Pháp trị: Tay áo dài thì múa đẹp, tiền vốn nhiều thì buôn bán tốt

Trường tụ thiện vũ, đa tiền thiện cổ

Tục ngữ nói: "Tay áo dành thì múa đẹp, tiền vốn nhiều thì buôn bán tốt". Tức là nói con người ta dễ dàng xử lý tốt sự việc dựa vào điều kiện ưu việt. Ðất nước ổn đình thịnh vượng dễ đưa ra kế sách, còn đất nước suy yếu hỗn loạn khó đưa ra kế sách. 

Người được nước Tần trọng dụng, dù gặp tình thế biến hóa khôn lường, thì mưu kế của anh ta cūng rất ít khi mắc sai lầm; người được nước Yến trọng dụng, dù gặp tình thế biến hóa một lần, thì mưu kế của anh ta cūng rất ít khi thành công. 

Ðó không hẳn là vì người được nước Tần trọng dụng là người thông minh, còn người được nước Yen trọng dụng là người kém cỏi, mà là vì điều kiện họ dựa vào có sự khác biệt giữa ổn định và hỗn loạn. Bởi vậy, Chu bỏ Tần theo thuyết hợp tung, một năm sau thì bị đánh bại; Vệ bỏ Ngụy theo thuyết liên hoành, nửa năm sau thì mất chủ quyền.  

Từ đó có thể thấy, Chu vì hợp tung nên mất nước, Vệ vì liên hoành nên mất nước. Giá như hai nước Chu, Vệ thực thi kế sách hợp tung, liên hoành chậm một chút, cô gắng trị lý đất nước của mình; làm sáng lệnh cấm, kiên quyết thực hiện thưởng phạt; dốc sức vào sản xuất trong nước để tăng cường tích trữ, dẫn dắt dân chúng quyết tâm liều chết bảo vệ thành trì; như vậy nước chư hầu muốn chiếm đoạt lãnh thổ của họ sẽ được ít lợi thế; muốn đánh nước của họ ắt gặp tổn thất rất rất lớn; nên dù là nước có hàng vạn cỗ xe ngựa cũng không dám tấn công thành trì kiên cố để rồi rơi vào khó khăn, khiến cho kẻ địch lớn mạnh có cơ hội khống chế mình, đó mới là cách giúp đất nước của mình không bị diệt vong.

Người đi buôn đều biết rằng, càng có tiền càng dễ làm ăn, tiền càng nhiều, làm ăn càng lớn, cái đó gọi là “tay áo dài thì múa đẹp, tiền vốn nhiều thì buôn bán tốt". 

Hàn Phi Tử mượn một đạo lý cơ bản trong kinh doanh để nói về một kế sách chính trị của người thống trị, đó là chỉ có tăng cường thực lực của đất nước mới có thể đảm bảo đất nước không bị các thế lực thù địch bên ngoài xâm lược. Đất nước càng có thực lực càng dễ thực hiện thành công việc lớn.

Câu “tay áo dài thì múa đẹp, tiền vốn nhiều thì buôn bán tốt” đề cập đến đạo lý, điều kiện càng ưu việt càng dễ hoàn thành việc lớn.

Sau khi Tần vương Chính bãi bỏ Lệnh đuổi khách, Uất Liễu người Đại Lương đến nước Tần, ông nói với Tần vương Chính: Hiện giờ nước Tần hùng mạnh, các nước chư hầu chỉ như quận huyện của nước Tần mà thôi. Nhưng điều thần lo sợ nhất là khi chúng ta nhất thời đắc ý để cho các nước chư hầu câu kết với nhau vì lợi vì hại. Vậy nên, thần mong hoàng thượng dùng tiền hối lộ đại thần của các nước chư hầu làm lọan chính sách của họ. Ước chừng mất khoảng 30 vạn lạng vàng là có thể hoàn toàn tiêu diệt các nước chư hầu.

Nghe xong kiến nghị của Uất Liễu, Tần vương Chính vô cùng vui mừng. Ông tiếp thu ý kiến của Uất Liễu và vận dụng trong trận chiến thôn tính 06 nước. Trong đó, chuyện ông dùng tiền vàng mua chuộc hai trọng thần của nước Triệu là Quách Khai và Dụ, khiến cho Triệu vương phải thay đổi chủ tướng trước khi xuất trận là một ví dụ điển hình.

