Nguyên tắc chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn

1- Khái quát chung về nhà ở là tài sản chung của vợ chồng và chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn

[a] Khái quát chung về nhà ở là tài sản chung của vợ chồng

Theo quy định tại Khoản 1 Điều 3 Luật Nhà ở năm 2023: “Nhà ở là công trình xây dựng với mục đích để ở và phục vụ nhu cầu sinh hoạt của gia đình, cá nhân. Nhà ở được sử dụng vào mục đích để ở và mục đích không phải để ở mà pháp luật không cấm là nhà ở có mục đích sử dụng hỗn hợp”.

Quy định về tài sản chung của vợ chồng, Điều 33 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 chỉ ra rằng: “1. Tài sản chung của vợ chồng gồm tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất, kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, trừ trường hợp được quy định tại khoản 1 Điều 40 của Luật này; tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được tặng cho chung và tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung.

Quyền sử dụng đất mà vợ, chồng có được sau khi kết hôn là tài sản chung của vợ chồng, trừ trường hợp vợ hoặc chồng được thừa kế riêng, được tặng cho riêng hoặc có được thông qua giao dịch bằng tài sản riêng.

2. Tài sản chung của vợ chồng thuộc sở hữu chung hợp nhất, được dùng để bảo đảm nhu cầu của gia đình, thực hiện nghĩa vụ chung của vợ chồng.

3. Trong trường hợp không có căn cứ để chứng minh tài sản mà vợ, chồng đang có tranh chấp là tài sản riêng của mỗi bên thì tài sản đó được coi là tài sản chung”.

Từ quy định trên có thể thấy, nhà ở có trước thời kỳ hôn nhân là tài sản riêng của vợ hoặc chồng, nhưng được vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung thì được coi là tài sản chung của vợ chồng.

Nhà ở có được trong thời kỳ hôn nhân là tài sản chung của vợ chồng nếu thuộc các trường hợp sau đây: nhà ở do vợ chồng tự tạo ra, nhà ở mà vợ chồng được thừa kế chung, nhà ở mà vợ chồng được thừa kế riêng hoặc tặng cho riêng nhưng được vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung. Trường hợp vợ chồng chia tài sản chung thời kỳ hôn nhân thì nhà ở sau khi được chia, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ việc tài sản riêng của vợ, chồng sau khi chia tài sản riêng của vợ, chồng.

Như vậy, nhà ở là tài sản chung của vợ chồng là tài sản vợ chồng có được trong thời kỳ hôn nhân hoặc do vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung. Nhà ở là tài sản chung của vợ chồng là tài sản hợp nhất có thể phân chia nên trong thời kỳ tồn tại sở hữu chung, vợ chồng có quyền ngang nhau trong việc chiếm hữu, sử dụng và định đoạt.

Nhà ở là tài sản chung của vợ chồng có những đặc điểm sau:

Thứ nhất, nhà ở là tài sản có giá trị lớn và có vai trò thiết yếu trong cuộc sống.

Thứ hai, nhà ở là tài sản có công dụng chính là để ở và phục vụ các nhu cầu sinh hoạt khác của con người.

Thứ ba, nhà ở là tài sản chung của vợ chồng là tài sản hợp nhất có thể phân chia nên trong thời kỳ tồn tại sở hữu chung, vợ chồng có quyền ngang nhau trong việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt.

Thứ tư, nhà ở là một loại tài sản phải đăng ký quyền sở hữu.

[b] Khái quát chung về chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng 

Chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng là việc vợ chồng tự thỏa thuận hoặc yêu cầu Tòa án giải quyết việc chia một phần hay toàn bộ tài sản chung là nhà ở của vợ chồng dựa trên những nguyên tắc nhất định, nhằm đảm bảo quyền và lợi ích của các bên, con cái và người thứ ba.

Chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng có các đặc điểm sau:

Thứ nhất, nhà ở là tài sản chung của vợ chồng thường được chia theo giá trị nhà ở. Giá nhà ở trên thực tế phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tình trạng căn nhà, vị trí địa lý, nội thất bên trong nhà ở... Trong trường hợp có tranh chấp khi nhà ở là tài sản chung, các bên có thể thỏa thuận về giá nhà ở, việc thẩm định giá sẽ được tiến hành thông qua tổ chức thẩm định giá tài sản.

