Kỹ năng của Luật sư tham gia giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn tại Tòa án cấp sơ thẩm

I- Kỹ năng của Luật sư trong khởi kiện vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn tại Tòa án cấp sơ thẩm

1- Tiếp xúc với khách hàng

Việc quan trọng đầu tiên mà Luật sư cần thực hiện khi giúp đương sự khởi kiện vụ án dân sự chính là tiếp xúc với khách hàng để xác định sơ bộ về nội dung vụ việc, nguyện vọng và yêu cầu của khách hàng, các điều kiện để khởi kiện ra Tòa án theo thủ tục rút gọn mà hồ sơ có thể đáp ứng. Luật sư cần xác định nguyện vọng của khách hàng là khởi kiện ra Tòa án theo thủ tục thông thường hay theo thủ tục đơn giản hơn, với thời hạn giải quyết nhanh chóng hơn.

Khi tiếp xúc với khách hàng lần đầu, Luật sư chưa thể có đủ thông tin để xác định vụ tranh chấp có thể khởi kiện theo thủ tục tố tụng thông thường hay theo thủ tục rút gọn. Do vậy, về cơ bản thì kỹ năng tiếp xúc với khách hàng của Luật sư cũng được thực hiện như đối với các vụ án theo thủ tục tố tụng thông thường khác. Khi tiếp xúc với khách hàng, Luật sư cần xác định yêu cầu cụ thể của họ, nội dung của tranh chấp, đối chiếu với pháp luật để xác định quan hệ pháp luật có tranh chấp cần yêu cầu Tòa án giải quyết. Việc xác định những vấn đề này được thực hiện thông qua việc Luật sư lắng nghe lời trình bày của khách hàng, đặt câu hỏi định hướng việc trình bày của họ. Trong quá trình tiếp xúc với khách hàng, kiểm tra và xem xét sơ bộ các tài liệu, chứng cứ mà đương sự cung cấp, nếu xác định vụ việc có thể đáp ứng các điều kiện khởi kiện vụ án theo thủ tục rút gọn thì Luật sư cần tiếp tục tập trung khai thác để làm rõ các điều kiện này. Cụ thể là Luật sư cần đối chiếu với các quy định tại Điều 317 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn để xác định vụ việc của khách hàng có tích hợp đủ các điều kiện về tính chất loại việc, nơi cư trú và không có yếu tố nước ngoài hay không. Luật sư cần kết hợp giữa việc kiểm tra sơ bộ tài liệu, chứng cứ của khách hàng, lắng nghe lời trình bày của họ, đặt câu hỏi định hướng để xác định vụ việc có thỏa mãn các điều kiện để khởi kiện theo thủ tục rút gọn quy định tại khoản 1 Điều 317 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 hay không. Cụ thể là Luật sư cần xác định các điều kiện sau đây:

- Vụ án có tình tiết đơn giản, quan hệ pháp luật rõ ràng, đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ; tài liệu, chứng cứ đầy đủ, bảo đảm đủ căn cứ để giải quyết vụ án và Tòa án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ;

- Các đương sự đều có địa chỉ nơi cư trú, trụ sở rõ ràng;

- Không có đương sự cư trú ở nước ngoài, tài sản tranh chấp ở nước ngoài hoặc tuy có đương sự ở nước ngoài nhưng đương sự này và đương sự ở Việt Nam có thỏa thuận đề nghị Tòa án giải quyết theo thủ tục rút gọn hoặc các đương sự đã xuất trình được chứng cứ về quyền sở hữu hợp pháp tài sản và có thỏa thuận thống nhất về việc xử lý tài sản.

Nếu xét thấy có thể khởi kiện vụ án theo thủ tục rút gọn thì Luật sư cũng cần phân tích cho đương sự về những thuận lợi và khó khăn khi quyết định lựa chọn việc khởi kiện theo thủ tục rút gọn so với việc lựa chọn thủ tục thông thường. Luật sư cần phân tích cho khách hàng biết, thời hạn giải quyết vụ án theo thủ tục rút gọn được rút ngắn so với thủ tục thông thường, do vậy, việc khởi kiện theo thủ tục rút gọn nếu thành công có thể giúp họ nhanh chóng có trong tay bản án, quyết định buộc bị đơn phải thực hiện nghĩa vụ. Cụ thể là Luật sư cần phân tích cho khách hàng biết những điểm đặc thù của thủ tục rút gọn so với thủ tục tố tụng thông thường về thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm, thời hạn gửi quyết định đưa vụ án ra xét xử theo thủ tục rút gọn, thời hạn Tòa án phải gửi hồ sơ vụ án cho Viện kiểm sát và thời hạn Viện kiểm sát nghiên cứu hồ sơ để chuẩn bị cho việc tham gia phiên tòa theo thủ tục rút gọn.

