Pháp trị: Nhà vua cần xét kỹ việc bề tôi câu kết với thế lực thù địch bên ngoài

Sát lợi dị ngoại tá

Lợi ích của vua tôi không giống nhau. Cho nên, chẳng bề tôi nào trung thành với nhà vua. Bề tôi được lợi thì nhà vua mất lợi. Bởi thế cho nên, gian thần kéo quân địch vào báo thù riêng trong nước, mê hoặc nhà vua từ lĩnh vực ngoại giao. Nếu có thể chuyển hoá thành lợi ích riêng cho mình, bọn chúng sē chẳng đoái hoài đến tai họa của đất nước.

Hàn Phi Tử đưa ra lý luận: gian thần lợi dụng nước thù địch hoặc các thế lực bên ngoài đối phó nhà vua, sau khi ông quan sát một số bề tôi trong lịch sử theo quan điểm xã hội tính người tự tư tự lợi. Mưu trí nhà vua cần xét kỹ việc bề tôi câu kết với thề lực thù địch bên ngoài, vì lợi ích riêng của họ cũng là một nội dung quan trọng trong tư tưởng chính trị của Hàn Phi Tử.

Trong lịch sử từng có người làm hán gian, trong cuộc sống hiện thực cũng có người vì vợ túi riêng mà làm tổn hại đến tập thể. Vì vậy, ngày nay người làm lānh đạo vẫn cần phải nắm vững mưu trí này.

Nước Vệ có một cặp vợ chồng cùng cầu nguyện, người vợ cầu nguyện: Xin trời Phật phù hộ cho con bình an vô sự, xin cho con một trăm súc vải.

Người chồng nói: Sao bà lại xin ít thế?

Người vợ đáp: Xin hơn số đó, ông sẽ dùng nó đi mua vợ bé cho xem.

Qua ví dụ này, Hàn Phi Tử muốn mượn mối quan hệ gia đình để giải thích mối quan hệ vua tôi. Trong một gia đình, giữa vợ chồng với nhau vẫn tồn tại những trường hợp đối lập về lợi hại, dùng người ngoài làm tổn thương người trong nhà, huống hồ giữa nhà vua và bề tôi không hề có tình yêu thương.

Người vợ mong ông chồng chung thuỷ với một mình bà, nhưng ông chồng thường có ý nghĩ không an phận. Người chồng muốn phát tài, tiện bề thực hiện mong muốn của mình, song người vợ luôn lo lắng chồng đi lấy vợ bé nên thà bác bỏ tham vọng giàu có còn hơn.

Sở vương định cho mấy vị công tử đi làm quan ở các nước láng giềng, Ðới Yết nói: Bệ hạ không được làm vậy.

Sở vương nói: Để cho các con của ta làm quan ở nước láng giềng, các nước láng giềng nhất định sẽ trọng dung chúng.

Ðới Yết phân giải: Các công tử ra nước ngoài làm quan mà được trọng dụng thì chắc chắn họ sẽ đứng về nước trọng dụng họ. Ðó là bệ hạ dạy con cách ngấm ngầm câu kết với nước ngoài, thực không có lợi cho nước ta.

Theo Hàn Phi Tử, Đới Yết biết suy xét về mưu trí bề tôi câu kết với thế lực thù địch bên ngoài vì lợi ích riêng của mình, lời can gián của ông hoàn toàn sáng suốt; còn cách nghĩ của Sở vương thì rất dễ dẫn đến biến loạn. Ví dụ này còn cho thấy, dù bề tôi trong triều có là con cái của nhà vua đi chǎng nữa, nhà vua cũng cần đề phòng trường hợp con cái câu kết với thế lực thù địch bên ngoài vì lợi ích riêng của mình.

Ba nhà Mạnh tôn, Thúc tôn, Quý tôn nước Lỗ liên kết uy hiếp Lỗ Chiêu công, khống chế chính quyền của ông. Ban đầu, Lỗ Chiêu công đánh Quý tôn thị. Mạnh tôn thị và Thúc tôn thị bàn bạc chuyện: “Có nên cứu Quý tôn thị không?”.

Người đánh xe của Quý tôn thị nói: Tôi chỉ là gia thần, nào biết chuyện quốc gia đại sự? Tôi chỉ muốn nói, có Quý tôn thị hay không có Quý tôn thị thì có lợi cho chúng ta hay không?

Mọi người đồng thanh nói: Không có Quý tôn thị thì chắc chắn sẽ không có Thúc tôn thị.

Người đánh xe này quả quyết: Nói như vậy thì phải đi cứu họ chứ.

Vì vậy Thúc tôn cho quân bao vây kinh thành, tiến đánh Chiêu công từ phía tây bắc. Mạnh tôn trông thấy cờ chiến của Thúc tôn, cũng đi cứu Quý tôn. Quân đội của ba nhà Mạnh tôn, Thúc tôn, Quý tôn cùng hợp sức, Chiêu công đành chịu thua. Họ đuổi Chiêu công ra khỏi nước, cuối cùng Chiêu công chết ở Càn Hầu nước Tấn. Ví dụ này chứng minh, lợi ích khác nhau ắt sẽ dẫn đến kết quả khác nhau: Bề tôi làm tổn hại lợi ích của nhà vua, thậm chí còn giết vua cướp chính quyền.

Công thúc Bá Anh làm tướng quốc nước Hàn nhưng lại là bạn tốt với nước Tề. Công trọng Bằng cũng rất được Hàn Tuyên Huệ vương coi trọng, Công thúc Bá Anh lo sợ Hàn Tuyên Huệ vương cho Công trọng Bằng làm tướng quốc, nên để cho nước Tề và nước Hàn giao hẹn cùng đi đánh nước Ngụy.

Công thúc Bá Anh nhân cơ hội quân Tề tiến vào kinh đô nước Hàn, uy hiếp Tuyên Huệ vương, củng cố địa vị của mình, nhưng bề ngoài là thực thi hiệp định giữa hai nước. Đây cũng là một ví dụ khá điển hình về việc bề tôi mượn thế lực bên ngoài đối phó nhà vua chỉ vì lợi ích cá nhân của mình.

Hàn Phi Tử - Nội trữ thuyết hạ lục vi

Quân thân chi lợi dị, cố nhân thần mạc trung; cố thần lợi lâp nhi chủ lợi diệt. Thị dĩ gian thần giả, triệu địch binh dĩ nội trừ, cử ngoại sự dĩ huyễn chủ; cẩu thành kỳ tư lợi, bất cố quốc hoạn.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý về tổ chức lại doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).