Các dạng tranh chấp về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

I- TRANH CHẤP VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO SỨC KHỎE BỊ XÂM PHẠM:

Điều 590 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định các khoản bồi thường thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm được xác định từ các căn cứ sau:

- Chi phí hợp lý cho việc cứu chữa, bồi dường, phục hồi sức khoẻ và chức năng bị mất, bị giảm sút của người bị thiệt hại, bao gồm: tiền thuê phương tiện đi lại; tiền viện phí; tiền điều trị theo chỉ định của bác sĩ; các chi phí thực tế, cần thiết khác cho người bị thiệt hại (nếu có) như việc lắp chân, tay, mắt giả; mua xe lăn, xe đẩy, nạng chống; tiền điều trị thẩm mỹ... để hỗ trợ hoặc thay thế một phân chức năng của cơ thể bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại (nếu có).

- Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút của người bị thiệt hại; nếu thu nhập thực tế của người bị thiệt hại không ổn định và không thể xác định được thì áp dụng mức thu nhập trung bình của lao động cùng loại. 

- Chi phí hợp lý và phần thu nhập thực tế bị mất của người chăm sóc người bị thiệt hại trong thời gian điều trị; nếu người bị thiệt hại mất khả năng lao động và cần phải có người thường xuyên chăm sóc thì thiệt hại.

II- TRANH CHẤP VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO TÍNH MẠNG BỊ XÂM PHẠM:

Quyền được bảo đảm an toàn tính mạng là quyền hiến định của mỗi cá nhân. Trong thực tiễn, yêu cầu bồi thường thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm thường diễn ra rất gay gắt giữa người gây thiệt hại và người đưa ra yêu cầu bồi thường. Về phía gia đình nạn nhân, do quá đau buồn vì mất người thân nên cho rằng, đối với bên bị thiệt hại tính mạng, có bồi thường bao nhiêu tiền cùng không trả lại được sự sống của người thân, dẫn tới tâm lý đưa ra các khoản chi phí với số lượng lớn để yêu cầu bồi thường, hoặc có những khoản đã chi phí trên thực tế rất lớn nhưng lại không phù hợp với các quy định của pháp luật nên không được Tòa án chấp nhận. Vì vậy, Luật sư cần nắm được những căn cứ pháp lý rõ ràng để tư vấn cho khách hàng của mình một cách tốt nhất.

Từ quy định của Bộ luật dân sự đến thực tiễn xét xử cho thấy các căn cứ để xác định thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm được chấp nhận gồm các khoản sau:

- Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm theo quy định tại Điều 590 của Bộ luật dân sự năm 2015.

- Chi phí hợp lý cho việc mai táng bao gồm: các khoản tiền mua quan tài, mua đất để chôn cất; các vật dụng cần thiết cho việc khâm liệm, khăn tang, hương, nến, hoa, thuê xe tang và các khoản chi khác phục vụ cho việc chôn cất hoặc hòa táng nạn nhân theo thông lệ chung. Thực tê cho thấy, tùy vào hoàn cảnh của gia đình nạn nhân còn có khả nhiêu chi phí mà gia đình nạn nhân đã bỏ ra chi tiêu trên thực tế để phục vụ cho việc mai táng nạn nhân như việc cúng tế, lễ bái, ăn uống, lên chùa, xây mộ, bốc mộ... với một khoản tiền tương đối lớn. nhưng đây là những chi phí không được coi là hợp lý nên không được Tòa án chấp nhận.

- Khoản tiền cấp dưỡng cho những người mà người bị thiệt hại có nghĩa vụ cấp dưỡng trước khi chết. Đây là khoản tiền người gây thiệt hại phải thực hiện nghĩa vụ thay nạn nhân để nuôi dưỡng những người mà khi còn sống nạn nhân có nghĩa vụ phải cung cấp tiền nuôi dưỡng, do vậy chỉ xem xét khoản tiền cấp dường cho những người mà người bị thiệt hại thực tế đang thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng trước khi tính mạng bị xâm phạm. Thời điểm hưởng cấp dưỡng được xác định kể từ khi tính mạng bị xâm phạm. Khoản tiền cấp dưỡng này sẽ chấm dứt khi người được hưởng cấp dưỡng thuộc một trong các trường hợp quy định trong Luật HN&GĐ. Ví dụ, tại Điều 118 Luật HN&GĐ 2014, người được cấp dưỡng đã thành niên và có khả năng lao động hoặc có tài sản để tự nuôi mình...

