Kỹ năng của Luật sư: chức năng cơ bản của báo chí

I- CHỨC NĂNG TƯ TƯỞNG CỦA BÁO CHÍ

Hoạt động tư tưởng là hoạt động tác động vào thế giới tinh thần của con người, hình thành hệ ý thức xã hội cho phù hợp với những mục tiêu đã xác định. Nhóm chức năng tư tưởng của báo chí bao gồm các thành tố:

1- Mục tiêu của báo chí:

Báo chí làm nhiệm vụ khách quan là chuyền tải thông tin một cách nhanh chóng, toàn diện và có định hướng. Cũng như mọi hoạt động khác của con người, hoạt động báo chí bao giờ cũng hướng tới những mục tiêu xác định là: nâng cao tính tự giác cho đối tượng công chúng. Để làm điều đó, báo chí phải nâng cao nhận thức và tự nhận thức cho công chúng. Nhận thức (là khả năng của con người phản ánh và tái hiện hiện thực vào tư duy) - là toàn bộ những tri thức về thế giới xung quanh: những quy luật, những hiện tượng, những khuynh hướng, những quá trình của đời sống xã hội. Còn tự nhận thức là hiểu được vị trí của mình trong thế giới, trong các mối quan hệ xã hội; hiểu được mục đích, ý nghĩa của cuộc sống, hiểu được mục đích và yêu cầu, hiểu được cách thức để đạt được mục đích và thỏa mãn những nhu cầu ấy... Sự tự giác là kết quả của nhận thức và tự nhận thức. Tự giác là động lực mạnh mẽ của hành vi, nó quy định tính tích cực xã hội của con người.

Để thực hiện tốt chức năng mục tiêu, báo chí phải: [1] Giúp cho công chúng nhận thức thế giới khách quan một cách toàn diện, sâu sắc và đúng đắn; [2] Định hướng xã hội cho công chúng một cách toàn diện, đúng đắn và khoa học.

2- Định hướng của báo chí:

Để nâng cao tính tự giác cho đối tượng công chúng đòi hỏi báo chí phải định hướng cho họ một cách toàn diện vả đúng đắn.

Định hướng xã hội - là tác động, giáo dục, giúp đỡ cho công chúng hiểu và đánh giá đúng các sự kiện, hiện tượng của đời sống xã hội để từ đó họ xác định được mục tiêu, khuynh hướng và đặc điểm hành vi của mình.

Sự định hướng như vậy thể hiện ở các mặt: [1] Giúp cho công chúng hiểu được cái gì đang diễn ra trong thế giới xung quanh để tạo thành bức tranh toàn cảnh về thế giới khách quan của con người mà con người sống trong nó; [2] Giúp cho công chúng xác định rõ được rằng trong điều kiện và hoàn cảnh cụ thể cần đạt tới cái gì, cả về trước mặt, cả về lâu dài từ quan điểm chính thống.

Sự định hướng được thể hiện qua việc đánh giá các sự kiện, hiện tượng, các quá trình, các nhân vật... có sức thuyết phục, tác động mạnh mẽ tới đối tượng khi nó như là những kết luận được rút ra từ việc phân tích các sự kiện, hiện tượng, các quá trình... của thực tiễn. Sự định hướng còn thể hiện ở việc phổ biến những giá trị, những chuẩn mực, những phương thức, phương pháp hoạt động... nhằm thưc hiện những mục tiêu đề ra và đạt được những kết quả cao nhất trong những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể. Kết quả định hướng của báo chí đến mức nào phụ thuộc vào mức độ công khai các vấn đề của đời sống xã hội; vào sự dễ hiểu, cập nhật của thông tin; vào khả năng phản ánh và xem xét công khai, thẳng thắn các vấn đề của đời sống xã hội trên báo chí. Định hướng của báo chí trong thực tế có thể toàn diện, sâu sắc và đúng đắn; có thể không và cũng có thể là yếu kém.

Báo chí phải tác động tới các mặt của thế giới tinh thần, tới toàn bộ các bộ phận cấu thành của cấu trúc ý thức xã hội:

Thế giới quan; ý thức lịch sư, văn hóa và dư luận xã hội. Các thành tố của ý thức xã hôi nằm trong mối liên hệ chặt chẽ, vận động một cách linh hoạt dưới sự tác động của thực tiễn.