Luật sư cần chỉ rõ theo quy định tại Điều 203 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 thì thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm tranh chấp về dân sự, HN&GĐ theo thủ tục thông thường là 04 tháng (hoặc 06 tháng), kể từ ngày thụ lý vụ án; đối với tranh chấp về kinh doanh, thương mại và lao động thì thời hạn này là 02 tháng (hoặc 03 tháng); thời hạn mở phiên tòa theo thủ tục thông thường là 01 tháng (hoặc 02 tháng), kể từ có quyết định đưa vụ án ra xét xử. Trong khi đó, theo quy định tại khoản 1 Điều 318 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về thủ tục rút gọn thì trong thời hạn không quá 01 tháng, kể từ ngày thụ lý vụ án, nếu xét thấy vụ tranh chấp đủ các điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn theo quy định tại Điều 317 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 thì Thẩm phán được phân công giải quyết vụ án phải ra quyết định đưa vụ án ra xét xử theo thủ tục rút gọn và mở phiên tòa xét xử trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày ra quyết định này. Tuy nhiên, trường hợp có khiếu nại đối với quyết định đưa vụ án ra xét xử theo thủ tục rút gọn và Chánh án Tòa án hủy bỏ quyết định này thì vụ án sẽ được chuyển sang giải quyết theo thủ tục thông thường (Điều 319 BLTTDS năm 2015). Trong trường hợp này, thời hạn giải quyết vụ án sẽ bị kéo dài hơn do thời hạn chuẩn bị xét xử vụ án được tính lại kể từ ngày Tòa án ra quyết định chuyển vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường (Điều 317 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015), toàn bộ thời gian tiến hành các thủ tục trước đó tại Tòa án cấp sơ thẩm cùng không được tính. Cụ thể là trong trường hợp này thì thời hạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm đối với tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình sẽ là 04 tháng (hoặc 06 tháng) đối với tranh chấp về kinh doanh, thương mại và lao động thì thời hạn này là 02 tháng (hoặc 03 tháng) từ ngày Tòa án là quyết định chuyển vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường thay vì tính từ ngày Tòa án thụ lý vụ án; thời hạn mở phiên tòa là 01 tháng (hoặc 02 tháng), kể từ có quyết định mới về việc đưa vụ án ra xét xử theo thủ tục thông thường.

Đây là điểm bất lợi mà Luật sư cần chỉ rõ và phân tích cho khách hàng biết để họ cân nhắc kỹ trước khi quyết định lựa chọn việc khởi kiện theo thủ tục rút gọn hay thủ tục tố tụng thông thường. Nếu khách hàng vẫn quyết định khởi kiện theo thủ tục rút gọn thì Luật sư cần phải xem xét và củng cố hồ sơ nhằm đáp ứng các điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn tại Điều 317 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015.

2- Chuẩn bị hồ sơ khởi kiện

Pháp luật hiện hành không có những quy định riêng biệt về hồ sơ khởi kiện theo thủ tục rút gọn so với thủ tục thông thường. Do vậy, hồ sơ khởi kiện theo thủ tục rút gọn cũng bao gồm đơn khởi kiện; tài liệu, chứng cứ chứng minh cho yêu cầu của nguyên đơn. Tuy nhiên, khi soạn thảo đơn khởi kiện và chuẩn bị tài liệu, chứng cứ nộp kèm theo đơn khởi kiện, Luật sư cần lưu ý tới những đặc thù về điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn. Cụ thể như sau:

Đơn khởi kiện theo thủ tục rút gọn phải tuân theo thể thức tại Điều 189 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015, thể hiện được nội dung tranh chấp và yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn. Ngoài ra, đơn khởi kiện này còn phải thể hiện được các điểm đặc thù sau:

- Vụ án có tình tiết đơn giản, quan hệ pháp luật rõ ràng, đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ; tài liệu, chứng cứ đầy đủ, bảo đảm đủ căn cứ để giải quyết vụ án và Tòa án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ;