Trong trận Trường Bình, Triệu tổn thất nặng nề, lần lượt cắt đất Thái Nguyên, Thượng Đảng cho Tân. Vào thời Tân vương Chính, nước Triệu chỉ còn có Trung Sơn, Hàm Đan, Hà Gian; phía Bắc có những quân giáp ranh Hung Nô như Vân Trung,Nhạn Môn, Đại; phía Tây có dãy Thái Hàng Son là bức bình phong ngăn cách Triệu và Tân. Nhưng vì các nước Tề, Nguỵ, Yến ngày càng suy yếu, nên Triệu vẫn là một nước mạnh ở phía Đông. Khi Tần tiến quân vào Trung Nguyên, Triệu tiếp viện cho Hàn, Ngụy, lại chặn mũi tiến công của Tần nhằm vào hai nước Tề, Yến. Vì thế, trong sự nghiệp Tần thống nhất 06 nước, Triệu là đầu mối quan trọng nhất, Tần Thủy hoàng phát động chiến tranh quy mô lớn, muốn tiêu diệt bằng được nước Triệu.

Công cuộc nước Tần xâm lược nước Triệu do danh tướng Vương Tiễn làm chú soái kéo dài trong chín năm, bắt đầu từ năm thứ mười một niên hiệu Thủy Hoàng (năm 236 trước Công nguyên) và kết thúc vào năm thứ mười chín niên hiệu Thủy Hoàng (năm 228 trước Công nguyên) được chia làm hai giai đoạn.

Giai đoạn thứ nhất: Từ năm thứ 11 đến năm thứ 14 niên hiệu Thủy Hoàng, đây là giai đoạn chuẩn bị cho cuộc chiến tiêu diệt Triệu. Nhân dịp nước Triệu dụng binh ở biên giới nước Yến, Vương Tiễn đích thân dẫn quân chủ lực xuất phát từ khu vực Thượng Đảng tiến đánh quân Triệu ở Cao Đài thuộc dãy Thái Hàng Sơn, chiếm Yên Dữ, Liêu Dương (nay thuộc Tả Quyển, Sơn Tây), đe dọa kinh đô Hàm Đan, nước Triệu. 

Vương Tiễn lại lệnh cho Hoàn Điểu dẫn một đội quân xuất phát từ Nam Dương (nay thuộc Thấm Dương, Hà Nam), men theo chân núi phía Đông Nam Thái Hàng Sơn đánh chiếm 06 thành Hà Giang (nay ở giữa vùng Sơn Đông, Hà Bắc) và ấp Nghiệp (nay thuộc phía Đông huyện Từ, tỉnh Hà Bắc), An Dương, trực tiếp uy hiếp phía Nam thành Hàm Đan.

Quân Triệu cũng không chịu lùi bước, chia làm hai cánh quân chống lại quân Tần, cánh quân phía Bắc do danh tướng Lý Mục dẫn đầu đấu chọi Vương Tiễn, cánh quân phía Nam tôn Hộ Triếp làm tướng, cản trở Hoàn Điểu. Tần, Triệu giao chiến gần 02 năm. Quân Vương Tiễn bị Lý Mục cản trở, không thể tiến lên phía trước; còn Hoàn Điều thì chiếm được Bình Dương, Vũ Thành ở phía Đông Nam Hàm Đan vào năm thứ 13 niên hiệu Thủy Hoàng, giết 10 vạn quân Triệu cùng tướng nước Triệu là Hộ Triếp. 

Năm sau, Hoàn Điều lại dẫn quân vòng qua Thượng Đảng, đánh chiếm Xích Li, Nghệ An, xiết chặt vòng vây Hàm Đan. Tần vương Chính đích thân tới Hà Nam,chỉ huy chiến sự đánh chiếm Hàm Đan. Trong tình thế nguy cấp lúc bấy giờ, Triệu vương điều Lý Mục xuống phía Nam đánh bại quân của Hoàn Điều ở Nghệ An, Phì Hạ. Hoàn Điểu thua trận sợ tội, bèn trốn sang nước Yến, cuộc chiến Tần tiêu diệt Triệu gặp khó khăn.

