Pháp trị: Cai trị dân chúng, phải dùng pháp luật

Án pháp trị chúng

Tai họa của nhà vua là ở chỗ tin người. Tin người thì sẽ bị người khống chế. Vua một nước lớn có vạn cỗ xe, vua một nước nhỏ có nghìn cỗ xe, con trai trưởng của họ và hoàng hậu hoặc phi tần, phu nhân đã được làm thái tử thế mà vẫn có người muốn sớm giết chết vua cha của mình.

Thầy thuốc lương thiện hút máu mủ ở miệng vết thương của người bệnh, không phải vì tình thân cốt nhục mà vì lợi ích của ông ta. Cho nên, người đóng xe mong người khác giàu sang, còn người thợ mộc làm ra quan tài lại mong người ta chết sớm. Đó không phải là do người đóng xe nhân từ, còn người thợ mộc tàn nhẫn, mà đơn giản là, người khác nghèo khổ thì người đóng xe không bán hết hàng, người khác không chết thì không ai mua quan tài. Người thợ mộc vốn không căm ghét người khác, anh ta chỉ kiếm lợi từ cái chết của người khác mà thôi.

Bởi vậy, vị vua anh minh không làm những việc chưa có kinh nghiệm, không ăn những món lạ đời... So sánh kết quả sau này với lời nói và việc làm trước đó, trị lý dân chúng theo pháp lệnh... Như vậy, kẻ gian tà sẽ chẳng có đất dung thân.

Hàn Phi Tử coi "tư lợi” là bản tính của con người, ông không xem trọng quan điểm mọi người đều lương thiên và có lòng trắc ẩn. Cho nên, quan điểm của ông không có chỗ đúng trên phương diện triết học, đi ngược lại quan điểm bản tính con người nghiêng về thiện. Song, thời Chiến Quốc “cha con không thân thiết, anh em không hoà thuận, vợ chồng ly tán, chẳng ai giữ mạng cho người khác”.

Hàn Phi Tử coi “người người vì lợi” là cơ sở xã hội học trong lý luận chính trị của ông, cũng giống như Nho gia coi “thuyết tính thiện” là khởi điểm logic, càng thể hiện sâu sắc đặc điểm thời đại. Về góc độ chính trị xã hội, mưu lược “cai trị dân chúng theo pháp luật” của Hàn Phi Tử, rất có giá trị nghiên cứu.

- Câu chuyện huynh đệ tương tàn:

Ở Trung Quốc đại lục có câu chuyện như sau. Hồi mới chơi cổ phiếu, anh Trương chỉ có vỏn vẹn hơn nǎm nghìn tệ, nhưng anh tin chắc mình sẽ phát tài. Dù thị trường đình trệ, cổ phiếu rớt giá, anh vẫn bỏ ngoài tai những lời trách cứ, mỉa mai của vợ con, ngay cả khi giá cổ phiếu xuống đáy, anh vẫn nghĩ lạc quan “qua cơn mưa trời lại sáng”. Một lần, anh Trương có việc gấp phải đi xa nên anh giao the cổ phiếu của mình cho người em trai mà anh vô cùng tín nhiệm. Anh tin người em hiểu nỗi khổ tâm của anh nên sẽ thay anh giao dịch cẩn thận. 

Lúc chia tay anh nửa đùa nửa thật: Tiền kiếm được ắt có phần của chú. 

Người em cũng vui vẻ đáp: Viết giấy anh nhé, kẻo sau này biết phân chia thế nào? 

Anh Trương khång khái: Anh em với nhau, chả nhẽ anh không tin tưởng chú? Đến lúc đó chú muốn lấy bao nhiêu thì lấy.

Nói xong, anh Trương lên tàu đi ngay.

Vừa khéo, ngày thú hai anh rời khỏi nhà, cổ phiếu chuyển biến tốt, thậm chí còn “lên đỉnh”. Sau mấy tháng, người em biến hơn năm nghìn tệ trong thẻ cổ phiếu của người anh thành hơn nǎm mươi vạn tệ.

