Khái niệm và phân loại khách thể của tội phạm

1- Khái niệm khách thể của tội phạm

Trong hệ thống quan hệ xã hội, các quan hệ xã hội có ý nghĩa khác nhau đối với sự phát triển của xã hội và được nhà nước bảo vệ bằng những loại quy phạm pháp luật khác nhau với những biện pháp cưỡng chế khác nhau. Khách thể bảo vệ của luật hình sự là những quan hệ xã hội được nhà nước xác định cần được bảo vệ bằng những quy phạm pháp luật hình sự. Những quan hệ xã hội đó sẽ là khách thể của tội phạm trong trường hợp bị xâm hại (bị gây thiệt hại hoặc bị đe dọa gây thiệt hại) ở mức độ nhất định. Như vậy có thể định nghĩa:

"Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại".

Khách thể là một yếu tố mà nếu thiếu sẽ không thể cấu thành nên tội phạm.

Ngoài ra, cần phân biệt "khách thể của tội phạm" với "khách thể bảo vệ của luật hình sự".

[a] Khách thể bảo vệ của luật hình sự

Khách thể bảo vệ của luật hình sự là: các quan hệ xã hội được luật hình sự xác định cần bảo vệ (được nhắc đến tại Điều 8 của Bộ luật Hình sự 2015). Chỉ khi quan hệ xã hội này bị xâm hại và hành vi xâm hại có tính nguy hiểm đáng kể cho xã hội nên bị coi là tội phạm thì quan hệ xã hội đó được coi là khách thể của tội phạm.

Hành vi bị coi là tội phạm theo luật hình sự Việt Nam phải là hành vi “gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho quan hệ xã hội đã được xác định đó”. Nhưng như vậy không có nghĩa hành vi đó trong mọi trường hợp đều bị coi là tội phạm mà chỉ trong những trường hợp hành vi có tính nguy hiểm đáng kể cho xã hội và những trường hợp này đã được xác định tại các điều luật thuộc Phần các tội phạm của Bộ luật Hình sự.

[b] Khách thể của tội phạm

Khách thể của tội phạm là: quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại nhưng tính chất của sự xâm hại có sự khác nhau.

Ví dụ: Ở các tội xâm phạm an ninh quốc gia (Chương XIII BLHS), sự xâm hại các quan hệ xã hội là khách thể của tội phạm hướng tới xoá bỏ những quan hệ xã hội đó còn ở các tội phạm khác, sự xâm hại khách thể của tội phạm chỉ giới hạn ở từng chủ thể cụ thể không nhằm và không có khả năng xoá bỏ quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ nói chung.

Trong BLHS Việt Nam, cơ quan xây dựng luật căn cứ chủ yếu vào tính chất của những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và có thể bị tội phạm xâm hại để chia toàn bộ Phần các tội phạm thành 14 chương:

• Chương XIII - Các tội xâm phạm an ninh quốc gia;

• Chương XIV - Các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người;

• Chương XV - Các tội xâm phạm những quyền tự do của con người, quyền tự do, dân chủ của công dân;

• Chương XVI - Các tội xâm phạm sở hữu;

• Chương XVII - Các tội xâm phạm chế độ hôn nhân và gia đình;

• Chương XVIII - Các tội xâm phạm trật tự quản lí kinh tế;

• Chương XIX - Các tội phạm về môi trường;

• Chương XX - Các tội phạm về ma tuý;

• Chương XXI - Các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng:

• Chương XXII - Các tội xâm phạm trật tự quản lí hành chính;

• Chương XXIII - Các tội phạm về chức vụ;

• Chương XXIV - Các tội xâm phạm hoạt động tư pháp;

• Chương XXV - Các tội xâm phạm nghĩa vụ, trách nhiệm của quân nhân và trách nhiệm của người phối thuộc với quân đội trong chiến đấu, phục vụ chiến đấu;

• Chương XXVI - Các tội phá hoại hoà bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

2- Các loại khách thể của tội phạm

Khoa học luật hình sự Việt Nam phân biệt ba loại khách thể của tội phạm: Khách thể chung của tội phạm, khách thể loại của tội phạm và khách thể trực tiếp của tội phạm. Các khái niệm này đều chỉ các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại nhưng ở mức độ bao quát khác nhau.

