Vấn đề năng lực trách nhiệm hình sự trong trường hợp đặc biệt

1- Vấn đề năng lực trách nhiệm hình sự trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi do dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác

Việc dùng rượu, bia hoặc dùng chất kích thích mạnh khác đều có ảnh hưởng đến khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi của con người ở những mức độ khác nhau. Vấn đề đặt ra ở đây là cần xác định về mặt pháp lý năng lực TNHS của người mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi do dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác. Điều 13 Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định về vấn đề này như sau:

"Người phạm tội trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình do dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự".

Như vậy, theo luật hình sự Việt Nam, người có hành vi có tính gây thiệt hại cho xã hội trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vì do dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác vẫn bị coi là người có năng lực TNHS và phải chịu TNHS.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

2- So sánh với tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự

Có nhiều cách giải thích cho quy định tại Điều 13 trên, trong đó có cách giải thích cho rằng, họ vẫn bị coi là có năng lực TNHS vì họ có năng lực TNHS khi dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác và như vậy cũng có nghĩa vì họ đã "tự tước bỏ khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi" của mình, "tự đặt mình vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi". Họ là người có lỗi đối với tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi và do vậy bị coi là có lỗi đối với hành vi có tính gây thiệt hại cho xã hội đã thực hiện trong tình trạng như vậy. Với cách giải thích này, cần chú ý, người không có lỗi đối với tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi do dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác được thừa nhận là người không có năng lực TNHS và không phải chịu TNHS đối với hành vi có tính gây thiệt hại cho xã hội mà họ đã thực hiện trong tình trạng đó. 

So sánh trường hợp trên đây với trường hợp được quy định tại Điều 21 Bộ luật Hình sự 2015 có thể thấy hai trường hợp này có điểm giống và khác nhau.

“Điều 21. Tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự

Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.”

Ở cả hai trường hợp, chủ thể đều không có khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi theo đòi hỏi của xã hội. Tuy nhiên, nguyên nhân của việc không có khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vì theo đòi hỏi của xã hội ở hai trường hợp này là hoàn toàn khác nhau. Một trường hợp có nguyên nhân khách quan (mắc bệnh) và một trường hợp có nguyên nhân chủ quan (dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác).

Điều luật chỉ xác định, người phạm tội trong tình trạng nêu trên "... vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự". Tuy nhiên, trong những trường hợp nhất định, họ phải chịu TNHS tăng nặng so với trường hợp bình thường. Đó là trường hợp lạm dụng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác như là "phương tiện" để phạm tội hoặc là trường hợp đã dùng nó khi thực hiện công việc có tính chất đặc biệt - công việc mà người thực hiện bị cấm sử dụng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác ngay trước hoặc trong khi thực hiện công việc này như công việc điều khiển các loại phương tiện giao thông.

So với Bộ luật Hình sự năm 1999, nội dung điều luật này tuy không có sự thay đổi nhưng được thể hiện rõ ràng hơn qua việc mô tả tình trạng của người dùng rượu, bia hoặc chất kích thích mạnh khác thay vì chỉ dùng khái niệm "tình trạng say" là khái niệm chưa rõ ràng mà trước đây Bộ luật Hình sự năm 1999 đã sử dụng.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

3- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Vấn đề năng lực trách nhiệm hình sự trong trường hợp đặc biệt được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Vấn đề năng lực trách nhiệm hình sự trong trường hợp đặc biệt có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê Luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với Luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.