Các vấn đề chung về năng lực trách nhiệm hình sự

1- Khái niệm năng lực trách nhiệm hình sự

Năng lực trách nhiệm hình sự là năng lực có thể phải chịu trách nhiệm hình sự của một người nếu thực hiện hành vi phạm tội. Năng lực trách nhiệm hình sự là một dạng năng lực pháp lý. Nhà nước xác nhận năng lực này dựa trên các cơ sở sau:

• Thứ nhất, người có năng lực trách nhiệm hình sự phải là người có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội. Cơ sở thứ nhất này đảm bảo chủ thể của tội phạm là người có năng lực để có thể có lỗi khi thực hiện hành vi có tính gây thiệt hại cho xã hội.

• Thứ hai, người có năng lực trách nhiệm hình sự là người có độ tuổi phù hợp với chính sách hình sự của nhà nước trong giai đoạn cụ thể. Cơ sở thứ hai này là cần thiết để thể hiện chính sách hình sự của nhà nước đối với người chưa đủ 18 tuổi có hành vi có tính gây thiệt hại cho xã hội.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

2- Năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi

Con người với cấu tạo sinh học đặc biệt luôn có khả năng hình thành và phát triển năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi nói trên. Nhưng khả năng đó chỉ trở thành hiện thực khi con người được sống trong môi trường xã hội và phải qua quá trình được giáo dục và tự giáo dục nhất định. Khi đó, con người sẽ có năng lực nhận thức được đòi hỏi của xã hội và trên cơ sở nhận thức đó sẽ có năng lực điều khiển hành vi phù hợp với đòi hỏi của xã hội. Năng lực này cũng như độ tuổi để có năng lực này không phụ thuộc vào quy định của pháp luật. Do vậy, năng lực này có thể được coi là năng lực "tự nhiên" của con người.

Trong trường hợp bình thường, con người đều có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội khi đạt độ tuổi nhất định. Do vậy, vấn đề kiểm tra năng lực này không cần được đặt ra cho mọi trường hợp mà mặc nhiên được thừa nhận, khi chủ thể đã đạt độ tuổi nhất định đó, trừ trường hợp cá biệt khi có nghi ngờ chủ thể không có năng lực này do mắc bệnh dẫn đến hoạt động của bộ não bị rối loạn. Vấn đề được đặt ra ở đây là phải xác định độ tuổi mà ở độ tuổi đó, chắc chắn một người bình thường sẽ có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

3- Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự

"Độ tuổi để có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội" trên đây và "Tuổi chịu trách nhiệm hình sự" là khác nhau nhưng có liên quan với nhau. Tuổi chịu trách nhiệm hình sự được quy định không thể thấp hơn tuổi có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội. Do vậy, luật hình sự chỉ cần xác định tuổi chịu trách nhiệm hình sự và được hiểu khi đủ tuổi đó thì chủ thể mặc nhiên được coi là có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội, trừ trường hợp cá biệt do mắc bệnh mà không có năng lực đó.

Dựa trên mối quan hệ như vậy, luật hình sự Việt Nam xác định người có năng lực trách nhiệm hình sự là người đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự (Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015) và không thuộc trường hợp ở trong tình trạng không có năng lực nhận thức hoặc năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội (Điều 21 Bộ luật Hình sự 2015 gọi là tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự).

Luật hình sự Việt Nam không trực tiếp quy định như thế nào là có năng lực trách nhiệm hình sự mà chỉ quy định tuổi chịu trách nhiệm hình sự và quy định thế nào là trường hợp trong tình trạng không có năng lực nhận thức hoặc năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội. Với việc quy định này, luật hình sự Việt Nam mặc nhiên thừa nhận người đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự là có năng lực trách nhiệm hình sự (trong đó bao gồm cả năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội), trừ trường hợp cá biệt do bị bệnh mà không có năng lực nhận thức hoặc năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội.

Do vậy, trong thực tiễn áp dụng, các cơ quan có trách nhiệm không đòi hỏi phải đánh giá từng trường hợp một là có năng lực nhận thức và năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội hay không mà chỉ phải xác định đã đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự hay chưa và cá biệt, nếu có sự nghi ngờ mới cần phải kiểm tra xem có phải là trường hợp trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự hay không (tình trạng không có năng lực nhận thức hoặc năng lực điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội).

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

4- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Các vấn đề chung về năng lực trách nhiệm hình sự được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Các vấn đề chung về năng lực trách nhiệm hình sự có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê Luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với Luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.