Chuyển giao quyền sở hữu và rủi ro trong quan hệ hợp đồng mua bán hàng hoá

1- Về thời điểm chuyển quyền sở hữu hàng hoá

Theo quy định pháp luật của một số nước về hợp đồng mua bán hàng hóa đều nhấn mạnh vào yếu tố chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa từ người bán sang người mua. Sự thỏa thuận giữa các bên về việc sẽ chuyển giao hàng hóa cũng được thừa nhận là chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa cho dù người mua chưa nhận hàng và người bán chưa nhận tiền. Tuy nhiên, trong thực tế việc xác định thời điểm chuyển giao quyền sở hữu cần phải rõ ràng.

Bởi vì nếu quyền sở hữu hàng hóa đã được chuyển từ người bán sang người mua thì người mua sẽ trở thành chủ sở hữu hàng hóa và mọi rủi ro liên quan đến hàng hóa do người mua chịu cho dù người mua chưa nhận hàng. Để phòng tránh những rủi ro về thời điểm chuyển quyền sở hữu và chuyển rủi ro với hàng hóa, luật pháp các nước thường phải đưa ra những quy định tương đối cụ thể để hướng dẫn các bên. Không chỉ luật pháp mà cả các bên - người bán và người mua - cũng nên có những quy định cụ thể về vấn đề chuyển quyền sở hữu đối với hàng từ người bán sang người mua trong hợp đồng. Và vì vậy, thông thường, pháp luật bao giờ cũng dành quyền cho các bên về vấn đề này bằng quy định như: "trừ khi các bên quy định khác", "trừ khi các bên có thỏa thuận khác”.

Cách xây dựng điều luật điều chỉnh về bản chất hợp đồng mua bán hàng hóa và thời điểm chuyển quyền sở hữu, chuyển rủi ro đối với hàng hóa của Việt Nam cũng tương tự như các nước. Điều 62 Luật Thương mại năm 2005 quy định: Trừ trường hợp pháp luật có quy định khác hoặc các bên có thỏa thuận khác, quyền sở hữu được chuyển từ bên bán sang bên mua kể từ thời điểm hàng hóa được chuyển giao. Quy định về thời điểm chuyển quyền sở hữu của Luật Thương mại năm 2005 cũng phủ hợp với quy định tương ứng tại Bộ luật Dân sự, cụ thể như sau:

- Quyền sở hữu đối với tài sản được chuyển cho bên mua kể từ thời điểm tài sản được chuyển giao, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác.

- Đối với tài sản mua bán mà pháp luật quy định phải đăng kí quyền sở hữu thì quyền sở hữu được chuyển cho bên mua kể từ thời điểm hoàn thành thủ tục đăng kí quyền sở hữu đối với tài sản đó.

Như vậy, quy định về chuyển quyền sở hữu hàng hóa của Luật Thương mại hoặc chuyển quyền sở hữu tài sản của Bộ luật dân sự đều xác định ngoại trừ một số loại tài sản đặc biệt mà pháp luật quy định phải đăng kí quyền sở hữu hoặc một số trường hợp thỏa thuận thời điểm chuyển quyền sở hữu hàng hóa/tài sản thì việc mua bán hàng hóa/mua bán tài sản được coi là đã hoàn tất và quyền sở hữu đối với hàng hóa/tài sản được coi là đã chuyển giao từ bên bán sang bên mua tử thời điêm giao hàng.

Tuy nhiên, Bộ luật Dân sự năm 2015 không quy định về thời điểm chuyển quyền sở hữu hàng hóa mà chỉ quy định về nghĩa vụ của bên bán phải bảo đảm quyền sở hữu của bên mua đối với tài sản mua bán. Theo đó, bên bán có nghĩa vụ bảo đảm quyền sở hữu đối với tài sản đã bán cho bên mua không bị người thứ ba tranh chấp. Trường hợp tài sản bị người thứ ba tranh chấp thì bên bán phải đứng về phía bên mua để bảo vệ quyền lợi của bên mua; nếu người thứ ba có quyền sở hữu một phần hoặc toàn bộ tài sản mua bán thì bên mua có quyền hủy bỏ hợp đồng và yêu cầu bên bán bồi thường thiệt hại. Thực chất quy định tại Bộ luật Dân sự năm 2015 tương đồng với Luật Thương mại năm 2005 (Điều 45). Như vậy, khi vận dụng quy định của pháp luật về thời điểm chuyển quyền sở hữu đối với hàng hóa trong hợp đồng mua bán hàng hóa sẽ áp dụng Điều 62 Luật Thương mại năm 2005 và các quy định khác của pháp luật có liên quan (luật chuyên ngành) về thời điểm chuyển quyền sở hữu hàng hóa.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư riêng của Công ty Luật TNHH Everest

2- Về thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hoá

Thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hóa được quy định từ Điều 57 đến Điều 61 Luật Thương mại năm 2005, theo đó các bên được thỏa thuận về thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hóa. Nếu các bên không có thoả thuận thì thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hóa được chia thành các trường hợp cụ thể theo quy định của pháp luật:

[a] Chuyển rủi ro trong trường hợp có địa điểm giao hàng xác định

Trừ trường hợp có thỏa thuận khác, nếu bên bán có nghĩa vụ giao hàng cho bên mua tại một địa điểm nhất định thì rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa được chuyển cho bên mua khi hàng hóa đã được giao cho bên mua hoặc người được bên mua ủy quyền đã nhận hàng tại địa điểm đó, kể cả trong trường hợp bên bán được ủy quyền giữ lại các chứng từ xác lập quyền sở hữu đối với hàng hóa.

