả cho nhà in thường cũng chiếm từ 35% đến 40% giá bìa.

Do đó, vấn đề lợi nhuận từ việc bán sách, đặc biệt là với quyển sách đầu tay của bạn chắc là sẽ không được bao nhiêu. Thay vào đó, bạn nên đặt mục tiêu làm sao có thể truyền tải tốt nhất kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề thực tiễn của bạn cho cộng đồng. Mục tiêu lợi nhuận chỉ nên gói gọn trong việc làm sao để bạn không bị lỗ khi xuất bản sách là được.

Một cách để có thể giảm bớt tiền chiết khấu khi bán sách là bạn bán sách thông qua hệ thống bán sách online chẳng hạn như Vinabook, Tiki, Amazon, Ebay với tỷ lệ chiết khấu chỉ từ 10% đến 20% giá bìa. Thậm chí, bạn có thể tự mình phát hành sách thông qua các nền tảng xã hội ví dụ như Linkedln, Facebook, Instagram, Twitter hoặc các trang web mua bán... Bên cạnh đó, nếu quyển sách có nội dung từ 500 trang trở lên, bạn nên tách nó ra thành hai (02) quyển nhỏ Phần 1 và Phần 2, để giá bìa của mỗi quyển sách được hợp lý hơn với người mua thay vì gộp chúng thành một quyển dày với giá bìa cao và sẽ làm cho người đọc phải cân nhắc trước khi mua chúng.

[b] Viết báo: Trong thời gian còn hành nghề luật sư, dù chưa từng hoặc đã từng viết bài đăng trên các báo, tạp chí chuyên ngành về các đề tài pháp luật nào đó thuộc lĩnh vực chuyên môn thì khi nghỉ hưu, thì bạn cũng nên tiếp tục dành thời gian cho các công việc này. Việc viết bài cho báo, tạp chí ngoài lợi ích của nó là làm cho bạn không bị quên nghề, còn giúp bạn duy trì kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề, chống suy giảm trí nhớ do tuổi cao, không bị cảm giác bản thân bị lạc hậu, bị lãng quên mà còn giúp bạn có thêm một khoản thu nhập tượng trưng nào đó từ tiền nhuận bút được các tòa soạn chi trả.

[c] Dạy học: Dạy học cũng là một cách hay giúp luật sư không bị quên kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của mình khi bạn nghỉ hưu, tiếp tục xây dựng các mối quan hệ mới cũng như có được một khoản thu nhập tương đối và thường xuyên.

Luật sư cũng có thể đăng ký dạy học theo chế độ cộng tác viên hay giảng viên thỉnh giảng cho các trường đại học luật hay các trường đại học có tổ chức các khóa học có liên quan đến pháp luật như các khóa học thạc sĩ quản trị kinh doanh mà có môn luật kinh doanh trong chương trình giảng dạy, hoặc tham gia giảng dạy các khóa học chuyên đề pháp luật ngắn hạn với các trung tâm đào tạo chuyên nghiệp.

[d] Làm đại diện vốn góp cho cổ đông trong các công ty đại chúng: Trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng, dù đã nghỉ hưu nhưng nhiều luật sư có uy tín vẫn được một số khách hàng tín nhiệm đối với thời gian họ còn hành nghể mời làm người đại diện phần vốn góp của họ trong các công ty mà họ bỏ vốn đầu tư. Điều này là khá phổ biến và là trào lưu chung trên thế giới, vì nói chung luật sư luôn được khách hàng xem là những người có am hiểu chuyên sâu về pháp luật mà ít nhiều có thể hỗ trợ họ trong việc giám sát tuân thủ pháp luật tại nơi họ đầu tư góp vốn hay mua cổ phần. Bên cạnh đó, với kinh nghiệm tư vấn vận dụng pháp luật trong thời gian hành nghề luật sư cũng đưa ra những lời khuyên hữu ích và thiết thực giúp ban quản trị có những quyết định kinh doanh và quản trị đúng hướng, đúng trọng tâm và tuân thủ pháp luật.

Thời gian bạn tiêu tốn cho các công việc như thế trên thực tế không nhiều vì bản chất của công việc này là không có tính chất thường xuyên vì bạn chỉ tốn thời gian cho việc tham gia các cuộc họp đại hội đồng cổ đông, hội đồng quản trị, hội đổng thành viên định kỳ... Trong khi đó, phí dịch vụ được trả cho các công việc này cũng khá hậu hĩnh và bạn lại có cơ hội được đi đây đi đó để tham dự các cuộc họp của ban quản trị các công ty cho nên đây cũng được xem là một sự chọn lựa tuyệt vời cho bạn khi bạn nghỉ hưu.