- Các đương sự đều có địa chỉ nơi cư trú, trụ sở rõ ràng;

- Không có đương sự cư trú ở nước ngoài, tài sản tranh chấp ở nước ngoài hoặc tuy có đương sự ở nước ngoài nhưng đương sự này và đương sự ở Việt Nam có thỏa thuận đề nghị Tòa án giải quyết theo thủ tục rút gọn hoặc các đương sự đã xuất trình được chứng cứ về quyền sở hữu hợp pháp tài sản và có thỏa thuận thống nhất về việc xử lý tài sản.

- Luật sư phải giúp khách hàng của mình chuẩn bị các chứng cử, tài liệu nộp kèm theo đơn khởi kiện để chứng minh vụ tranh chấp thỏa mãn các điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn

- Giấy vay nợ, văn bản hợp đồng, văn bản thỏa thuận giữa các bên... có chữ ký của bên bị khởi kiện;

- Văn bản có chữ ký của bên bị khởi kiện về việc thừa nhận nghĩa vụ đã cam kết, thỏa thuận: Giấy thừa nhận nợ hoặc khoản tiền chưa thanh toán, biên bản chốt nợ…

- Giấy tờ chứng minh các đương sự đều có địa chi nơi cư trú, trụ sở rõ ràng như chứng minh thư nhân dân/thẻ căn cước công dân, sổ hộ khẩu gia đình, giấy xác nhận nơi bị đơn cư trú của chính quyền địa phương: giấy tờ chứng minh trụ sở của bị đơn.

Luật sư cần lưu ý là theo Luật Doanh nghiệp về đăng ký doanh nghiệp thì doanh nghiệp phải làm thủ tục đăng ký doanh nghiệp bao gồm đăng ký thành lập doanh nghiệp: đăng ký hoạt động chi nhánh, văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh... Do vậy, Luật sư có thể hướng dẫn hoặc trợ giúp khách hàng thu thập các tài liệu hoặc bản xác nhận thông tin về trụ sở, chi nhánh, văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh của doanh nghiệp được lưu giữ tại Phòng Đăng ký kinh doanh thuộc Sở Kế hoạch và Đầu tư, Phòng Tài chính - Kế hoạch thuộc UBND cấp huyện.

Đối với trường hợp có một bên đương sự cư trú ở nước ngoài thì Luật sư cần hướng dẫn, hỗ trợ khách hàng soạn thảo văn bản thỏa thuận của họ với đương sự ở Việt Nam về việc đề nghị Tòa án giải quyết theo thủ tục rút gọn;

Đối với trường hợp tài sản tranh chấp ở nước ngoài thì Luật sư cần hướng dẫn, hỗ trợ khách hàng tìm kiếm, thu thập chứng cứ, tài liệu về quyền sở hữu hợp pháp tài sản và trợ giúp họ soạn thảo văn bản thỏa thuận thống nhất của các đương sự về việc xử lý tài sản.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực dân sự 

3- Nộp hồ sơ khởi kiện

Luật sư cần hướng dẫn khách hàng gửi đơn khởi kiện kèm tài liệu, chứng cứ mà mình hiện có đến Tòa án có thẩm quyền quyết định bằng các phương thức sau:

- Nộp trực tiếp tại Tòa án và nhận giấy xác nhận của Tòa án về việc đã nhận đơn. Trường hợp này thì ngày khởi kiện là ngày đương sự nộp đơn khởi kiện tại Tòa án;

- Gửi đến Tòa án theo đường dịch vụ bưu chính, trường hợp này thì ngày khởi kiện là ngày được ghi trên dấu của tổ chức dịch vụ bưu chính nơi gửi;

- Gửi trực tuyến bằng hình thức điện tử qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án, trường hợp này thì ngày khởi kiện là ngày gửi đơn.