Thứ hai, chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng chỉ được thực hiện trong những trường hợp pháp luật quy định. Việc chia tài sản chung của vợ chồng được thực hiện khi thuộc một trong ba trương hợp: trong thời kỳ hôn nhân; khi một bên vợ hoặc chồng chết trước, bị Tòa án tuyên bố là đã chết và trường hợp khi vợ chồng ly hôn.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình của Công ty Luật TNHH Everest

2- Quy định về nguyên tắc chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn

Theo Khoản 3 Điều 38 và Điều 59 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 thì khi chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân hoặc khi ly hôn mà vợ chồng không thỏa thuận được về việc chia tài sản mà yêu cầu thì Tòa án giải quyết theo nguyên tắc sau:

[a] Nguyên tắc chia đôi nhà ở là tài sản chung của vợ chồng nhưng có tính đến các yếu tố khác

Chia đôi nhà ở là tài sản chung của vợ chồng ở đây có thể hiểu là sự thỏa thuận của vợ chồng trong việc chia đôi nhà ở. Nhà ở được chia như thế nào trước hết sẽ phụ thuộc vào ý chí của vợ và chồng.

Tuy nhiên để đảm bảo việc phân chia tài sản chung của vợ chồng được thực hiện công bằng phù hợp với thực tế, Khoản 2 Điều 59 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 được hướng dẫn tại Khoản 4 Điều 7 Thông tư liên tịch số 01/2016/TTLT-TANDTC-VKSNHTC-BTP ngày 06/01/2016 của Tòa án nhân dân Tối cao, Viện kiểm sát nhân dân Tối cao, Bộ Tư pháp quy định rằng khi ly hôn, tài sản chung của vợ chồng về nguyên tắc được chia đôi nhưng có tính đến các yếu tố sau đây để xác định tỉ lệ tài sản mà vợ chồng được chia:

- Hoàn cảnh của gia đình và của vợ, chồng: là tình trạng về năng lực pháp luật, năng lực hành vi, sức khỏe, tài sản, khả năng lao động tạo ra thu nhập sau khi ly hôn của vợ, chồng cũng như các thành viên khác trong gia đình mà vợ chồng có quyền và nghĩa vụ về nhân thân và tài sản theo quy định của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014. Bên gặp khó khăn hơn sau khi ly hôn được chia phần tài sản nhiều hơn so với bên kia hoặc được ưu tiên nhận loại tài sản để bảo đảm duy trì, ổn định cuộc sống của họ nhưng phải phù hợp với hoàn cảnh thực tế của gia đình và của vợ, chồng.

- Công sức đóng góp của vợ, chồng vào việc tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung là sự đóng góp về tài sản riêng, thu nhập, công việc gia đình và lao động của vợ, chồng trong việc tạo lập, duy trì và phát triển khối tài sản chung. Sự đóng góp đó có thể trực tiếp bằng sức lao động hoặc tài sản mà người đó bỏ ra để tạo nên tài sản chung của vợ chồng như dùng tài sản riêng để sửa chữa, cải tạo, tu bổ làm tăng giá trị của tài sản chung, tài sản riêng của mỗi bên đem nhập vào khối tài sản chung của vợ chồng...

- Bảo vệ lợi ích chính đáng của mỗi bên trong sản xuất, kinh doanh và nghề nghiệp để các bên có điều kiện tiếp tục lao động tạo thu nhập là việc chia tài sản chung của vợ chồng phải bảo đảm cho vợ, chồng đang hoạt động nghề nghiệp được tiếp tục hành nghề; cho vợ, chồng đang hoạt động sản xuất, kinh doanh được tiếp tục được sản xuất, kinh doanh để tạo thu nhập và phải thanh toán cho bên kia phần giá trị tài sản chênh lệch. Việc bảo vệ lợi ích chính đáng của mỗi bên trong sản xuất, kinh doanh và hoạt động nghề nghiệp không được ảnh hưởng đến điều kiện sống tối thiểu của vợ, chồng và con chưa thành niên, con đã thành niên nhưng mất năng lực hành vi dân sự.