3- Chức năng giáo dục chính trị tư tưởng của báo chí:

Chức năng giáo dục chính trị tư tưởng của báo chí được thể hiên ở sự giáo dục, bao gồm giáo dục thường xuyên và giáo dục lại đối với công chúng báo chí.

Giáo dục - là hoạt động nhằm hình thành ý thức ở đối tượng. Khi nhận được những thông tin (về quá khứ và hiện tại, về những quy luật vận động và phát triển của xã hội, về những giá trị và chuẩn mực của cuộc sống...) tạo ra sự thay đôi về chất trong mỗi con người, nếu những thông tin tiếp nhận ấy là chân thực và khách quan thì quan điểm riêng được hình thành sẽ là tích cực (và ngược lại). Để đạt được hiệu quả giáo dục, những thông tin truyền bá về thực tiễn phải giúp cho công chúng hiểu biết được những quy luật, những sự kiện, hiện tượng, những quá trình của đời sống xã hội, phải quan tâm đến việc tạo ảnh hưởng tư tưởng mạnh mẽ tới họ, phải phối hợp và gắn với những giá trị, những chuẩn mực, những tư tưởng hiện hành, có nghĩa là gắn với chức năng mục tiêu của hoạt động thông tin, với toàn bộ các hình thức định hướng xã hội.

Nội dung quan trọng nhất của giáo dục là hình thành tư duy kinh tế, giáo dục ý thức chính trị, ý thức lao động, ý thức đạo đức, ý thức luật pháp, tinh thần yêu nước... và đấu tranh chống lại những tư tưởng và những chuẩn mực đạo đức xa lạ, xâm phạm tới quyền con người.

Hoạt động giáo dục trong báo chí góp phần tạo ra niềm tin của công chúng. Sự xuất hiện của niềm tin đối với báo chí - đó là kết quả của việc tiếp thu thông tin cá nhân, hình thành từ sự tin tưởng vào những phản ánh, phân tích và đánh giá, đề xuất, kiến nghị và kết luận của báo chí. Để hình thành niềm tin của công chúng, cần sử dụng một cách linh hoạt và sáng tạo các phương pháp tái tạo thực tiền trong các tac pham báo chí, vận dụng một cách linh hoạt và sáng tạo nhừng đặc diêm, những quy luật của hoạt động tuyên truyền, cổ động và tồ chức ma nhờ những phương pháp này thực hiện một cách hiệu quà nhiệm vụ giáo dục của báo chí.

Tuyên truyền, cổ động và tổ chức có mối liên hệ chặt chè với nhau, đan xen trong nhau, là điều kiện và tiền đề của nhau khó có thè phân định rạch ròi. 

II- CHỨC NĂNG QUẢN LÝ - GIÁM SÁT XÃ HỘI CỦA BÁO CHÍ

Báo chí thực hiện chức năng quản lý xã hội bằng việc cung cấp và duy trì thòng tin theo cả hai chiều. Một mặt, vói khả năng nhanh chóng, kịp thòi, chính xác và rộng khắp, báo chí (gồm tất cả các loại hình: báo in: báo nói: báo hình; báo điện tử) là phưoìig tiện có ưu thế tuyệt đôi trong việc chuyên đến đối tượng quản lý những thông tin dưói dạng các quyết định quản lý. Mặt khác, báo chí phản ánh thực trạng tình hình không chi cúa đối tượng quản lý một cách đa dạng, phong phú. chính xác và kịp thời... tới xã hội, tới chủ thể quản lý, giúp cho chu thê quản lý có thêm nhừng nguôn thông tin đê soạn thảo và tổ chức thực hiện các quyết định quản lý.

Với đặc điểm của hoạt động thông tin, báo chí có tác độne trưc tiẻp tới từng bộ phận cấu thành của hệ thống xã hội, tói toàn xà hôi Sự tác động có thê diễn ra theo hai hướng:

- Nếu báo chí phục vụ cho mục tiêu tiến bộ, thông tin báo chí chân thực và đúng đắn thì báo chí sẽ tác động tới các quá trình xã hôi thúc đây xà hội phát triển.

- Nếu báo chí phục vụ cho những mục tiêu vụ lợi thì báo chí sẽ làm rối loạn hệ thống quản lý, sẽ kìm hãm sự phát triển của xã hội.

