Pháp trị: Đặt ra một tiêu chuẩn để đối chiếu, xem xét

Thiết độ nhi trì chi

Chẳng có một tiêu chuẩn nhất định nào để đối chiếu lời nói của những người du thuyết, vậy thì người có tài ǎn nói có thể thổi phồng một tấc lên giời; nếu nhà vua đặt ra một tiêu chuẩn nhất định để nắm bắt nó, thì cho dù là người thông minh cũng sẽ sợ sai sót mà không dám nói bừa. 

Nay nhà vua nghe theo lời người du thuyết nói, không dùng bất cứ tiêu chuẩn nhất định nào để kiểm tra đối chiếu mà chỉ thích tài ǎn nói của những người ấy; không dùng hiệu quả thực tế để đánh giá, lại chỉ tán thưởng hành vi của họ, không cho nó vào một quy phạm nhất định để tra xét. Ðây chính là một trong những nguyên nhân khiến nhà vua bị lừa dối trong thời gian dài, và cūng là nguyên nhân giải thích tại sao những kẻ du thuyết được cung dưỡng trong thời gian dài.

Tục ngữ có câu: “Ông nói ông có lý, bà nói bà có lý". Rốt cuộc thì ai mới là người nói có lý, chỉ nghe lời nói của nguòi này hay người kia đều không được. Người có kỹ năng suy đoán ở chốn quan trường thực không ít, thời Xuân Thu Chiến Quốc những người kiếm cơm dựa vào miệng lưỡi được gọi là thuyết khách, mưu sĩ thì nhiều vô kể. 

Đương nhiên chỉ lừa bịp để kiếm bát cơm thì cūng chẳng đáng kể gì, điều Hàn Phi Tử quan tâm ở đây là không ít bậc quân vương bị những lời hùng biện lừa dối, che mắt trong một thời gian dài, tới nỗi mất quyền mất nước. Vì thế ông không tiếc công sức thiết kế ra rất nhiều “thuật lắng nghe”.

“Thiết độ nhi trì chi” tức là xây dựng một tiêu chuẩn nhất định để đánh giá lời nói của những kẻ du thuyết, được ông nói đến đây là một trong nhūng mưu lược của “thuật lắng nghe”.

Nước Tống có một người rất giỏi hùng biện, dựa vào tài ǎn nói của mình, ông đã khiến cho những biện sĩ nổi tiếng của phái “Tắc hạ” nước Tề tiếp thu luận điểm “bạch mã không phải là ngựa” của ông.Nhưng khi ông ta cưỡi bạch mã ra khỏi thành, người thu thuế nhìn thấy con bạch mã liền dựa theo tiêu chuẩn mà coi nó là loài ngựa rồi thu thuế, người thu thuế không làm sao tin được những lời nhảm nhí của ông ta “bạch mã không phải là ngựa”. 

Hàn Phi Tử sau khi nghe chuyện đã bình luận rằng: “Tịch nhi hư từ, tắc năng thắng nhất quốc; khảo thực án hình, bất năng mạn vu nhất nhân”. Ý nói: dựa vào những lời khoác lác thì có thể che mắt được cả một nước, nhưng khi đã có sự quan sát, đánh giá thực tế, dựa theo tiêu chuẩn nhất định thì cũng không lừa nổi một người không có học thức.

Để làm rõ tính quan trọng của “thiết độ nhi trì chi”, Hàn Phi Tử còn kể một câu chuyện mà mọi người đều biết là: Ma quỷ dễ vẽ, chó ngựa khó vẽ.

Nước Tề có một hoạ sĩ nổi tiếng, vua Tề triệu ông ta đến vẽ tranh cho triều đình.

Vua Tề hỏi ông ta: Trên đời này vẽ gì khó nhất?

Người đó nói: Vẽ chó, ngựa khó nhất.

Vua Tề lại hỏi: Thế vẽ gì dễ nhất?

Họa sĩ liền trả lời: Ma quỷ là dễ vẽ nhất. 

Chó và ngựa là loài vật mọi người đều biết,ngày cũng như đêm đều hiện diện trong cuộc sống của chúng ta, nên không thể nào mô phỏng chúng giống y như thật được, vì vậy rất khó vẽ. Còn ma quỷ thần tiên, là thứ không có hình dáng cụ thể,cũng không hiển hiện trước mặt chúng ta, cho nên rất dễ vẽ. Cũng có thể nói trong lòng mỗi người đều có một thước đo chuẩn mực để đánh giá xem vẽ chó ngựa có giống hay không, cho nên người vẽ đương nhiên phải cẩn thận tỉ mỉ, không vẽ xằng bậy được. Ngược lại, không ai có thể đưa ra được một tiêu chuẩn để kiểm tra xem vẽ ma quỷ thần tiên có giống hay không, nên người vẽ có thể tuỳ tiện vẽ. Nghe lời của bề tôi hay người khác cūng vậy,chúng ta cần dùng một chuẩn mực, một tiêu chuẩn nhất định để kiểm tra đánh giá xem những lời nói ấy là tốt hay xấu, có chính xác hay không, như thế người nói không dám nói bừa, không dám lừa dảo,cho dù có gặp phải lời nói dối chúng ta cũng không dễ dàng làm theo.

Hàn Phi Tử - Ngoại trữ thuyết tả thượng

Vô độ nhi ứng chi, tắc biện sī phồn thuyết; thiết độ nhi trì chi, tuy tri giả do uý thất dā, bất cảm vọng ngôn. Kim nhân chủ thính thuyết, bất ứng chi dĩ độ nhi thuyết kỳ biện; bất độ dĩ công, dự kỳ hành nhi bất nhập quan. Thử nhân chủ sở dĩ trường khi, nhi thuyết giả sở dĩ trường dưỡng dā.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực thương mại của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).