Đó vốn là chuyện rất đáng mừng nhưng bi kịch lại xảy ra từ đây. Trước khi anh Trương trở về, chị dâu và em chồng đã cãi nhau gay gắt.

Vợ anh Trương đi đòi tiền, người em nhất quyết không trả: Anh ta chỉ đưa cho tôi nǎm nghìn tệ, số tiền còn lại đều là tôi đầu cơ cổ phiếu mà ra. 

Trở về nhà, anh Trương nổi giận lôi đình, lập tức đi kiện, đòi người em trả cho mình hơn nǎm mươi vạn nhân dân tệ. Song, người em trình bày với quan toà:  Chính miệng anh Trương đồng ý cho tôi “muốn lấy bao nhiêu thì lấy”, huống hồ tôi không muốn lấy tất năm mươi vạn tệ, tôi chỉ muốn lấy ba mươi tám vạn tệ do chính tôi làm ra. Nay, anh ta không đếm xỉa đến tình anh em, kiện ra pháp luật, xin toà chấp thuận cho anh ta khấu trừ mười hai vạn tệ bồi thường danh dự và làm lỡ việc của tôi cùng các tổn thất khác. 

Toà yêu cầu nguyên cáo đệ trình “hợp đồng”, bấy giờ anh Trương mới ngã ngửa, hối hận cũng chẳng kịp. Vì không có đủ chứng cứ, toà tuyên bố tạm dừng vụ kiện. 

Anh Trương về đến nhà, nghĩ người em trở mặt vì tiển, trong khi quan toà có vẻ bênh vực cậu ta, anh càng giận dữ. Đúng lúc đó, người em nghênh ngang bước vào nhà,  trong tay cẩm một xấp tiền, đắc ý nói: - Ban đầu anh chỉ đưa cho tôi nǎm nghìn tệ, bây giờ tôi tặng anh hẳn năm vạn tệ. Mau nhận lấy đi, bằng không ngay đến năm nghìn tệ, tôi cũng chẳng trả. 

Nghe vậy, anh Trương quá phẫn nộ, tiện tay cầm búa nện chết người em... Hai anh em còn chưa giải quyết xong tranh chấp kinh tế, thế mà người anh đã vào tù, còn người em được đưa đến nhà tang lễ hoả táng.

Chúng tôi không có ý phê phán hai anh em ai đúng ai sai, chúng tôi chỉ muốn nói rằng, anh Trương chỉ vì nhẹ dạ tin người em “tính thiện” mà phải hối hận suốt đời. Giá như lúc đưa thẻ cổ phiếu cho em trai, anh ta làm hợp đồng rõ ràng thì chuyện mừng vẫn là chuyện mừng, anh em vẫn là anh em, đâu đến nỗi xảy ra án mạng, cả hai đều thiệt thân. 

Hàn Phi Tử - Bi nội

Nhân chủ chi hoạn tại vu tín nhân. Tín nhân, tắc chế vu nhân.. Vạn thừa chi chủ, thiên thừa chi quân, hậu phi phu nhân, đích tử vi thái tử giả, hoǎc hữu dục kỳ quân chi tảo tử giả... Y thiện duyện nhân chi thương, hàm nhân chi huyết, phi cốt nhục chi thân dā, lợi sở gia dā. Cố dữ nhân thành dư, tắc dục nhân chi phú quý; tượng nhân thành quan,tắc dục nhân chi yêu tử dã. Phi du nhân nhân nhi tượng nhân tặc dã, nhân bất quý, tắc dư bất thụ; nhân bất tử, tắc quan bất mãi. Tình phi tǎng nhân dã, lợi tại nhân chi tử dã, cố hậu phi, phu nhân thái tử chi đảng thành nhi dục quân chi tử dã... Thị cố minh vương bất cử bất tham chi sự, bất thực phi thường chi thực... Chấp hậu dĩ ứng tiền, án pháp dĩ trị chúng... Tắc gian tà vô sở dung kỳ tư.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư hợp đồng của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).