[e] Làm trọng tài thương mại hay hòa giải viên thương mại: Nhìn chung, quy chế của các trung tâm trọng tài thương mại tại Việt Nam hiện không quy định về tuổi hưu đối với trọng tài viên. Điều này có nghĩa rằng nếu bạn vẫn còn minh mẫn, còn sức khỏe tốt, mong muốn được làm việc cũng như được các bên tranh chấp tin tưởng chọn lựa là trọng tài viên giải quyết các tranh chấp của họ thì bạn vẫn có thể tiếp tục làm công việc này trong thời gian nghỉ hưu.

Theo quy định của Luật Trọng tài thương mại của Việt Nam, điều kiện để làm trọng tài viên của các trung tâm trọng tài thương mại ở Việt Nam là bạn phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ theo quy định của pháp luật về dân sự, có trình độ đại học và đã qua thực tế công tác theo ngành đã học như nghề luật sư trong thời gian từ 05 năm trở lên. Tuy nhiên, đây chỉ là những yêu cầu tối thiểu theo quy định của pháp luật. Trên thực tế, mỗi trung tâm trọng tài thương mại sẽ có các tiêu chuẩn của riêng họ và các tiêu chuẩn này thường sẽ có yêu cầu cao hơn các yêu cầu theo quy định của pháp luật.

Chẳng hạn, với Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, những điều kiện được đặt ra để trở thành trọng tài viên có phần khắt khe, bao gồm yêu cầu ứng viên phải có độ tuổi từ 30 đến 70; tốt nghiệp đại học và đã qua thực tế công tác theo ngành đã học từ 08 năm trở lên, trừ trường hợp là chuyên gia có trình độ chuyên môn cao, có nhiều kinh nghiệm; có cam kết giải quyết vụ kiện một cách độc lập, khách quan, công bằng và nhanh chóng; sẵn sàng tham gia các hoạt động của Trung tâm; nỗ lực cống hiến vì sự phát triển của Trung tâm; có sự giới thiệu của hiệp hội nghề nghiệp trong phạm vi toàn quốc, hoặc trường đại học hoặc viện nghiên cứu, hoặc được ít nhất một thành viên trong Ban điều hành Trung tâm VIAC giới thiệu.

Việc tham gia các trung tâm trọng tài với tư cách trọng tài viên là lựa chọn đáng để bạn cân nhắc sau khi nghỉ hưu. Bên cạnh việc mang lại nguồn thu nhập thêm cho bạn dù không cố định và thường xuyên, công việc này cũng có tác dụng giúp bạn không bị quên đi những kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề của minh, tiếp tục duy trì và xây dựng thêm các mối quan hệ mới trong cộng đồng.

[f] Làm việc bán thời gian cho công ty luật: Dù bạn đã nghỉ hưu và chính thức không còn làm việc cho công ty luật của bạn nữa nhưng nếu công ty luật của bạn có nhu cầu, bạn cũng có thể giao kết hợp đồng lao động bán thời gian hoặc theo một công việc nhất định nào đó để hỗ trợ họ trong một số công việc không có liên quan đến công việc pháp lý của khách hàng. Trên thực tế, các công ty luật thường nhờ các luật sư đã nghỉ hưu của họ hỗ trợ họ trong các công việc nội bộ ví dụ như huấn luyện nội bộ, huấn luyện kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề ví dụ như kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng giao tiếp với khách hàng, kỹ năng phát triển kinh doanh, kỹ năng giao việc cho các luật sư trẻ, các cử nhân luật và các trợ lý luật sư trong công ty luật. Ngoài ra, công ty luật của bạn cũng có thể giao kết hợp đồng dịch vụ với bạn để bạn tiếp tục làm việc cho họ với chức danh luật sư hợp tác (off counsel) nhằm tận dụng danh tiếng và uy tín của bạn thêm một thời gian hợp lý nữa và bạn sẽ được trả một khoản phí dịch vụ tượng trưng nào đó cho việc sử dụng tên tuổi của bạn cho mục đích này.

Các công việc vừa nêu không những giúp cho bạn có được một công việc không chịu áp lực cao, chủ động về thời gian mà còn có điều kiện gần gũi với công việc trước đây bạn đã từng làm, lại có thêm một ít thu nhập, kiến thức pháp luật của bạn không bị lạc hậu, giúp bạn duy trì hoạt động trí óc cũng như giúp công ty luật của bạn có được một người đảm nhận công việc huấn luyện chuyên môn và kỹ năng nghề nội bộ đáng tin cậy với chi phí thấp để đào tạo đội ngũ kế cận cũng như duy trì sự ảnh hưởng của bạn đối với khách hàng của công ty luật của bạn trong một thời gian nữa sau khi bạn nghỉ hưu.

