Pháp trị: Danh và thật nâng đỡ nhau, hình và ảnh đối ứng nhau sẽ thành công

Danh thật tương trì nhi thành, hình ảnh tương ứng nhi lập

Nhà vua có thiên hạ chung sức chung lòng cùng yêu quý và ủng hộ, nên địa vị mới ổn định. Dân chúng đồng lòng nhất trí bầu chọn và phò tá, nên địa vị của nhà vua cũng mới tôn quý. Bề tôi kiên trì phát huy sở trường của mình, dốc hết năng lực của mình, nên lòng trung thành của họ nhà vua mới có thể được quý trọng.

Nhà vua dùng bề tôi trung thành thì mới an nhàn trong thời gian dài, từ đó tạo nên công danh sự nghiệp. Danh xưng và thực tế nâng đỡ nhau mới có thể hình thành, hình dạng và hình ảnh đối ứng nhau mới có thể xác lập.

Cho nên khi trị lý đất nước dù bề tôi và nhà vua có cùng mong muốn nhưng lại có trách nhiệm khác nhau. 

Tai hoạ của nhà vua nằm ở chỗ chẳng có ai hưởng ứng ngài, bởi vậy mới nói: “Một bàn tay đơn độc, dù vỗ mạnh tới mấy cũng không thể phát ra tiếng". Bề tôi lo lắng vì không thể chuyên chú vào một công việc, bởi vậy nói: “Tay phải vẽ hình tròn, tay trái vẽ hình vuông, thì cùng lúc không thể vẽ thành hình”. 

Vì vậy nói: Ðể trị lý đất nước được tốt nhất, nhà vua cần giống như dùi trống, bề tôi giống như cái trống. Kỹ năng giống như cái xe, còn chính sự giống như con ngựa. Cho nên, những người dư nhiều sức lực dễ hưởng ứng lời kêu gọi của nhà vua. Còn người có kỹ nǎng tinh tế hơn người thường có lợi xử lý chính sự tốt hơn. 

Nếu người lập công cho nhà vua không đủ sức lực và người thân cận nhà vua không đủ trung thành khiến cho người làm nhà vua nổi danh không đủ quyền uy. Người ở bên cạnh nhà vua không thân thiết với nhà vua, còn người ở xa nhà vua không đoàn kết với nhà vua, đó là danh xưng không phù hợp với thực tế.

Hàn Phi Tử ví mối quan hệ giữa nhà vua và bề tôi giống như mối quan hệ giữa danh xưng và thực tế, hình dạng và hình ảnh, dùi trống và cái trống, trong đó ông nhấn mạnh người thống trị cần lợi dụng địa vị, quyền thế của mình để làm cho bề tôi phải một lòng trung thành, phục vụ mình. Như vậy nhà vua mới đuợc an nhàn trong thời gian dài, đồng thời tạo nên công danh sự nghiệp.

Trên thực tế, việc xử lý tốt mối quan hệ vua tôi cũng là một trong những mưu lược thống trị, nhà vua và bề tôi cần phối hợp ăn ý với nhau, nhà vua cần biết điều khiến bề tôi như thế nào để bề tôi phát huy tối đa sự thông minh tài trí của mình phục vụ nhà vua. 

Câu "một tay vỗ không kêu” ý nói nhà vua chỉ dựa vào sức lực của một mình mình, thì không thể cai trị tốt đất nước. Đây cũng chính là một điểm rất quan trọng trong thuật thống trị của nhà vua.

Tề Hoàn công là người đầu tiên giành được địa vị bá chủ trong công cuộc xưng hùng xưng bá của các nước thời Xuân Thu. Sự nghiệp Tề Hoàn công tạo nên không tách rời việc ông can đảm trọng dụng Quản Trọng. Mối quan hệ giữa ông và Quản Trọng có thể nói là một ví dụ điển hình thể hiện mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa nhà vua và bề tôi, phát huy sức mạnh tổng thể. 