[b] Chuyển rủi ro trong trường hợp không có địa điểm giao hàng xác định

Trừ trường hợp có thoả thuận khác, nếu hợp đồng có quy định về việc vận chuyển hàng hóa và bên bán không có nghĩa vụ giao hàng tại một địa điểm nhất định thì rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa được chuyển cho bên mua khi hàng hóa đã được giao cho người vận chuyển đầu tiên.

[c] Chuyển rủi ro trong trường hợp giao hàng cho người nhận hàng để giao mà không phải là người vận chuyển

Trừ trường hợp có thoả thuận khác, nếu hàng hóa đang được người nhận hàng để giao nắm giữ mà không phải là người vận chuyển thi rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa được chuyển cho bên mua thuộc một trong các trường hợp sau đây:

- Khi bên mua nhận được chứng từ sở hữu hàng hóa;

- Khi người nhận hàng để giao xác nhận quyền chiếm hữu hàng hóa của bên mua.

[d] Chuyển rủi ro trong trường hợp mua bán hàng hóa đang trên đường vận chuyển

Trừ trường hợp có thoả thuận khác, nếu đối tượng của hợp đồng là hàng hóa đang trên đường vận chuyển thì rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa được chuyển cho bên mua kể từ thời điểm giao kết hợp đồng.

[e] Chuyển rủi ro trong các trường hợp khác

Trừ trường hợp có thoả thuận khác, việc chuyển rủi ro trong các trường hợp khác được quy định như sau:

- Trong trường hợp không được quy định tại các Điều 57, 58, 59 và 60 của Luật Thương mại năm 2005 thì rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa được chuyển cho bên mua kể từ thời điểm hàng hóa thuộc quyền định đoạt của bên mua và bên mua vi phạm hợp đồng do không nhận hàng:

- Rủi ro về mất mát hoặc hư hỏng hàng hóa không được chuyển cho bên mua nếu, hàng hóa không được xác định rõ ràng bằng kí mã hiệu, chứng từ vận tải, không được thông báo cho bên mua hoặc không được xác định bằng bất kì cách thức nào khác.

Thời điểm chuyển rủi ro đối với tài sản trong giao dịch mua bán tài sản được quy định tại Điều 441 Bộ luật Dân sự năm 2015:

- Bên bán chịu rủi ro đối với tài sản trước khi tài sản được giao cho bên mua, bên mua chịu rủi ro đối với tài sản kể từ thời điểm nhận tài sản, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.

- Đối với hợp đồng mua bán tài sản mà pháp luật quy định tài sản đó phải đăng kí quyền sở hữu thì bên bán chịu rủi ro cho đến khi hoàn thành thủ tục đăng kí, bên mua chịu rủi ro kể từ thời điểm hoàn thành thủ tục đăng kí, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.

Quy định chuyển rủi ro đối với hàng hóa/tài sản trong trường hợp các bên chủ thể của hợp đồng không có thoả thuận về thời điểm chuyển rủi ro giữa Luật Thương mại năm 2005 và Điều 441 Bộ luật Dân sự năm 2015 có sự khác nhau. Cụ thể:

(i) Luật Thương mại đã quy định chi tiết hơn so với Bộ luật Dân sự về các thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hóa;

(ii) Luật Thương mại không phân biệt về các thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hóa phải đăng kí quyền sở hữu hay không phải đăng kí quyền sở hữu, trong khi đó Bộ luật Dân sự có sự phân biệt về các thời điểm chuyển rủi ro tùy thuộc vào loại tài sản phải đăng kí quyền sở hữu hay không phải đăng kí quyền sở hữu.

Nhìn chung Luật Thương mại năm 2005 quy định về các trường hợp chuyển rủi ro cụ thể chi tiết và có sự tương thích với quy định chuyển rủi ro theo quy định của Công ước Viên về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế. Lý do có sự tương thích này vì trong quá trình soạn thảo Luật Thương mại năm 2005, các nhà làm luật đã tham khảo nhiều quy định của Công ước. Tuy nhiên, so với quy định của Luật Thương mại năm 2005, Công ước Viên có quy định cụ thể hơn về từng trường hợp.

Xem thêm: Dịch vụ thư ký pháp lý thuê ngoài của Công ty Luật TNHH Everest

3- Ý nghĩa của quy định về thời điểm chuyển quyền sở hữu hàng hóa

- Xác định chủ sở hữu mới đối với hàng hóa;

- Xác định bên phải chịu rủi ro và thời điểm chịu rủi ro đối với hàng hóa. Về nguyên tắc thì chủ sở hữu hàng hóa phải chịu rủi ro đối với hàng hóa, thông thường thời điểm chuyển quyền sở hữu hàng hóa là thời điểm chuyển rủi ro đối với hàng hóa đó trừ hai trường hợp rủi ro về hàng hóa có thể được chuyển cho bên mua trước khi chuyển quyền sở hữu hàng hóa quy định tại Điều 59, Điều 60 Luật Thương mại năm 2005.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư hợp đồng của Công ty Luật TNHH Everest

4- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Chuyển giao quyền sở hữu và rủi ro trong quan hệ hợp đồng mua bán hàng hoá được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Chuyển giao quyền sở hữu và rủi ro trong quan hệ hợp đồng mua bán hàng hoá có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê Luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với Luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.