Vấn đề quan hệ nhân quả trong Luật Hình sự Việt Nam

1- Quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả thiệt hại

Để xác định hậu quả thiệt hại là do hành vi khách quan gây ra cần phải chứng minh có quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả thiệt hại. Do vậy, nếu hậu quả đã được phản ánh là dấu hiệu khách quan trong cấu thành tội phạm thì có nghĩa cấu thành tội phạm cũng đòi hỏi “quan hệ nhân quả” là một dấu hiệu khách quan.

Như vậy, việc định tội theo cấu thành tội phạm không chỉ đòi hỏi phải xác định hậu quả thiệt hại mà còn đòi hỏi xác định cả “quan hệ nhân quả” giữa “hành vi khách quan” và “hậu quả thiệt hại”.

Người phạm tội chỉ phải chịu “trách nhiệm hình sự” về hậu quả thiệt hại do chính hành vi khách quan của họ gây ra, hay nói cách khác, người phạm tội chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về hậu quả thiệt hại khi hậu quả này có quan hệ nhân quả với hành vi khách quan đã được họ thực hiện.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

2- Xác định mối quan hệ nhân quả

Khi quyết định hình phạt cũng cần phải xác định mối quan hệ nhân quả. Khoa học luật hình sự Việt Nam cụ thể hóa nội dung cặp phạm trù nhân – quả của phép biện chứng duy vật, điều này giải quyết vấn đề cơ sở khách quan của trách nhiệm hình sự. Dựa vào điều đó, ta có thể tóm tắt những căn cứ cho phép khẳng định sự tồn tại quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả thiệt hại đã xảy ra như sau:

• Hành vi khách quan phải xảy ra trước hậu quả thiệt hại về mặt thời gian. Khi xác định căn cứ này không thoả mãn thì có thể loại trừ ngay quan hệ nhân quả.

• Hành vi khách quan độc lập (hoặc trong sự tổng hợp với một hoặc nhiều hiện tượng khác) phải chứa đựng khả năng thực tế làm phát sinh hậu quả thiệt hại.

• Hậu quả thiệt hại đã xảy ra là sự hiện thực hóa khả năng thực tế làm phát sinh hậu quả của hành vi khách quan (khả năng trực tiếp làm biến đổi tình trạng bình thường của đối tượng tác động hoặc khả năng để sự biến đổi đó tiếp tục diễn ra không bị ngăn chặn).

Trong quan hệ nhân quả, hành vi khách quan (được coi là nguyên nhân) tuy giữ vai trò quyết định đối với sự phát sinh hậu quả thiệt hại (được coi là kết quả) nhưng hậu quả đó có xảy ra hay không và xảy ra như thế nào còn phụ thuộc vào yếu tố điều kiện. Hành vi khách quan là nguyên nhân mới chỉ có khả năng thực tế gây ra hậu quả chưa xác định hoàn toàn. Nó chỉ có thể gây ra hậu quả xác định trong những điều kiện xác định. Tính chất, mức độ, phạm vi của hậu quả sẽ thay đổi tuỳ theo điều kiện cụ thể đã ảnh hưởng đến khả năng phát sinh hậu quả của hành vi khách quan được coi là nguyên nhân. Trong quan hệ nhân quả, yếu tố điều kiện cũng có thể là hành vi trái pháp luật. Hành vi trái pháp luật chỉ là điều kiện nếu không có khả năng thực tế làm phát sinh hậu quả thiệt hại nhưng có ảnh hưởng đến mức độ, phạm vi cũng như tốc độ hiện thực hoá khả năng làm phát sinh hậu quả thiệt hại của hành vi khách quan là nguyên nhân. Nếu thiếu hành vi trái pháp luật được coi là điều kiện này thì hậu quả sẽ không xảy ra hoặc xảy ra khác đi.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

3- Các dạng quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả thiệt hại

Trong thực tế, quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả thiệt hại tồn tại dưới nhiều dạng cụ thể khác nhau, trong đó có hai dạng phổ biến:

[a] Dạng quan hệ nhân quả đơn trực tiếp

Là dạng quan hệ nhân quả trong đó chỉ có một hành vi khách quan đóng vai trò là nguyên nhân của hậu quả thiệt hại. Sự vận động nội tại của hành vi khách quan có khả năng trực tiếp đưa đến hậu quả thiệt hại và khả năng này sẽ trở thành hiện thực trong điều kiện nhất định.

[b] Dạng quan hệ nhân quả kép trực tiếp

Là dạng quan hệ nhân quả trong đó có nhiều hành vi khách quan cùng đóng vai trò là nguyên nhân. Trong dạng quan hệ nhân quả này, có thể mỗi hành vi đều có khả năng thực tế trực tiếp làm phát sinh hậu quả.

Ví dụ: A và B cùng dùng dao đâm nhiều phát vào ngực nạn nhân và làm nạn nhân chết.

Trong trường hợp này, hành vi của A hay hành vi của B đều chứa đựng khả năng thực tế trực tiếp dẫn đến hậu quả chết người. Hậu quả chết người đã xảy ra là sự hiện thực hoá những khả năng đó.

Thuộc dạng QHNQ này còn có trường hợp trong đó mỗi hành vi khách quan đều chưa có khả năng thực tế làm phát sinh hậu quả. Khả năng này chỉ hình thành khí các hành vi đó có sự kết hợp với nhau.

Ví dụ: Xe khách do X lái đã được đóng không đúng quy cách kĩ thuật. Xe đã được sử dụng nhiều năm nhưng vẫn an toàn. Trong một chuyến chở khách, khi vào cua xe đã đổ. Kết quả điều tra cho thấy: Hành vi đưa xe có lỗi kĩ thuật vào sử dụng là trái pháp luật. Tuy nhiên, xe chạy vẫn an toàn nếu lái xe không phạm lỗi nào khác. Lái xe X đã phạm lỗi kĩ thuật khi vào cua. Mặc dù vậy, hành vi này vẫn chưa thể gây ra đổ xe nếu xe không có lỗi kĩ thuật.

Trong trường hợp này, mỗi hành vi đều chưa có khả năng thực tế gây ra hậu quả tai nạn nhưng trong sự kết hợp với nhau, khả năng thực tế gây ra hậu quả đã hình thành và trong điều kiện xác định cụ thể (trời mưa, đường trơn) khả năng đó đã trở thành hiện thực.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

4- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Vấn đề quan hệ nhân quả trong Luật Hình sự Việt Nam được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Vấn đề quan hệ nhân quả trong Luật Hình sự Việt Nam có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê Luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với Luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.