Tội cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện

1- KHÁI NIỆM

Điều 181 BLHS quy định: "Người nào cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ, cản trở người khác kết hôn hoặc duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ hoặc cưỡng ép hoặc cản trở người khác ly hôn bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc bằng thủ đoạn khác, đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm...".

Tội phạm này xâm phạm nguyên tắc hôn nhân tự nguyện, tiến bộ - một trong những nguyên tắc cơ bản của luật hôn nhân và gia đình Việt Nam. Hành vi phạm tội đồng thời còn có thể là một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng mâu thuẫn gia đình, thậm chí có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng khác (như dẫn đến hành vi tự sát của nạn nhân).

So với BLHS năm 1999, tội danh cũng như nội dung quy định có sự mở rộng hơn. BLHS năm 1999 mới chỉ quy định hành vi phạm tội liên quan đến quyền kết hôn mà chưa quy định hành vi phạm tội liên quan đến quyền ly hôn. BLHS năm 2015 đã quy định hành vi phạm tội liên quan đến cả hai quyền này, đảm bảo sự thống nhất giữa quyền kết hôn và quyền ly hôn. Trong đó, kết hôn được hiểu là việc nam và nữ xác lập quan hệ vợ chồng với nhau theo quy định của luật hôn nhân và gia đình; ly hôn được hiểu là việc chấm dứt quan hệ vợ chồng theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án.

2- DẤU HIỆU PHÁP LÝ

a, Dấu hiệu mặt khách quan của tội phạm

- Hành vi khách quan của tội cưỡng ép kết hôn, lý hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự nguyện được quy định là:

+ Hành vi cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ;

+ Hành vi cản trở người khác kết hôn hợp pháp;

+ Hành vi cản trở người khác duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ;

+ Hành vi cưỡng ép người khác ly hôn hoặc

+ Hành vi cản trở người khác ly hôn tự nguyện.

Cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ (còn có thể được gọi là cưỡng ép kết hôn) là buộc người khác phải lấy người nào đó làm chồng hoặc làm vợ trái với sự tự nguyện của họ.

Cản trở người khác kết hôn hợp pháp (còn có thể được gọi là cản trở kết hôn) là ngăn cản người khác không được kết hôn theo ý muốn của họ, trong khi cuộc hôn nhân đó là hoàn toàn hợp pháp. Như vậy, hành vi cản trở hôn nhân sai trái (vi phạm các điều kiện kết hôn do luật định) không phải là hành vi khách quan của tội phạm này.

+ Hành vi cản trở người khác duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ là ngăn cản, gây khó khăn cho người khác trong việc họ tiếp tục có quan hệ hôn nhân đúng pháp luật với người khác.

+ Cưỡng ép người khác ly hôn (còn có thể được gọi là cưỡng ép ly hôn) là buộc người khác (một bên hoặc cả hai bên) phải thực hiện việc ly hôn trái ý muốn của họ.

+ Cản trở người khác ly hôn (còn có thể được gọi là cản trở ly hôn) là ngăn cản người khác (một bên hoặc cả hai bên) không được thực hiện việc ly hôn mà họ muốn.

- Thủ đoạn phạm tội (thủ đoạn thực hiện hành vi khách quan nêu trên) được quy định phải là một trong các thủ đoạn sau:

- Hành hạ: Là hành vi đối xử tàn ác như đánh đập, gây cho họ sự đau đớn, khổ sở về thể chất, tuy chưa đến mức gây thương tích hoặc tổn hại đáng kể đến sức khoẻ của nạn nhân nhưng lại diễn ra có tính hệ thống.

+ Hành vi cản trở người khác ly hôn tự nguyện.

Cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ (còn có thể được gọi là cưỡng ép kết hôn) là buộc người khác phải lấy người nào đó làm chồng hoặc làm vợ trái với sự tự nguyện của họ.

Cản trở người khác kết hôn hợp pháp (còn có thể được gọi là cản trở kết hôn) là ngăn cản người khác không được kết hôn theo ý muốn của họ, trong khi cuộc hôn nhân đó là hoàn toàn hợp pháp. Như vậy, hành vi cản trở hôn nhân sai trái (vi phạm các điều kiện kết hôn do luật định) không phải là hành vi khách quan của tội phạm này.

+ Hành vi cản trở người khác duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ là ngăn cản, gây khó khăn cho người khác trong việc họ tiếp tục có quan hệ hôn nhân đúng pháp luật với người khác.

+ Cưỡng ép người khác ly hôn (còn có thể được gọi là cưỡng ép ly hôn) là buộc người khác (một bên hoặc cả hai bên) phải thực hiện việc ly hôn trái ý muốn của họ.

+ Cản trở người khác ly hôn (còn có thể được gọi là cản trở ly hôn) là ngăn cản người khác (một bên hoặc cả hai bên) không được thực hiện việc ly hôn mà họ muốn.

- Thủ đoạn phạm tội (thủ đoạn thực hiện hành vi khách quan nêu trên) được quy định phải là một trong các thủ đoạn sau:

- Hành hạ: Là hành vi đối xử tàn ác như đánh đập, gây cho họ sự đau đớn, khổ sở về thể chất, tuy chưa đến mức gây thương tích hoặc tổn hại đáng kể đến sức khoẻ của nạn nhân nhưng lại diễn ra có tính hệ thống.

-    Ngược đãi: Là hành vi đối xử tồi tệ nhằm gây những đau khổ về tinh thần kéo dài như thường xuyên mắng chửi, sỉ vả, làm nhục, đuổi ra khỏi nhà...

- Uy hiếp tinh thần: Là hành vi đe doạ sẽ dùng vũ lực gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, tài sản hoặc dùng uy lực đe dọa sẽ không cho hưởng lợi ích quan trọng, thiết thân nào đó, làm cho người bị đe dọa có căn cứ lo sợ thực sự.

-    Yêu sách của cải: Là hành vi đòi hỏi của cải như là một trong những điều kiện bắt buộc để được kết hôn như cổ tình thách cưới cao một cách không bình thường làm cho bên bị thách cưới không thể lo liệu được để lấy cớ không cho kết hôn. Cần phân biệt thủ đoạn này với tệ thách cưới thông thường là hiện tượng vẫn còn tương đối phổ biến trong xã hội.

-    Những thủ đoạn khác: Là những thủ đoạn bất hợp pháp khác có tính chất tương tự như những thủ đoạn kể trên như dùng vũ lực bắt ép người con gái phải đi theo mình trái với ý muốn của họ (trường hợp này khác với tục lệ bắt cóc cô dâu tại một số vùng dân tộc ít người ở nước ta)...

b, Dấu hiệu mặt chủ quan của tội phạm

Lỗi của chủ thể là lỗi cố ý.

Dấu hiệu chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội này được quy định phải là người đã bị xử phạt hành chính về hành vi đã được quy định mà còn vi phạm.

Trong thực tế, chủ thể của những tội này thường là người có những uy quyền nhất định trong gia đình như bố, mẹ, người nuôi dưỡng..

3, HÌNH PHẠT

Điều luật quy định 01 khung hình phạt là cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm.

Như vậy, người có hành vi cưỡng ép ly hôn trước đó đã bi xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn tiếp tục tái phạm thì sẽ bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm tuỳ vào mức độ và tính chất của hành vi vi phạm đó.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý hôn nhân