Tuy pháp luật có quy định 03 phương thức hợp lệ của việc nộp hồ sơ khởi kiện nhưng Luật sư cần nghiên cứu kỹ vụ việc của khách hàng để phân tích và hướng dẫn khách hàng lựa chọn phương thức gửi hồ sơ khởi kiện phù hợp. Luật sư cần hết sức lưu ý là vụ việc của khách hàng đủ điều kiện giải quyết theo thủ tục rút gọn thì khả năng thắng kiện của khách hàng là khá lớn. Do vậy, Luật sư không được chủ quan mà cần phải xem xét ngay để xác định vụ việc còn thời hiệu khởi kiện hay không và quyết định ngay việc nộp đơn để tránh việc khách hàng thua kiện do việc chậm trễ dẫn tới nộp đơn khởi kiện khi mà thời hiệu khởi kiện đã hết. Nếu hồ sơ khởi kiện của khách hàng rơi vào ngày cuối cùng của thời hiệu khởi kiện mà không thể nộp trực tiếp tại Tòa án vì những lý do khác nhau thì có thể lựa chọn phương thức gửi trực tuyến bằng hình thức điện tử qua cổng thông tin điện tử của Tòa án hoặc gửi đến Tòa án theo đường dịch vụ bưu chính. Tuy nhiên Luật sư cũng cần phân tích cho khách hàng biết về những rủi ro của việc nộp hồ sơ khởi kiện bằng các phương thức này do những vấn đề về kỹ thuật hoặc thất lạc hồ sơ đồng thời phải kiểm tra lại thông tin về việc hồ sơ đã được tiếp nhận từ bộ phận nhận hồ sơ khởi kiện tại Tòa án. Đối với trường hợp nộp trực tiếp đơn khởi kiện kèm theo tài liệu thì luật sư cần lưu ý khách hàng về việc yêu cầu lấy giấy xác nhận của Tòa án về việc đã nhận đơn.

Khi có thông báo của Tòa án về việc nộp tiền tạm ứng án phí, Luật sư cần hướng dẫn khách hàng nộp tiền tạm ứng án phí tại Cơ quan thi hành án dân sự và nộp cho Tòa án biên lai thu tiền tạm ứng án phí. Luật sư cần lưu ý là các quy định tại Phần thứ tư của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn sẽ được ưu tiên áp dụng để giải quyết những tranh chấp thỏa mãn một số điều kiện của thủ tục rút gọn, đối với những vấn đề không được quy định tại Phần này thì các quy định khác của Bộ luật tố tụng dân sự sẽ được áp dụng để giải quyết tranh chấp.

Do vậy, Luật sư cần hướng dẫn khách hàng nộp tiền tạm ứng án phí theo đúng thời hạn quy định tại Điều 195 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015. Cụ thể là Luật sư cần hướng dẫn khách hàng trong thời hạn 07 ngày, kể từ ngày nhận được giấy báo của Tòa án về việc nộp tiền tạm ứng án phí, người khởi kiện phải nộp tiền tạm ứng án phí và nộp cho Tòa án biên lai thu tiền tạm ứng án phí. Luật sư cũng giải thích cho khách hàng là người khởi kiện biết nếu hết thời hạn trên mà họ không nộp cho Tòa án biên lai thu tiền tạm ứng án phí thì Tòa án sẽ trả lại đơn khởi kiện. Pháp luật hiện hành chưa có quy định riêng về mức án phí và tiền tạm ứng án phí mà đương sự phải nộp đối với vụ án được giải quyết theo thủ tục rút gọn. Tuy nhiên, Luật sư cũng cần xác định vụ tranh chấp của khách hàng có thuộc trường hợp được miễn hoặc không phải nộp tiền tạm ứng án phí hay không vì đối với những trường hợp này thì Thẩm phán thụ lý vụ án ngay từ khi nhận được đơn khởi kiện và tài liệu, chứng cứ kèm theo.