Thông tin tự thân nó không thể thúc đẩy hay kìm hãm sự phát triên cua xà hội mà chỉ có thế thông qua những người chịu sự tác đông cua thông tin và họ thê hiện sự tác động đó trong hành vi của mình trong kỷ thuật và công nghệ mới, trong những hình thức quản lý mới đối với sản xuất, xã hội, tổ chức lao động...

Báo chí thực hiện chức năng quản lý, giám sát xã hội theo một số phương thức chủ yếu sau:

1- Đăng tải, phổ biến các quyết định quản lý và hướng dẫn tồ chức thực hiện các quyết định quản lý:

Phương thức này trong thực tế báo chí được thể hiện dưới các hình thức sau:

- Đăng tải nguyên văn các quyết định quản lý.

- Giải thích, phân tích, bình luận... cả về ý nghĩa lý luận, thực tiễn vê ý nghĩa, vai trò, mục đích... của các quyết định quan lý, giúp cho công chúng hiêu đúng và quán triệt những quyét định quan lý đé đưa chúng vào cuộc sống.

- Phổ biến thông tin dưới dạng các mó hình thực tiễn tó chức thực hiện các quyết định quản lý.

2- Phản ánh, phân tích tình hình thực tiễn:

Phản ánh, phân tích hiện trạng tình hình các mặt trong đời sống, sinh hoạt của các tầng lớp quần chúng nhân dân cùng với những nhận xét và đánh giá cụ thể. Những đánh giá như vậy có thể về:

- Những điển hình tiên tiến - nơi có những yếu tố chắt lượng và hiệu quả, có những kinh nghiệm tốt đã được tích lũy cần được ủng hộ và nhân rộng, tuyên truyền và phổ biến.

- Những tồn tại, yếu kém, những tiêu cực, lạc hậu... cần mang ra mô xẻ, phân tích, tranh luận... để khắc phục chúng trong thực tê.

- Có thể những đánh giá đó mang tính dự báo, khi đăng tài trên báo chí có thể hạn chế được những tác động tiêu cực. Những phản ánh, phân tích và đánh giá tình hình thực tiền như vậy có thể do nhà báo thực hiện, cũng có thể do các chuyên gia, các lực lượng công chúng xã hội với tư cách là cộng tác viên cung càp. Báo chí cũng đăng tải đa dạng vả linh hoạt các ỷ kiến cùa quan chúng nhân dân: thư bạn đọc, đường dây nóng, đơn khiếu nại, tỏ cáo, những đề xuất, kiến nghị, ý kiến, giao lưu... và thòng qua đó tái hiện bức tranh xác thực và toàn diện về tình hình thực tiền, giúp cho công chúng xã hội, các cơ quan chức năng, cơ quan quàn lý... kịp thời điều chỉnh, bổ sung hoặc đề ra những biện pháp quán lỳ tnới phù hợp. 

3- Kiểm tra việc thực hiện các quyết định quản lý:

Phát hiện các sai lầm, ách tắc trong việc thực hiện các quyết định quản lý: phát hiện ra các thiếu sót ngay trong các quyết định quản lý, giúp cho chủ thể quàn lý và các cơ quan chức năng điều chỉnh những quyết định và biện pháp quản lý cho phù họp. Đấu tranh phê bình, chống tiêu cực là một trong những nội dung hoạt động kiểm tra. giám sát rất hiệu quả, tất nhiên để làm công việc này đòi hỏi kỹ năng và lòng dũng cảm, trách nhiệm nghề nghiệp của báo chí và các nhà báo. Như vậy, hoạt động báo chí, về mặt bản chất, khi thưc hiên nhóm chức năng tư tưởng cũng chính là thực hiện chức năng quản lý xã hội ở những bình diện khác.

III- CHỨC NĂNG KHAI SÁNG - GIẢI TRÍ CỦA BÁO CHÍ

Khai sáng là hoạt động truyền bá những tri thức toàn diện để nâng cao dân trí, nâng cao trình độ văn hóa, hiểu biết cho công chúng Giai trí là hoạt động sử dụng hữu ích thời gian nhàn rỗi làm cho đầu óc thanh thoi, tái tạo sức lao động một cách hiệu quả. 