Đối tượng được hưởng tiền cấp dưỡng trong trường hợp nạn nhân chết cần thỏa mãn hai điều kiện: phải là người được nạn nhân trực tiếp đang thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng và họ phài lả những người không có khả năng lao động hoặc tuy có nhưng không đù nuỏi sông bản thân. Trường hợp nạn nhân khi còn sống vẫn phài phụ thuộc ve kinh tô vào cha, mẹ, hoặc cha, mẹ vẫn cỏn độ tuỏi lao động đang làm việc có thu nhập thì không được hưởng khoản tiền bồi thường cấp dưỡng này.

- Khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thấn

Ngoài các khoản bồi thường về vật chất thi người gây thiệt hại còn phải bồi thường một khoản tiền để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích thuộc hàng thừa kế thứ nhất của người bị thiệt hại. Điểm a khoản 1 Điều 651 Bộ luật dân sự năm 2015 quy định những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết. Trường hợp không có những người thuộc hàng thừa kế thứ nhất nêu trên, thi người được nhận khoản tiền này là người mà người bị thiệt hại trực tiếp nuôi dưỡng hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng người bị thiệt hại.

Mức độ tổn thất về tinh thân được xác định căn cứ vào địa vị và mối quan hệ trong cuộc sống giữa người bị thiệt hại và những người được hưởng khoản tiền bồi thường này. Khoản bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần trước hết do các bên thỏa thuận, trường hợp không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có tính mạng bị xâm phạm không quá một trăm lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định. Luật sư cần lưu ý đây là quy định có sự sửa đổi so với Bộ luật dân sự năm 2005, khắc phục những vấn đề không rõ ràng khi giải quyết bồi thường trong trường hợp một gia đình có nhiêu người bị thiệt hại về tính mạng cùng lúc. Nếu như Bộ luật dân sự năm 2005 ghi nhận ‘‘mức bồi thường do các bên thỏa thuận: nếu không thỏa thuận được thi mức tối đa không quá 60 tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định” (khoản 2 Điều 610 Bộ luật dân sự năm 2005), thì Bộ luật dân sự năm 2015 đã quy định tăng mức thường. Quy định sửa đổi nay, một mặt bảo vệ tốt hơn cho người có sức khỏe bị xâm hại hay gia đình của người bị chết, mặt khác, tăng cường tính răn đe của pháp luật dành cho người gây thiệt hại. Đây cũng là quy định sửa đổi hướng tới việc tăng cường ý thức tuân thủ pháp luật của người dân và bảo vệ trật tự, công bằng xã hội tốt hơn.

III- TRANH CHẤP BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO TÀI SẢN BỊ XÂM PHẠM:

Danh dự, nhân phẩm, uy tín là một trong những quyền nhân thân của mỗi cá nhân được pháp luật tôn trọng và bảo vệ. Theo quy định tại Điều 592 Bộ luật dân sự năm 2015, người gây thiệt hại phải bồi thường những khoản sau:

1- Khoản bồi thường về vật chất do tài sản bị xâm phạm:

- Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại gồm: các chi phí thu hồi ấn phẩm, thu thập tài liệu, chứng cứ chứng minh cho việc danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm; tiền tàu, xe đi lại, thuê nhà trọ (nếu có) theo giá trung bình ở địa phương nơi thực hiện việc chi phí để yêu cầu cơ quan chức năng xác minh sự việc, cải chính trên các phương tiện thông tin đại chúng: các chi phi thực tế cần thiết khác để hạn chế, khắc phục thiệt hại (nếu có), chẳng hạn như tiền thuê Luật sư, tiền sao chụp tài liệu, tiên in ấn, soạn thảo đơn từ...

- Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút. Việc xác định thu nhập thực tế, thu nhập bị mất hoặc bị giảm sút của các chủ thể bị xâm phạm được tính tương tự như trường hợp bồi thường do sức khỏe bị xâm phạm.

2- Khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần:

Khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần do danh dự. nhân phầm, uy tín bị xâm phạm là khoản tiền được bồi thường trực tiếp cho chủ thể bị xâm phạm. Mức độ tổn thất về tinh thần của chủ thể bị xâm phạm được xác định căn cứ vào do các bên thỏa thuận: nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa không qúa 60 tháng lương tối thiểu do Nhà nước quy định khoản 2 Điều 610 Bộ luật dân sự năm 2005), thì Bộ luật dân sự năm 2015 đã quy định tăng mức bồi thường. Quy định sửa đổi này, một mặt bảo vệ tốt hơn cho người có sức khỏe bị xâm hại hay gia đình của người bị chết, mặt khác, tăng cường tính răn đe của pháp luật dành cho người gây thiệt hại. Đây cũng là quy định sửa đổi hướng tới việc tăng cường ý thức tuân thủ pháp luật của người dân và bảo vệ trật tự, công bằng xã hội tốt hơn.

- Thiệt hại do danh dự. nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm danh dự. nhân phẩm, uy tín là một trong những quyên nhân của mỗi cá nhân được pháp luật tôn trọng và bảo vệ. Theo quy định Điều 592 Bộ luật dân sự năm 2015. người gây thiệt hại phải bồi thường những khoản sau:

(i)  Khoản bồi thường về vật chất

(ii) Chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại gồm: các chi phí thu hồi ấn phẩm, thu thập tài liệu, chứng cứ chứng minh cho việc danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm; tiền tàu xe đi lại thuê nhà trọ (nếu có) theo giá trung bình ở địa phương nơi thực hiện việc chi phí để yêu cầu cơ quan chức năng xác minh sự việc, cải chính trên các phương tiện thông tin đại chúng: các chí phi thực tế cần thiết khác để hạn chế, khắc phục thiệt hại (nếu có), chẳng hạn như tiền thuê Luật sư, tiền sao chụp tài liệu, tiền in án, soạn thảo đơn từ...

(iii) Thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút. Việc xác định thu nhập thực tế. thu nhập bị mất hoặc bị giảm sút của các chủ thể bị xâm phạm được tính tương tự như trường hợp bồi thường do sức khỏe bị xam phạm.

(iv) Khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần. Khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần do danh dự, nhân phám, uy tín bị xâm phạm là tiền được bồi thường trực tiếp cho chủ thể bị xâm phạm. Mức độ tổn thất về tinh thần của chủ thể bị xâm phạm được xác định căn cứ vào hình thức và mức độ ảnh hưởng của việc xâm phạm (bằng lời nói hay đăng trên báo viết, báo hình...), hành vi xâm phạm, mức độ lan truyền thông tin xúc phạm... Khoản tiền bù đắp tổn thất về tinh thần cho chủ thể bị xâm phạm do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa cho một người có danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.

3- Thiệt hại khác do luật quy định:

- Bồi thường thiệt hại do tài sản bị xâm phạm: Nếu trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm phải bồi thường cả về vật chất và tinh thần thì trách nhiệm bồi thường trong trường hợp xâm phạm tài sản chỉ đơn thuần là trách nhiệm bồi thường về vật chất. Điêu 608 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định người gây thiệt hại do có hành vi xâm phạm tài sản phải bồi thường thiệt hại vật chất theo hướng liệt kê những loại thiệt hại khi thiệt hại bị xâm phạm. Điều 589 Bộ luật dân sự năm 2015 cũng hoàn thiện các quy định này theo hướng liệt kê, cụ thể là những khoản sau:

- Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra: Việc xác định trách nhiệm bôi thường thiệt hại không phụ thuộc vào yếu tố lỗi nhằm nâng cao trách nhiệm của chủ sở hữu. người quản lý, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ buộc họ phải tuân thủ các quy định bảo quản, trông giữ, vận chuyển, sử dụng nguồn nguy hiểm cao độ theo đúng các quy định của pháp luật. Nguồn nguy hiểm cao độ được xác định theo Điều 601 Bộ luật dân sự năm 2015, bao gồm: phương tiện giao thông vận tải cơ giới, hệ thống tải điện, nhà máy công nghiệp đang hoạt động, vũ khí, chất nổ, chất cháy, chất độc, chất phóng xạ, thú dữ và các nguồn nguy hiểm cao độ khác do pháp luật quy định.
 

Luật sư Nguyễn Thị Mai, tổng hợp (từ Giáo trình Kỹ năng chuyên sâu của Luật sư trong việc giải quyết các vụa án dân sự - Học viện Tư pháp và một số nguồn khác).