Đương thời, Tề Hoàn công nghe lời tiến cử cúa Bão Thúc Nha - bạn thân của Quản Trọng, trọng dụng Quản Trọng làm đại thần.

Nghe nói, để tỏ ý tôn trọng Quản Trọng, khi Quản Trọng từ nước Lỗ trở về nước Tề, Hoàn công tắm gội ba lần, tưới nước thơm lên người ba lần rồi ra tận ngoài thành nghênh đón. Sau khi gặp mặt ông hỏi Quản Trọng phương sách cai trị nước Tề, Quản Trọng trình bày kế sách trị nước, sau này nước Tề xưng bá thiên hạ là nhờ thực thi những cải cách của Quản Trọng.

Thật ra, Quản Trọng vốn là người có mối thù không đội trời chung với Tề Hoàn công. Ông từng giương cung tên định bắn chết Tề Hoàn công. Nhưng Tề Hoàn công không tính đến những hiềm khích trước kia, tiếp đón Quản Trọng bằng lễ tiết long trọng, thành tâm thành ý đối đãi với Quản Trọng. Điều này khiến cho Quản Trọng cảm phục, một lòng trung thành phục vụ Tề Hoàn công.

Từ khi có được Quản Trọng, Tề Hoàn công làm việc gì cũng thông thuận, yên ấm.

Một lần, người đứng đầu các quan lại đến xin ý kiến của Tề Hoàn công, Hoàn công nói: Mang chuyện này đi hỏi Trọng phụ đi.

Không lâu sau, vị quan này lại đến hỏi chuyện,Tề Hoàn công trả lời gọn lỏn: Hỏi Trọng phụ đi.

Tình huống này xảy ra tới ba lần.

Bề tôi thân cận của Hoàn công nói: Lần đầu ông ấy hỏi ý kiến bệ hạ, bệ hạ nói đi tìm Trọng phụ; lần thứ hai, bệ hạ cũng nói đi tìm Trọng phụ. Xem ra, làm vua thật dễ. 

Hoàn công đáp: Khi chưa có Trọng phụ, trẫm cảm thấy làm vua rất khó, nhưng nay trẫm đã có Trọng phụ rồi, sao lại không dễ được cơ chứ?

Bề tôi thân cận không nói gì nữa. Hoàn công biết dùng người, trọng dụng Quản Trọng. Ngược lại, Quản Trọng cũng cảm kích ơn huệ của Hoàn công, một lòng tung thành phục vụ Hoàn công. Vì thế, nghiệp bá của nước Tề là kết tinh của mối quan hệ gắn bó mật thiết giữa nhà vua và bề tôi.

Hàn Phi Tử - Công danh 

Nhân chủ giả, thiên hạ nhất lực dĩ công tái chi, cố an; chúng đồng tâm dĩ công lập chi, cố tôn. Nhân thần thủ sở trường, tẫn sở nǎng, cố trung dĩ tôn chủ. Chủ ngự trung thần, tắc trường lạc sinh nhi công danh thành. Danh thật tương trị nhi thành, hình ảnh tương ứng nhi lập, cố thần chủ đồng dục nhi dị sử. Nhân chủ chi hoạn tại mạc chi ứng, cố viết: “Nhất thủ độc phách, tuy tật vô thanh". Nhân thần chi ưu tại bất đắc nhất, cố viết: "Hữu thủ họa viên, tả thủ họa phương, bất nǎng lưỡng thành”.Cố viết: Chí trị chi quốc, quân nhược phù, thần nhược cổ, kỹ nhược xa, sự nhược mã. Cố nhân hữu dư lực dị vu ứng, nhi kỹ hữu dư xảo tiện vu sự. Lập công giả bất túc vu lực, thân cận giả bất túc vu tín, thành danh giả bất túc vu thế, cận giả. Bất thân, nhi viễn giả bất kết, tắc danh bất xứng Thật giả dã.

Xem thêm: Pháp lý tái cấu trúc doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).