- Lỗi của mỗi bên trong vi phạm quyền, nghĩa vụ của vợ chồng là lỗi của vợ hoặc chồng vi phạm quyền, nghĩa vụ về nhân thân, tài sản của vợ chồng dẫn đến ly hôn. Cần lưu ý, lỗi ở đây có thể là không chăm lo làm ăn, cố tình tẩu tán tài sản, cờ bạc, rượu chè, có hành vi ngoại tình, bạo lực gia đình... mà các lỗi này là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến ly hôn, nếu một bên có lỗi nhưng không phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến ly hôn thì không xem xét, đánh giá khi chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn.

[b] Nguyên tắc chia bằng hiện vật, nếu không chia được bằng hiện vật thì chia theo giá trị tài sản của nhà ở

Tài sản chung của vợ chồng có thể chia bằng hiện vật hoặc chia theo giá trị. Cách chia bằng hiện vật sẽ được ưu tiên áp dụng. Trường hợp không chia được bằng hiện vật thì chia theo giá trị và bên nào nhận phần tài sản bằng hiện vật có giá trị lớn hơn phần mình được hưởng thì phải thanh toán cho bên kia phần chênh lệch. Tòa án khi xác định giá của của nhà ở khi chia tài sản chung của vợ chồng sẽ căn cứ theo giá trị thị trường tại thời điểm giải quyết.

[c] Nguyên tắc chia tài sản trong trường hợp có sự sáp nhập, trộn lẫn giữa tài sản riêng và tài sản chung

Khoản 4 Điều 59 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định tài sản riêng của vợ, chồng thuộc quyền sở hữu của người đó, trừ trường hợp tài sản riêng đã nhập vào tài sản chung. Tuy nhiên, trên thực tế, việc xác định tài sản riêng không dễ dàng xuất phát từ lời khai của hai bên vợ, chồng không giống nhau. Theo quy định Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, việc vợ, chồng nhập tài sản riêng vào tài sản chung là căn cứ theo ý chí, thỏa thuận của các bên. Tài sản riêng của vợ, chồng có thể là các vật liệu để xây dựng nhà ở như gạch, xi măng, cát, sỏi. Sau khi có sự sáp nhập, trộn lẫn tài sản với tài sản chung như nhà ở, tài sản riêng của vợ, chồng không thể được hoàn lại trong trạng thái như ban đầu, do đó cách tính để chia trong trường hợp này là căn cứ vào giá trị tài sản đã đóng góp để thanh toán.

[d] Nguyên tắc bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của vợ và con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình

Xuất phát từ nguyên tắc cơ bản của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 được quy định tại khoản 4 Điều 2 và từ chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước, Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 cũng thực hiện nguyên tắc bảo vệ quyền lợi chính đáng của phụ nữ và trẻ em. Theo đó "Bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của vợ, con chưa thành niên hoặc đã thành niên bị tàn tật, mất năng lực hành vi dân sự, không có khả năng lao động, và không có tài sản để tự nuôi mình". Đó là một trong những nguyên tắc khác đặt ra buộc các bên phải tuân thủ khi chia tài sản chung của vợ chồng nói chung và chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng nói riêng. Hiện nay, phụ nữ ngày càng bình đẳng và tham gia vào công tác xã hội nhiều hơn nhưng cũng còn nhiều phụ nữ không có công việc ổn định hoặc không đi làm mà chỉ làm việc nhà. Vì vậy, khi ly hôn, họ là đối tượng dễ bị tổn thương và thường gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống. Do đó, cần căn cứ vào điều này để khi phân chia tài sản đảm bảo quyền lợi của người vợ, đặc biệt hơn nữa những đứa trẻ chưa thành niên hoặc đã thành niên nhưng bị tàn tật, mất khả năng lao động, mất năng lực hành vi dân sự và không có tài sản để tự nuôi mình.

Có thể thấy Điều 59 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định về nguyên tắc giải quyết tài sản của vợ chồng khi ly hôn đã có những bước tiến đáng kể so với trước đây. Việc giải quyết tài sản của vợ chồng khi ly hôn được quy định cụ thể hơn, trong đó, xác định các yếu tố được xét đến khi phân chia tài sản chung của vợ chồng. Mặc dù vậy, việc áp dụng những quy định này trên thực tế vẫn còn khó khăn, vướng mắc nhất định, do đó, cần có quy định hướng dẫn cụ thể hơn từ phía cơ quan có thẩm quyền.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư riêng của Công ty Luật TNHH Everest

3- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Nguyên tắc chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Nguyên tắc chia nhà ở là tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê Luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với Luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.