Pháp trị: Quan sát kỹ người có mối quan hệ tương phản với sự lợi hại

Sát lợi hại hữu phản

Sự việc đã xảy ra, nếu có lợi, ắt là có người chủ mưu đứng sau; nếu có hại, nhất định phải xem xét mặt trái của sự việc. 

Vì vậy cho nên, một khi đất nước bị tổn hại, vị vua anh minh cần xét kỹ người được lợi ở đây, còn nếu bề tôi bị hại thì cần xét kỹ người có mối quan hệ tương phản với sự lợi hại của bề tôi ấy.

Vể lý luận chính trị, “lợi hại tương phản” cũng phản ánh quan niệm xã hội tính người tự tư tự lợi của Hàn Phi Tử.  

Hàn Phi Tử coi trọng mưu trí cai trị "một khi đất nước bị tổn hại, vị vua anh minh cần xét kỹ người được lợi ở đây, còn nếu bề tôi bị hại thì cần xét kỹ người có mối quan hệ tương phản với sự lợi hại của bề tôi ấy". Trên thực tế, mưu trí này cūng có hiệu quả tuơng tự như mưu trí "nhà vua cần xét kỹ việc bề tôi câu kết với thế lực thù địch bên ngoài vì lợi ích riêng của họ".

Một bề tôi của Nguỵ vương tên là Trần Nhu có quan hệ vô cùng thân thiết với Sở vương. Trần Nhu muốn mở rộng địa vị và thế lực của mình nên bàn bạc để cho Sở vương dẫn quân đánh nước Nguỵ. 

Quả nhiên, nước Sở dấy binh tiến đánh nước Ngụy vì tình “hữu nghị”. Ngụy vương vô cùng lo lắng, còn Trần Nhu thì cố tình làm ra vẻ anh hùng khí khái tình nguyện gánh vác nhiệm vụ hệ trọng trước mắt, chủ động xin thay nước Ngụy đi “đàm phán, giảng hoà” với nước Sở. 

Sở vương trông thấy vị sứ thần của nước Ngụy tới “đàm phán” chính là lão tướng Trần Nhu thân thiết, nên chỉ nói dăm ba câu rồi quyết định rút quân, nghênh ngang bỏ đi. 

Ở trong mắt Ngụy vương, Trần Nhu là đại anh hùng cứu quốc, vì thế ông cất nhắc Trần Nhu lên làm tướng quốc của nước Ngụy. Nguỵ vương không xem xét kỹ lưỡng ẩn tình của người có mối quan hệ tương phản với lợi hại, không biết sử dụng thủ đoạn “nước bị hại thì xem xét người được lợi trong đó, bề tôi bị hại thì xem xét người có mối quan hệ ngược lại”, kết quả mắc mưu của Trần Nhu. 

Vào một năm Hàn Chiêu hầu nắm chính quyền, giá hạt kê giống đột nhiên tăng cao đến kỳ lạ. Hàn Chiêu hầu cho rằng ở đây chắc chắn có người âm mưu trục lợi. Là ai đây? Hàn Chiêu hầu sai người tức tốc đi điều tra kho thóc, phát hiện ra, viên quan trông coi kho thóc đã biển thủ một số lượng lớn hạt kê giống.

Khi Chiêu Hề Tuất trị lý nước Sở, kho thóc và kho cỗ tự dưng bốc cháy. Chiêu Hề Tuất quá quyết cho rằng có người cố tình phóng hoả. Nhưng rốt cuộc người phóng hoả là ai cơ chứ? Chiêu Hề Tuất phán đoán theo quan niệm “nước bị hại thì xem xét người được lợi trong đó, bề tôi bị hại thì xem xét nguời có mối quan hệ ngược lại”, việc này có khả nǎng liên quan đến người bán lương thực, cỏ. 

Bởi vậy, ông lệnh cho quan lại bắt tất cả những người bán lương thực, cỏ, thẩm vấn nghiêm ngặt. Quả nhiên tìm được người phóng hoả. Thì ra hắn ta muốn tǎng giá bán nông sản nên mới dùng cách này.

Đầu bếp của Hàn Chiêu hầu bưng thức ăn lên. Hàn Chiêu hầu gắp phải miếng gan sống lẫn trong bát canh thịt. Ông vô cùng túc giận, nhưng không trực tiếp trách mắng người đầu bếp quản lý việc ăn uống của mình, mà gọi tay phụ bếp của đầu bếp tới trách: Tại sao nhà ngươi bỏ gan sống vào canh thịt của ta? 

Phụ bếp khấu đầu cầu xin Hàn Chiêu hầu tha tội cho mình, thừa nhận mình mắc tội chết: Thảo dân tư lợi, muốn loại trừ viên quan coi việc ăn uống của ngài. Vì chỉ có loại trừ ông ta, thảo dân mới có cơ hội và khả năng thǎng tiến.

Một số sách thì chép rằng: Hàn Chiêu hầu đi tắm trong bồn tắm, ông phát hiện thấy trong bồn nước ấm có rất nhiều sỏi nhỏ. 

Hàn Chiêu hầ rất bực bội, nhưng vẫn lạnh lùng hỏi: Nếu viên quan coi việc tắm gội của ta bị cách chức, thường thì ai sẽ là người lên thay thế?

Người hầu của ông trả lời đúng sự thật. Hàn Chiêu hầu nói: Ngươi mau đi gọi hắn ta tới đây.

Người đó kinh hãi tới trước mặt Hàn Chiêu hầu. Hàn Chiêu hầu không cần hỏi nhiều, thẳng thừng trách hỏi: Tại sao nhà ngươi dám bỏ sỏi vào nước ấm ta tắm? 

Người đó vội quỳ rạp xuống, cuống quýt vái lạy xin Hàn Chiêu hầu tha tội, kắn kể rõ sự tình: Nếu quan coi việc tắm gội của ngài bị cách chức thì thần mới có thể thế chân ông ta. Cho nên thần bó sỏi vào nước ấm của ngài để ngài cách chức ông ta và cất nhắc bổ nhiệm thần.

Hàn Phi Tử - Nội trữ thuyết hạ lục vi 

Sự khởi nhi hữu sở lợi, kỳ thi chủ chi; hữu sở hại, tất phản sát chi. Thị dĩ minh chủ chi luận dã, quốc hại tắc tỉnh kỳ lợi giả, thần hại tắc sát kỳ phản giả.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).