II-  Kỹ năng của Luật sư trong việc thu thập chứng cứ theo thủ tục rút gọn

Theo quy định tại Điều 6 và Điều 70 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 thì đương sự có quyền và nghĩa vụ chủ động thu thập, giao nộp chứng cứ cho Tòa án và chứng minh cho yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Do vậy, Luật sư cần hướng dẫn đương sự hoặc trợ giúp đương sự thu thập chứng cứ. Cần lưu ý là thủ tục rút gọn được áp dụng đối với những vụ án có tình tiết đơn giản, quan hệ pháp luật rõ ràng, đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ; tài liệu, chứng cứ đầy đủ, bảo đảm đủ căn cứ để giải quyết vụ án và Tòa án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ. Tòa án không giữ vai trò quan trọng trong việc thu thập chứng cứ mà chỉ xem xét các tài liệu chứng cứ do đương sự xuất trình tài liệu, chứng cứ do đương sự xuất trình để xác định có đủ tài liệu cần thiết để chứng minh về điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn đối với vụ tranh chấp. Để thực hiện được được điều này Luật sư có thể thực hiện các quyền của mình đã được ghi nhận tại Điều 76 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 về quyền thu thập và cung cấp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án: quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân đang lưu giữ, quản lý tài liệu, chứng cứ cung cấp tài liệu, chứng cứ do giấy tờ về tài sản và các tài liệu khác đang được cơ quan công chứng hoặc cơ quan nhà nước có thẩm quyền lưu giữ thì Luật sư cần hướng dẫn đương sự hoặc trợ giúp đương sự yêu cầu các cơ quan này cung cấp để có tài liệu xuất trình tại Tòa án. Luật sư có thể trợ giúp khách hàng soạn thảo văn bản yêu cầu cơ quan, tổ chức đang lưu giữ giấy tờ, tài liệu liên quan đến vụ tranh chấp cung cấp những tài liệu này. Văn bản yêu cầu cơ quan, tổ chức cung cấp tài liệu, chứng cứ liên quan đến vụ tranh chấp cần ghi rõ tên, địa chỉ của cơ quan, tổ chức đang quản lý, lưu giữ tài liệu, chứng cứ cần cung cấp; tài liệu, chứng cứ yêu cầu được cung cấp và lý do đề nghị cung cấp tài liệu, chứng cứ này.

Trong trường hợp yêu cầu không được đáp ứng thì Luật sư trợ giúp khách hàng soạn thảo văn bản đề nghị cơ quan, tổ chức trả lời về lý do không cung cấp giấy tờ tài liệu liên quan đến vụ tranh chấp cho đương sự văn bản này là cơ sở để Luật sư đề nghị Tòa án ra quyết định yêu cầu Cơ quan, tổ chức đang lưu giữ, quản lý tài liệu, chứng cứ cung cấp hoặc đề nghị Tòa án tiến hành thu thập tài liệu chứng cứ nhằm bảo đảm cho việc giải quyết của vụ việc dân sự đúng đắn

Bên cạnh đó luật sư cần hướng dẫn đương sự hoặc trợ giúp đương sự thu thập thêm văn bản có chữ ký của bên bị khởi kiện về việc thừa nhận nghĩa vụ đã cam kết, thỏa thuận: Giấy thừa nhận nợ hoặc thừa nhận khoản tiền chưa thanh toán, biên bản chốt nợ... Đây là những tài liệu hết sức quan trọng để có thể đề nghị Tòa án áp dụng thủ tục rút gọn giải quyết tranh chấp. Việc thu thập loại chứng cứ. tài liệu này đòi hỏi Luật sư phải có kinh nghiệm và sự mềm dẻo linh hoạt cần thiết để có được văn bản có chữ ký của bị đơn về nghĩa vụ mà họ phải thực hiện. Ngoài ra. Luật sư có thể tự mình hoặc hướng dẫn khách hàng thu thập các giấy tờ tài liệu từ chính quyền địa phương để chứng minh các đương sự có địa chi nơi cư trú rõ ràng như sổ hộ khẩu gia đình, giấy xác nhận nơi bị đơn cư trú của chính quyền địa phương: các tài liệu, giấy tờ xác nhận thông tin về trụ sở chi nhánh văn phòng đại diện, địa điểm kinh doanh của doanh nghiệp được lưu giữ tại Phòng Đăng ký kinh doanh thuộc Sở Kế hoạch và Đầu tư. Phòng Tài chính – Kế hoạch thuộc UBND cấp huyện... Đối với trường hợp có một bên đương sự cư trú ở nước ngoài thì Luật sư cần hướng dẫn đương sự hoặc trợ giúp đương sự có được văn bản thỏa thuận về việc đề nghị Tòa án giải quyết theo thủ tục rút gọn. Trường hợp tài sản tranh chấp ở nước ngoài thì Luật sư cần trợ giúp đương sự thu thập chứng cứ. tài liệu về quyền sở hữu hợp pháp tài sản và văn bản thỏa thuận thống nhất của các đương sự về việc xử lý tài sản.

Nguồn: Tổng hợp từ giáo trình kỹ năng cơ bản của Luật sư tham gia giải quyết các vụ việc dân sự (HVTP - 2021)