[a] Khách thể chung của tội phạm

Khách thể chung của tội phạm là hệ thống các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại.

Theo luật hình sự Việt Nam, khách thể chung của tội phạm là hệ thống các quan hệ xã hội đã được xác định tại Điều 1 cũng như Điều 8 của Bộ luật Hình sự 2015 và bị tội phạm xâm hại. Đó là: Độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hoá, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội; quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân ... 

[b] Khách thể loại của tội phạm

Khách thể loại của tội phạm là nhóm quan hệ xã hội cùng tính chất được nhóm các quy phạm pháp luật hình sự bảo vệ và bị nhóm tội phạm xâm hại.

Các tội phạm tuy khác nhau về chủ thể, về mặt khách quan hoặc chủ quan nhưng nếu “xâm hại cùng nhóm quan hệ xã hội” thì được xếp vào cùng chương. Khách thể loại của tội phạm là cơ sở cho việc hệ thống hoá các quy phạm trong Phần các tội phạm của Bộ luật Hình sự thành từng chương.

[c] Khách thể trực tiếp của tội phạm

Khách thể trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội bị tội phạm cụ thể xâm hại mà sự xâm hại này phản ánh được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đó.

Thứ nhất, tội phạm có thể xâm hại nhiều quan hệ xã hội nhưng không phải tất cả những quan hệ xã hội bị xâm hại đều được coi là khách thể trực tiếp của tội phạm.

Trường hợp nhiều quan hệ xã hội cùng bị xâm hại thì khách thể trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội mà sự xâm hại quan hệ xã hội đó - nếu căn cứ vào tất cả các mặt như tính chất quan trọng của quan hệ xã hội, mức độ bị gây thiệt hại, mục đích chủ quan của người phạm tội... đã thể hiện được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội.

Ví dụ: Hành vi cắt cáp viễn thông đang sử dụng

• Vừa gây thiệt hại cho quan hệ sở hữu;

• Vừa gây thiệt hại cho an toàn viễn thông.

Vì đối tượng tác động ở đây là tài sản, đồng thời là có sở hạ tầng viễn thông. Trong hai thiệt hại này, rõ ràng thiệt hại cho an toàn viễn thông mới thể hiện được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Khách thể trực tiếp của hành vi phạm tội này là an toàn viễn thông - một bộ phận của an toàn công cộng.

Do vậy, hành vi phạm tội này được xếp vào “Chương các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng” với tội danh là tội phá huỷ công trình, cơ sở, phương tiện quan trọng về an ninh quốc gia (Điều 303 BLHS) mà không được xếp vào “Chương các tội xâm phạm sở hữu”.

Thứ hai, bất cứ tội phạm nào cũng đều có khách thể trực tiếp của tội phạm.

Có tội phạm chỉ có một khách thể trực tiếp của tội phạm. Nhưng cũng có tội phạm có nhiều khách thể trực tiếp của tội phạm. Đó là trường hợp tội phạm xâm hại nhiều quan hệ xã hội và sự gây thiệt hại cho một trong các quan hệ xã đó đều chưa thể hiện được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội chỉ được thể hiện một cách đầy đủ trong sự tổng hợp các thiệt hại đã gây ra hoặc đe doạ gây ra cho các quan hệ xã hội. Và như vậy, không phải chỉ có một quan hệ xã hội mà có nhiều quan hệ xã hội được coi là khách thể trực tiếp của tội phạm.

Ví dụ: Hành vi cướp tài sản

• Vừa xâm hại quan hệ nhân thân;

• Vừa xâm hại quan hệ sở hữu.

Vì sự xâm hại quan hệ nhân thân hay sự xâm hại quan hệ sở hữu đều chưa phản ánh được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi cướp tài sản. Tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi cướp tài sản chỉ được thể hiện đầy đủ qua sự xâm hại của cả hai quan hệ xã hội - quan hệ sở hữu và quan hệ nhân thân.

Do vậy, quan hệ sở hữu và quan hệ nhân thân đều là khách thể trực tiếp của tội cướp tài sản.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

3- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Khái niệm và phân loại khách thể của tội phạm được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Khái niệm và phân loại khách thể của tội phạm có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê Luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với Luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.