2- Các công việc không tạo ra thu nhập:

Ngoài các công việc tạo ra thu nhập như trên, bạn cũng có thể chọn cho mình một số công việc khác dù không mang lại thu nhập cho bạn nhưng vẫn không kém phần hấp dẫn như sau:

[a] Làm các công việc thiện nguyện cho cộng đồng: Trong suốt quá trình hành nghề luật sư cho đến khi nghỉ hưu, chắc chắn bạn ít nhiều đã tạo được cho mình một mức độ uy tín nào đó trong cộng đồng, xã hội. Đây là một lợi thế rất lớn cho bạn để kêu gọi và vận động bạn bè, đồng nghiệp cũng đã nghỉ hưu như bạn hay những người vẫn còn làm việc tham gia các công việc thiện nguyện giúp ích cho cộng đồng, xã hội. Có rất nhiều công việc thiện nguyện mà bạn có thể làm ví dụ như quyên góp tiền tặng người dân ở các vùng gặp bão lụt, thiên tai; cấp học bổng, tặng quà cho những học sinh nghèo, hiếu học, học giỏi; góp tiền xây dựng trường học cho học sinh vùng sâu, vùng xa, xây cầu bê tông cho các vùng nông thôn nghèo; tài trợ tiền thuốc men cho các bệnh nhân nghèo, người già neo đơn, trẻ mồ côi gặp bệnh nan y, hiểm nghèo.

[b] Tham gia công việc của đoàn luật sư địa phương: Các dự thảo luật, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật được ban hành bởi Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan Nhà nước ở Trung ương thường được các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tổ chức lấy ý kiến đóng góp của người dân trước khi chính thức ban hành. Việc tham gia đóng góp ý kiến cho các dự thảo như thế cũng có ý nghĩa nhất định trong việc xây dựng, phát triển và hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật Việt Nam. Do đó, khi bạn nghỉ hưu và có nhiều thời gian rảnh rỗi, bạn nên tham gia tích cực trong việc đóng góp ý kiến cho các dự thảo luật và văn bản quy phạm pháp luật. Dĩ nhiên, với uy tín hành nghề luật sư cộng với kiến thức pháp luật, trình độ chuyên môn và kỹ năng hành nghề chuyên sâu của bạn trong một vài lĩnh vực pháp luật nào đó, sự tham gia của bạn sẽ góp phần không nhỏ trong việc phản biện các dự thảo luật, dự thảo văn bản quy phạm pháp luật giúp hoàn thiện, giảm bớt mơ hồ, không rõ ràng, không nhất quán của văn bản quy phạm pháp luật.

[c] Tham gia câu lạc bộ xã hội nghề nghiệp: Việc tham gia với tư cách thành viên của các câu lạc bộ xã hội - nghề nghiệp tại Việt Nam ví dụ như VNHR, Hội Doanh nghiệp trẻ, BNI..., là một trong những công việc phát triển kinh doanh thường xuyên của luật sư mà bạn đã thực hiện và duy trì trong suốt một khoảng thời gian dài khi bạn còn hành nghề luật sư. Khi bạn nghỉ hưu, mặc dù mục tiêu phát triển kinh doanh giờ đây không còn là ưu tiên của bạn, bạn vẫn nên tiếp tục duy trì sự tham gia đều đặn của mình trong các câu lạc bộ xã hội - nghề nghiệp đó.

Nếu có nhiều thời gian rảnh rỗi, bạn cũng nên tham gia tích cực và thường xuyên hơn đối với các hoạt động của các hiệp hội xã hội - nghề nghiệp ví dụ như tham gia làm diễn giả của một số hội thảo chuyên đề pháp luật, hay tích cực tham gia đóng góp ý kiến cho các diễn đàn thảo luận có liên quan đến pháp luật hoặc tham gia vào ban chấp hành của các câu lạc bộ xã hội - nghề nghiệp để chủ động hơn trong các công việc hữu ích cho cộng đồng, xã hội. Dù biết rằng những công việc như thế không mang lại tiền bạc hay vật chất gì đáng kể cho bạn nhưng nó thật sự có nhiều ý nghĩa và mang lại giá trị tinh thần rất lớn giúp bạn vững tin trong cuộc sống, cảm thấy vẫn có ích cho cộng đồng, xã hội.

[d] Tham gia hoạt động của cơ quan Nhà nước địa phương: Các hoạt động của cộng đồng dân cư tại nơi mà bạn cư ngụ và sinh sống khi nghỉ hưu cũng là một sự lựa chọn đáng cân nhắc để bạn dành thời gian rảnh rỗi của mình sau khi nghỉ hưu vào những nơi đó. Với mức độ uy tín có được từ việc hành nghề luật sư của mình, bạn có thể tự ứng cử vào các chức vụ dân bầu tại địa phương ví dụ như tổ trưởng tổ dân phố, trưởng ấp để có điều kiện tham gia các hoạt động tại địa phương mang lại lợi ích cho cộng đồng, xã hội.

Bạn cũng nên tiếp tục sinh hoạt trong tổ hưu trí của phường, xã nơi gia đình bạn cư ngụ hoặc thậm chí là tự ứng cử vào vị trí đại biểu hội đồng nhân dân các cấp hay ứng cử làm đại biểu quốc hội để góp tiếng nói nhỏ bé của mình vào việc cải thiện và nâng tầm môi trường pháp lý của đất nước nói chung và cho địa phương của bạn nói riêng.