Giả tạo trong giao dịch dân sự

1- Giao dịch giả tạo là gì?

Có nhiều trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu theo quy định của pháp luật dân sự như:

• Người tham gia giao dịch không có năng lực hành vi dân sự
• Người tham gia giao dịch không đúng thẩm quyền.
• Giao dịch dân sự vi phạm sự tự nguyện về ý chí của các chủ thể (giao dịch dân sự do nhầm lẫn, do lừa dối, đe dọa, do giả tạo).
• Giao dịch dân sự vô hiệu từng phần.

• Giao dịch dân sự vô hiệu do xác lập vào thời điểm người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình.

• Giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm về hình thức.

• Giao dịch dân sự vô hiệu do vi phạm điều cấm của pháp luật và trái đạo đức xã hội.

Tuy nhiên không phải bất cứ một sự thể hiện ý chí giả tạo nào cũng đều cho là giao dịch giả tạo mà chỉ những giao dịch ý chí giả tạo tồn tại ở các chủ thể (có sự thông đồng trước) trước khi tham gia giao dịch thì mới được coi là giao dịch giả tạo. Để bảo về người thứ ba ngay tình thì các nước trên thế giới đều quy định khi tuyên bố giao dịch giả tạo vô hiệu thì giao dịch che giấu vẫn tồn tại hiệu lực và tính pháp lí.

2- Giao dịch dân sự được xác lập do giả tạo?

Trong Bộ luật dân sự 2005 quy định:

“Khi các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giả tạo nhằm che giấu một giao dịch khác thì giao dịch giả tạo vô hiệu, còn giao dịch bị che giấu vẫn có hiệu lực, trừ trường hợp giao dịch đó cũng vô hiệu theo quy định của Bộ luật này.Trong trường hợp xác lập giao dịch giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba thì giao dịch đó vô hiệu.”

Như vậy có thể hiểu giao dịch dân sự giả tạo là giao dịch mà trong đó việc thể hiện ý chí ra bên ngoài khác với ý chí nội tâm và kết quả thực hiện của các bên tham gia vào giao dịch.

Giao dịch giả tạo được xác lập trên cơ sở hành vi gian dối và thực hiện khi các bên xác lập giao dịch đó. Giao dịch giả tạo là giao dịch được xác lập nhằm che dấu việc thực hiện một hợp đồng khác mà các bên thật sự mong muốn thực hiện. Giao dịch giả tạo mà các bên “tự nguyện” tham gia nhưng mục đích giao dịch được thể hiện không phù hợp với mục đích các bên thực sự quan tâm, hướng tới, mong muốn đạt được. Yếu tố giả tạo thông qua dấu hiệu các bên thông đồng với nhau để tạo nên sự thiếu thống nhất giữa ý chí và tuyên bố ý chí của các bên xác lập giao dịch.

Có hai loại giao dịch dân sự giả tạo đó là giao dịch dân sự nhằm che dấu một giao dịch khác và giao dịch giả tạo nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba. Đặc điểm chung của hai loại giao dịch này đó là sự nhất trí, thông đồng từ trước của các bên xác lập giao dịch giả tạo nhằm tạo nên cái nhìn sai lầm cho người khác đối với giao dịch đó. Bên cạnh đó hai loại giao dịch này cũng có sự khác biệt cơ bản như sau:

(i) Đối với trường hợp thứ nhất thì có hai loại giao dịch dân sự song song cùng tồn tại đó là giao dịch giả tạo và giao dịch bị che giấu. Giao dịch dân sự giả tạo sẽ bị vô hiệu và giao dịch đích thực vẫn có hiệu lực pháp lí (một số trường hợp nếu vi phạm điều kiện có hiệu lực của giao dịch vẫn có thể bị vô hiệu cùng giao dịch giả tạo).

(ii) Đối với trường hợp thứ hai thì trên thực tế hoàn toàn không có một giao dịch nào cả, các bên xác lập giao dịch tưởng tượng, hư cấu nên các quy định, điều khoản trong giao dịch giả tạo. Thông thường thì trường hợp này thể hiện ở:

•  Bản thân chủ thể tham gia giao dịch đã tồn tại nghĩa vụ dân sự với chủ thể khác, nhưng để trốn tránh nghĩa vụ đó đã thực hiện một giao dịch khác với người thứ ba.
• Khi tham gia giao dịch chủ thể phải thực hiện một nghĩa vụ nhất định với nhà nước nhưng không muốn thực hiện nên đã xác lập giao dịch với người thứ ba.

Tóm lại, đối với giao dịch được xác lập do giả tạo thì dấu hiệu nhận biết đặc trưng nhất đó là yếu tố thông đồng từ trước của các bên tham gia giao dịch, các bên cố tình thực hiện một cách tự nguyện nhưng không đúng như ý chí, suy nghĩ thực tế của bản thân mình. Mặt khác, không phải giao dịch nào thể hiện ý chí giả tạo cũng được coi là giả tạo mà chỉ có những giao dịch có sự nhất trí từ các chủ thể khi tham gia xác lập giao dịch. Và nếu như giao dịch được xác lập do giả tạo thì luôn vô hiệu, giao dịch bị che giấu vẫn có hiệu lực pháp luật và hậu quả pháp lí của nó được giải quyết theo quy định của pháp luật dân sự.

3- Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự được xác lập do giả tạo?

Cũng giống như các loại giao dịch dân sự khác bị tuyên vô hiệu thì giao dịch dân sự được xác lập do giả tạo cũng phải chịu hậu quả pháp lí là vô hiệu. Thêm vào đó, giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo cũng gây ra một số hậu quả pháp lí nhất định đối với các bên liên quan trong việc xác lập giao dịch. Theo nghĩa thông thường thì chúng ta có thể hiệu hậu quả là “kết quả không hay về sau”, kết quả đó không tự dưng xuất hiện được mà phải dựa trên một sự kiện hay một hành vi cụ thể nào đó.

Thực tiễn xét xử cho thấy rằng, đối với các giao dịch được xác lập do giả tạo thì đều là những giao dịch dân sự vô hiệu tuyệt đối. Việc Tòa án tuyên giao dịch loại này vô hiệu không mang tính xét xử mà chỉ là sự công nhận tính vô hiệu của nó trên cơ sở quy định của pháp luật, không dựa vào yêu cầu của các bên tham gia giao dịch. Bên cạnh đó, quyết định của Tòa án còn có thêm nội dung xác định hậu quả và cưỡng chế các bên vi phạm thực hiện các hậu quả của giao dịch vô hiệu. Như vậy, sự vô hiệu của giao dịch giả tạo không phụ thuộc vào yêu cầu của các bên hay thời hiệu yêu cầu. Nếu như các bên xác lập giao dịch giả tạo nhằm che giấu giao dịch khác thì chỉ giao dịch giả tạo bị vô hiệu, giao dịch bị che giấu vẫn có hiệu lực nếu như đáp ứng đủ điều kiện hiệu lực của giao dịch dân sự. Còn nếu như giao dịch giả tạo được xác lập nhằm trốn tránh nghĩa vụ với người thứ ba thì giao dịch đó vô hiệu.

4- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

(i) Bài viết trong lĩnh vực pháp …. được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

(ii) Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

(iii) Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: 024 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.