Pháp trị: Nhà vua nuôi dưỡng bề tôi, dùng pháp luật đưa họ vào mẫu mực

Minh quân súc thần, tận chi dĩ pháp

Nhà vua anh minh nuôi dưỡng bề tôi của mình, hoàn toàn dùng pháp luật đưa họ vào mẫu mực, dùng các biện pháp để phòng… Nếu làm được điều này, bổng lộc của đại thần dù nhiều, cũng không thể giúp họ dựng thành trì tạo ra sự uy thế. Vây cánh của đại thần tuy nhiều, nhưng cũng không thể giúp họ biến binh sĩ thành lực lượng của riêng mình.

Các bề tôi còn đương chức trong triều không được phép họp bàn chính sự tại nhà riêng. Bề tôi còn đương chức trong quân đội không được phép cấu kết với ngoại bang. Họ không được phép tự ý lấy tiền của trong kho khổ cho người khác vay. Đây là phương cách mà những bậc minh quân dùng để ngăn chặn các quan đại thần phạm thượng.

Ðể ngăn chặn các quan đại thần tạo dựng thế lực riêng, làm phản, Hàn Phi Tử kiến nghị người thống trị dùng pháp luật ước thúc, bề tôi và dùng hình phạt trừng trị những bề tôi có hành vi vượt quyền, đề phòng bề tôi dùng đất phong tạo thành uy thế, không cho phép họ có lực lượng vũ trang riêng, không cho phép họ dùng tiền của của mình thu phục lòng dân.

Quan văn không được tụ tập bàn chuyện chính sự tại nhà riêng, quan võ không được cấu kết với ngoại bang, bề tôi ra ngoài không được kéo bè kết đảng, khuếch trương thanh thế, không được mang theo vũ khí. Hàn Phi Tử nhấn mạnh người thống trị cần dùng pháp luật ước thúc bề tôi, quy định những hành vi chuẩn mực, thậm chí đạt tới mức độ hà khác.

Bề tôi phải bám sát vị trí công tác của mình, không được vượt quá, nếu vượt ra ngoài phạm vi chức trách, thì cho dù có lập được công cũng phải xử phạt. Lấy đó để ngăn ngừa đại thần làm phản. Đảm bảo quyền lực của kẻ thống trị không bị mất đi.

Thời Chiến Quốc, Hàn Chiêu hầu, vua nước Hàn là một vị vua nghiêng về tư tưởng pháp trị. Có một lần Hàn Chiêu hầu uống rượu say rồi ngủ quên, viên thị tòng coi mũ sợ vua nhiễm lạnh, nên lấy áo đắp lên người vua. Sau khi tỉnh dậy, Hàn Chiêu hầu rất vui mừng, hỏi người hầu bên cạnh: Ai đã đắp áo cho ta?

Người hầu bên cạnh nhà vua đáp: Là viên thị tòng coi mũ.

Hàn Chiêu hầu sau đó trách phạt cả viên thị tòng coi y phục và viên thị tòng coi mũ. Ông trừng phạt người chǎm lo y phục vì không làm tròn chức trách, và phạt người coi mũ vì vượt quá phạm vi chức trách của mình. Trường hợp này, không phải Hàn Chiêu hầu không sợ cảm lạnh, mà vì cho rằng mối nguy hại từ việc xâm phạm chức quyền của người khác còn đáng sợ hơn cảm lạnh nhiều.

Cho nên, khi quân vương nuôi dưỡng, chế ngự bề tôi, bề tôi không được phép vượt quá chức phận của mình để lập công, cũng không cho phép lời nói và việc làm không tương xứng, nhất quán với nhau. Chuyện lớn ở lời nói mà ra, chuyện nhỏ cũng ở lời nói mà ra.

Hàn Phi Tử - Ái thần

Minh quân súc thần, tận chi dĩ pháp, chất chi dĩ bị… Thị cố đại thần chi lộc tuy đại, bất đắc tịch uy thành thị đảng dự tuy chúng, bất đắc thần sĩ tốt. Cố nhân thần xử quốc vô tư triều, cư quân vô tư giao, kỳ phủ khổ bất đắc tư thải vu gia. Thử minh quân sở dĩ cấm kỳ tà.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).