Pháp trị: Vừa đe dọạ vừa dụ dỗ, bề tôi dốc sức phục vụ nhà vua

Uy hách lợi dụ sứ thần hiệu lực

Người thuần dưỡng chim cắt lông cánh và lông đuôi của con chim đi rồi, thì nó bắt buộc phải sống nhờ vào việc người khác cho ǎn, sẽ thuần phục được con chim.

Vị vua anh minh nuôi bề tôi cũng tương tự như vậy. Nhà vua làm bề tôi không thể không tham cầu bổng lộc nhà vua ban tặng, cũng không thể không làm việc với tuớc vị mà nhà vua trao cho. Bề tôi ham muốnn bổng lộc của nhà vua, làm viêc với tuớc vị nhà vua trao cho, làm sao có thể không phục tùng nhà vua?

Theo Hàn Phi Tử, để khiến cho người hữu dụng về dưới trướng của mình, đem sức lực phục vụ mình, hoǎc để khiến cho thuộc hạ của mình tận tâm làm việc tốt hơn, ngoài viêc quản lý bề tôi dựa vào kỷ cương pháp luật, nguời thống trị thông minh còn cần sử dụng biện pháp "vừa đe doa vừa dụ dỗ". Phần vì e sợ quyền uy của nhà vua, phần vì ham muốn bổng lộc nhà vua ban tặng, nên bề tôi sẽ nỗ lực làm việc. 

Hàn Phi Tử đưa ra mưu lược này sau khi tìm hiểu kỹ trạng thái tâm lý phổ biến của con nguời thời bấy giờ, nên rất có hiệu quả. 

Đặt vào thời nay, trạng thái tâm lý của con người đương nhiên là không giống như trạng thái tâm lý của con người mấy nghìn năm trước, nhưng ở một mặt nào đó, những tinh thần và nguyên lý cơ bản của mưu luợc này vẫn mang giá trị áp dụng. Minh chứng là trong xā hội ngày nay vẫn sử dụng phổ biến những câu như: “nguời con có hiếu trưởng thành từ đòn roi của bố mẹ", “được ban thưởng hâu hīnh, nguòi dũng cảm chắc chắn sẽ nhân nhiệm vụ". 

Tiết công Điền Văn làm tướng quốc dưới thời Nguy. Chiêu vương, trong số người hầu cúa Chiêu vương có một cặp sinh đôi tên là Dương Hồ, Phan Kỳ rất được Chiêu vương trọng dụng, nhưng lại không chịu làm việc cho Tiết công. 

Cho nên, Tiết công rất bận tâm lo lắng về chuyện này. Một hôm, Tiết công mời hai anh em họ tới đánh cờ, ông cho họ một trăm lạng vàng trước, bảo họ đánh cờ ăn tiền, một lúc sau lại cho thêm mỗi người hai trăm lạng vàng. Hai người vừa mới chơi chưa được bao lâu, cận vệ của Tiết công chạy vào bẩm báo, con trai Trương Quý tới cầu kiến, hiện đang ở ngoài cửa lớn. 

Tiết công bỗng nhiên nổi giận, lấy binh khí trao cho cận vệ, nói: Đem giết hắn đi. Ta nghe nói Trương Quý không làm việc cho Điền Vǎn ta. 

Bấy giờ vây cánh của Trương Quý đứng hầu bên canh, vội vàng nói đỡ: Bẩm tướng quốc, sự thực không phải như vậy đâu ạ. Tôi thấy hắn ta rất gǎng sức làm việc cho ngài, chỉ là nguòi như hǎn ở trong chỗ tối nên ngài chưa nghe đến thôi.

Nghe vậy, Tiết công bãi bỏ lệnh giết người, ông còn dùng lễ tiết vô cùng long trọng tiếp đãi con trai Truong Quý, nói: Trước đây ta nghe nói Trương Quý không làm việc cho ta nên muốn giết nhà anh; nay biết thực tếcha anh vẫn luôn dốc sức làm việc cho ta, cha nhẽ ta lại không đoái đến Trương Quý? 

Tiếp đó, Tiết công sai người mở kho thóc lấy một nghìn tạ lương thực, mở kho vàng lấy nǎm trǎm lạng vàng, thông báo cho nguời coi ngựa lấy tám con ngựa tốt trong chuồng ngựa cúa ông cùng hai cỗ xe kiên cố, lại truyền lệnh cho thái giám tuyển chọn 20 người hầu gái xinh đẹp trong số cung nữ cúa ông, tất cả đểu tặng cho Trương Quý. 

Thấy vậy, hai anh em Dương Hô, Phan Kỳ bàn bạc với nhau: Nếu anh em ta dốc sức giúp Tiết công chǎc chắn sẽ được lợi, còn không dốc sức giúp Tiết công, chúng ta ắt gǎp tai hoạ. Sao chúng ta không làm việc cho Tiết công chứ?

Hai anh em họ vì thế khuyên nhủ nhau cùng chịu thuần phục Tiết công. Tiết công tạo dựng một màn kịch rất sinh động dựa vào quyền thế của mình, khiến cho hai anh em Dương Hô, Phan Kỳ ngồi xem, thấy được nếu không dốc sức làm việc cho Tiết công thì họ sẽ bị giết, còn cố gắng làm việc cho Tiết công thì sẽ được nhận nhiều bổng lộc hậu hĩnh. Có thể thấy mưu trí “vừa đe doạ vừa dụ dỗ” đã phát huy tác dụng “tác chiến” rất lớn.

Tiết công mượn dùng mưu trí “vừa đe doạ vừa dụ dỗ” cúa nhà vua còn có thể chuyển họạ thành phúc.

Hàn Phi Tử - Ngoại trữ thuyết hữu thương

Phu tuân diêu già doán kỳ ha linh, tác tất thi nhân nhi thuc, yên dấc bất tuân hồ? Phù minh chủ súc thân diệc nhiên, lênh thân bất dác bất loi quân chi lộc, bất dác vô phục thuợng chi danh. Phù loi quân chi lôc, phuc thuong chi danh, yên dǎc bất phuc.

Xem thêm: Pháp lý tái cấu trúc doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).