Các nguồn của Luật hình sự Việt Nam

1- Nguồn cơ bản của luật hình sự

Theo lí luận chung về pháp luật, nguồn cơ bản của pháp luật có thể là:
- Tập quán pháp;
- Tiền lệ pháp (trong lĩnh vực luật hình sự là án lệ);
- Văn bản (quy phạm) pháp luật. 

Việt Nam không coi tập quán pháp và án lệ là nguồn của ngành luật hình sự với nghĩa là nguồn quy định tội phạm và hình phạt cũng như các biện pháp hình sự phi hình phạt. Nguồn của ngành luật hình sự Việt Nam theo nghĩa này chỉ có thể là văn bản quy phạm pháp luật. Do tính chất quan trọng và đặc điểm đặc biệt của đối tượng điều chỉnh của ngành luật hình sự nên nguồn của nó không phải là tất cả các loại văn bản quy phạm pháp luật mà chỉ có thể là văn bản quy phạm pháp luật do cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất ban hành. Chỉ có luật (bộ luật hoặc luật) là nguồn của ngành luật hình sự. Các văn bản dưới luật không thể là nguồn của ngành luật hình sự. Những luật được coi là nguồn của luật hình sự phải có các quy định liên quan trực tiếp đến tội phạm và hình phạt.

BLHS là luật mà trong đó tập hợp đầy đủ hoặc tương đối đầy đủ các quy định về tội phạm và hình phạt hay nói cách khác, BLHS là luật có tất cả hoặc hầu hết các quy phạm pháp luật hình sự. Khác với BLHS, (văn bản) luật hình sự chỉ có một số quy phạm pháp luật hình sự. Mỗi (văn bản) luật hình sự có thể giữ vai trò bổ sung cho BLHS trong trường hợp có BLHS; còn trong trường hợp không có BLHS thì mỗi văn bản đó là một bộ phận và cùng với các văn bản khác hợp thành nguồn của ngành luật hình sự. Luật hình sự có thể chỉ có các quy định về tội phạm, về hình phạt thuộc lĩnh vực hoặc vấn đề cụ thể nào đó. Bên cạnh đó có thể còn có những luật mà trong đó không chỉ có những quy phạm pháp luật hình sự mà còn có quy phạm pháp luật của ngành luật khác. Đây thực chất là luật của ngành luật khác và trong đó có điều luật xác định tội phạm và quy định hình phạt đối với những hành vi vi phạm thuộc ngành luật đó nhưng ở mức phải bị coi là tội phạm. Do vậy, luật loại này được gọi là luật có quy phạm pháp luật hình sự.

Tóm lại, nguồn của ngành luật hình sự có thể là BLHS, luật hình sự và luật có quy phạm pháp luật hình sự. Nhiều quốc gia trên thế giới xây dựng ngành luật hình sự theo hướng có BLHS và các luật có quy phạm pháp luật hình sự như Cộng hoà liên bang Đức. Trong đó, BLHS quy định những vấn đề chung về tội phạm và hình phạt cũng như quy định những tội danh thông thường; còn các luật quy định các tội danh thuộc những lĩnh vực riêng biệt như lĩnh vực môi trường, lĩnh vực tài chính hay lĩnh vực công nghệ thông tin v.v..

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest  

2-  Sự phát triển nguồn của luật hình sự Việt Nam 

Trước năm 1986 - Thời điểm trước khi BLHS Việt Nam đầu tiên có hiệu lực, ngành luật hình sự Việt Nam không có cả BLHS lẫn luật hình sự. Văn bản quy phạm pháp luật được coi là nguồn của ngành luật hình sự trong giai đoạn này chỉ bao gồm những văn bản dưới luật, trong đó chủ yếu là pháp lệnh. Các pháp lệnh được áp dụng trong giai đoạn này là Pháp lệnh trừng trị các tội phản cách mạng (năm 1967), Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản XHCN và Pháp lệnh trừng trị các tội xâm phạm tài sản riêng của công dân (năm 1970), Pháp lệnh trừng trị tội hối lộ (năm 1981), Pháp lệnh trừng trị các tội đầu cơ, buôn lậu, làm hàng giả, kinh doanh trái phép (năm 1982) v.v.. Văn bản quy phạm pháp luật quy định được nhiều nhóm tội nhất trong giai đoạn này là Sắc luật số 03 năm 1976. Trong đó, các nhóm tội phạm được quy định bao gồm: Các tội phản cách mạng, các tội xâm phạm tài sản công cộng, các tội xâm phạm thân thể, nhân phẩm, sức khỏe, tài sản riêng của công dân, các tội kinh tế, các tội chức vụ, hối lộ và các tội xâm phạm trật tự, an toàn công cộng. Trong giai đoạn này có thời gian dài chúng ta còn coi cả thông tư và cả án lệ là nguồn của ngành luật hình sự. 

Từ năm 1986 đến nay, ngành luật hình sự Việt Nam coi nguồn duy nhất của ngành luật này là BLHS. Điều này được khẳng định rõ trong BLHS năm 1985, BLHS năm 1999 cũng như trong BLHS năm 2015. Cả ba bộ luật này, khi định nghĩa khái niệm tội phạm Điều 8 đều khẳng định tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội “được quy định trong BLHS". Đây là vấn đề vẫn luôn được tranh luận. Câu hỏi tranh luận được đặt ra là: Có nên chỉ coi BLHS là nguồn duy nhất của ngành luật hình sự? Xu hướng chung cho rằng cần cho phép các luật khác cũng được quy định tội phạm thuộc lĩnh vực luật đó điều chỉnh khi tội phạm này chưa được quy định trong BLHS để tránh phải bổ sung thường xuyên BLHS khi phát sinh tội phạm mới trong những lĩnh vực khác nhau. Khi cho phép như vậy sẽ có sự thống nhất giữa quy định về tội phạm với quy định về vi phạm và với hoạt động của lĩnh vực mà vi phạm cũng như tội phạm phát sinh. Đó là cơ sở giúp hiểu quy định về tội phạm được rõ và đầy đủ hơn. 

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest 

3- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest
[a] Bài viết Các nguồn của Luật hình sự Việt Nam được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại. 

[b] Bài viết Các nguồn của Luật hình sự Việt Nam có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.