Pháp trị: dùng hình phạt loại trừ hình phạt

Dĩ hình khử hình

Tất cả các nhân vật theo phái Pháp gia đều có những lý luận và thực tiễn liên quan đến "phạt nặng”. Có một điểm chúng ta cần làm rõ là, “phạt nặng” không có nghīa là “tàn bạo” hay “ác nghiệt". Bởi, mục đích của “phạt nặng” không đơn giản là phạt mỗi người phạm tội, mà nó còn có tác dụng “giết gà dọa khỉ", để cho những người sau lấy đó làm bài học, sợ phải chịu hình phạt đó nên không dám phạm tội. Đây có thể coi là một thủ đoạn chấp pháp rất hữu hiệu và cũng rất đáng để làm theo.

Trên thực tế, mưu lược “dùng hình phạt loại trừ hình phạt, phạt nặng những người phạm tội nhẹ” là Hàn Phi Tử dẫn lời của Thương Ưởng. Khi chế định pháp luật cho nước Tần, Công Tôn Ưởng (Thương Ưởng) đã đặc biệt nhấn mạnh, cần phạt nặng những người mắc tội nhẹ.

Ông cho rằng: Người bình thường không dễ phạm phải tội ác tày trời. Nên nếu chỉ phạt nặng những người mắc tội nặng tức là sẽ có rất ít người nhận thức rõ chế tài nghiêm khắc của pháp luật, pháp luật gần như chẳng có liên quan gì đến những người bình thường, như thế mức độ gây chú ý của nó vô hình chung bị hạ thấp và tác dụng răn đe cũng suy giảm đi rất nhiều.

Người bình thường sẽ “không phạm tội lớn” nhưng lại “không ngừng phạm tội nhỏ”. Nên nếu cương quyết phạt nặng những người mắc tội nhẹ, thì mọi người sẽ sửa đổi được những sai sót nhỏ. Mức ảnh hưởng cùng tính kỷ luật của pháp luật cũng tựnhiên được xác lập. Lúc nào mọi người cũng thuộc làu làu chuỗi “pháp luật” ấy, cẩn trọng làm việc, lỗi nhỏ không phạm, lỗi lớn cũng được ngăn chặn.

Mọi người không phạm tội nữa, nhà vua chế định pháp luật, nhưng lại không phải sử dụng đến pháp luật,vậy là đã đạt được mục đích “dùng hình phạt để trừ bỏ hình phạt”. Đất nước cũng nhờ đó mà yên ổn thái bình. Tư tưởng “phạt nặng” của Thương Ưởng được thực thi triệt để ở nước Tần, vì thế pháp luật nước Tần được biết đến là vô cùng hà khắc cũng là lẽ đương nhiên, song đây cũng chính là một trong những nguyên nhân trực tiếp giúp nước Tẩn khắc chế chư hùng, thống nhất thiên hạ.

Quán Di Ngô (Quan Trọng, cũng gọi là Quân Tử) là một nhân vật lớn trong lịch sử kiên trì đi theo tư tưởng của Pháp gia. Vì ông phò tá Tể Hoàn Công xây dựng được bá nghiệp hiển hách, nên trở thành biểu tượng tể tướng mẫu mực trong lịch sử. Khi đó nước Tể đang thịnh hành chế độ tang lễ long trọng.Đa phần lụa là đểu được dùng làm quẩn áo cho người mất, còn gỗ được dùng làm quan tài. Tể Hoàn Công vì thế mà ưu phiền, hỏi Quản Di Ngô:

- Lụa dùng hết rổi, thì còn thứ gì có thể che thân? Gỗ bị đốn hết, biết lấy gì xây dựng thành hào phòng vệ đất nước đây? Tục lệ tang lễ đã phát triển lâu đời được dân chúng coi trọng như thế, ta phải làm sao mới có thể ra lệnh cấm?

Quan Di Ngô đáp: Chuyện này rất đơn giản.

Rồi hạ lệnh: Bệ hạ hãy ban hành quy định, nếu độ dày của quan tài vượt quá bao nhiêu thốn, sẽ chặt đứt thi thể người chết, những kẻ tổ chức tang lễ long trọng sẽ bị xử vào trọng tội.

Chuyện tổ chức tang lễ vốn chẳng có tội tình gì, nay lại bị khép vào trọng tội, quan tài hơi dày một chút chỉ là lỗi nhỏ, nhưng lại khiến người thân phải chịu tội “chặt thây”, có thể nói pháp luật của Quản Di Ngô là một điển hình về “hình phạt hà khắc”. Nhưng dưới quy định phạm tội nhẹ chịu hình phạt nặng này, phong tục tổ chức tang lễ long trọng của nước Tề đã biến mất trong nháy mắt.

Hàn Phi Tử - Nội trừ thuyết thượng thất thuật

Hành hình trọng kỳ khinh giả. Khinh giả bất chí, trọng giả bất lai, thị vị dĩ hình khứ hình dã.

Xem thêm: Dịch vụ thư ký pháp lý từ xa của Công ty Luật TNHH Everest