Khai sáng, giải trí là chức năng khách quan của báo chí, có mối liên hệ mật thiết với các chức năng tư tưởng và chức năng quản lý, giám sát cua báo chí. Trong hoạt động thông tin hàng ngày, báo chí một mặt phổ biến kiến thức mới, truyền bá những tri thức văn hóa toàn diện nhằm nâng cao trình độ hiểu biết, văn hóa của công chúng, mặt khác, giúp cho công chúng sử dụng thời gian nhàn rỗi một cách hữu ích và dễ chịu, tạo điều kiện nghỉ ngơi, tái tạo sức lao động.

Sự phát triển rộng khắp của các loại hình báo chí là tiền đề quan trọng để cung cấp thông tin, nâng cao trình độ hiểu biết, văn hóa của công chúng, đồng thời thông qua báo chí xã hội hóa, đại chúng hóa những giá trị văn hóa tinh thần của nhân dân, giúp cho mọi thành viên trong xã hội có điều kiện bổ sung vốn tri thức, làm phong phú thêrn đời sống tinh thần của mình. Đây chính là điều kiện, là phương tiện để con người phát triển một cách toàn diện - mục đích cao ca cua chế độ, mơ ước ngàn đời của nhân loại. 

Báo chí hàng ngày chuyên tới công chúng những thông tin chứa đựng khối lượng tri thức to lớn về các vấn đề, các lĩnh vực hoạt động của con người: giới thiệu, phản ánh, phân tích, đánh giá tắt ca những gì vừa xảy ra, đang xảy ra trong tự nhiên, trong đời sống xã hội có liên quan đến con người và được con người quan tâm. Báo chí có ưu thế đặc biệt để giáo dục, nâng cao vốn tri thức vãn hóa, giai trí. Nhưng báo chí hiện đại về tầm ảnh hưởng đã vượt ra ngoài khuôn khô của một quốc gia, bất chấp biên giới hay mọi rào can giữa các quôc gia, dân tộc. Đây cũng đông thời là một thách thức đối với việc giáo dục ý thức văn hóa công dân, bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa truyên thống: cùng với việc phố biến nhừng giá trị vãn hóa đích thực, báo chí có khả năng chuyển tải cả văn hóa không phù hợp, thậm chí độc hại, xa lạ.

IV- CHỨC NĂNG KINH DOANH CỦA BÁO CHÍ

Cũng như bất kỳ hoạt động kinh doanh nào khác, để hoạt động kinh doanh báo chí đạt hiệu quả cần tăng thu đồng thời với giảm chi trong toàn bộ hoạt động báo chí, trong từrng bước của hoạt động báo chí.

- Nguồn thu của báo chí: doanh số bán báo, quàng cáo, các loại hình dịch vụ có thể mang lại nguồn thu...

- Nguồn chi của báo chí: cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật; lao động sống (tiền lương, nhuận bút); các chi phí cho quá trình sản xuất...

Để thực hiện tốt chức năng kinh doanh cùa báo chí cần: [1] Nâng cao chi sô phát hành, cùng đông nghía với việc tồ chúc và thực hiện co hiệu qua toàn bộ những chức năng xã hội vốn có cùa báo chí; [2] Tổ chức đa dạng các loại hình dịch vụ mà mỗi cơ quan báo chí có ưu thế và có khả năng.

Những nhóm chức năng của báo chí có mốt liên hệ chặt chẽ chi nhối và tác động lẫn nhau, là tiền đề và điều kiện của nhau tạo thành hê thông hoàn chinh, thống nhất trong việc tác động tới công chúng xã hôi. Dù nằm trong mối quan hệ chặt chẽ, nhung. trong thực tế mồi nhóm chức năng xã hội của báo chí được thể hiện dưới những hình hức va phươnglhức khác nhau. Vì vậy vai trò thực tê của báo chí trong xã hội được thể hiện đầy đủ chi khi hoạt động báo chí được xem xét công việc thực hiện tổng thể những chức năng xã hội nói trên đối với cơ quan báo chí, từng loại hình báo chí hay cả hệ thông báo chí nói chung. Việc bóc tách ra thành từng nhóm chức năng để phân tích bản chất, đặc điểm và phương thức thực hiện về mặt lý luận chỉ có nghĩa khi ta hiểu đầy đủ mối liên hệ thống nhất giữa chúng để từ đó vận dụng một cách sáng tạo, có hiệu quả những hiểu biết ấy vào thực tiễn hoạt động báo chí.