Giai đoạn thứ hai: Từ năm thứ 15 đến năm thứ 19 niên hiệu Thủy Hoàng. Đây là giai đoạn mấu chốt của cuộc chiến tiêu diệt Triệu. Vì lần trước Vương Tiễn tiến quân về phía Tây gặp sự cản trở của Lý Mục, nên lần này ông quyết định chuyển hướng tấn công Hàm Đan sang phía Bắc, dẫn đội quân chủ lực từ Thái Nguyên tiến đánh cửa Tỉnh Hình (nay ở phía Tây huyện Tỉnh Hình, tỉnh Hà Bắc), nhằm mục đích chiếm lĩnh khu vực phía Bắc Hàm Đan; còn một cánh quân khác vẫn đi theo hướng Nam qua ấp Nghiệp, An Dương tiến đánh phía Nam thành Hàm Đan. 

Lý Mục đoán ra ý đồ thay đổi hướng đi của quân Tần, bèn dẫn đội quân chủ lực đi lên phía Bắc, trấn giữ cửa Tinh Hình,đối đầu với Vương Tiễn một lần nữa; đồng thời ông lệnh cho Tư Mã Thượng dẫn một cánh quân khác cố thủ phía Nam thành Hàm Đan, cản trở cánh quân phía Nam của nhà Tần. 

Kết quả, quân Tần và quân Triệu đối đầu ở hai chiến tuyến phía Bắc và phía Nam khác nhau. Vương Tiễn bị Lý Mục chặn ở Phiên Ngữ, còn cánh quân phía Nam của Tần cũng bị Tư Mã Thượng cản đường, hai bên lại tiếp tục giằng co trong hai năm liền, quân Tần vẫn không có tiến triển.

Để phá tan cục diện bế tắc này, Tần dùng lại gian kế từng sử dụng trong trận Trường Bình. Tần phái người sang Triệu, dùng tiền vàng mua chuộc Quách Khải-bể tôi được Triệu vương yêu quý, để hắn chia rẽ quan hệ vua tôi nước Triệu, “nói Lý Mục, Tư Mã Thượng tạo phản”. 

Triệu vương hồ đồ tin lời gièm pha, sai Triệu Thông và Nhân Tụ thay thế Lý Mục. Lý Mục không chịu nhận lệnh. Vì thế, Triệu vương lấy cớ triệu Lý Mục về kinh, cho nịnh thần là Hàn Thương kể tội Lý Mục lên triều không cung kính hành lễ. 

Hàn Thương tố cáo Lý Mục: Tướng quân chiến thắng trở về, đại vương đích thân nâng rượu chúc mừng, vậy mà khi đáp lễ, hai tay tướng quân lại cẩm chặt dao găm, thật đáng tội chết.

Lý Mục biện bạch: Tay tôi có tật, không duỗi thẳng được, nhưng người tôi lại cao lớn, nên khi quỳ lạy hai tay không tới đất, tôi sợ bất kính với đại vương nên cho người dùng gỗ nối dài tay ra, chứ trong tay áo của tôi không hề giấu dao găm. Nếu đại nhân không tin, tôi xin duỗi tay ra cho ngài xem.
Dứt lời, Lý Mục vén tay áo lên, quả nhiên đoạn tay được nối thêm trông giống như khúc gỗ được quấn vải ra bên ngoài. Lý Muc cậy nhờ Hàn Thương: Xin ngài báo lại với đại vương chuyện này. 

Tiếc rằng Hàn Thuong chẳng quan tâm, lạnh lùng nói: Ta nhân lệnh của đại vương, ban cho tướng quân cái chết, tuyệt đối không thể tha.

Lý Mục biết mình không thể cứu được nữa, đành quay mặt về hướng Bắc bái lạy ơn điển Triệu vương ban cho ông cái chết, rồi bước ra cửa cung, tay phải cầm kiếm tự sát. Nhưng vì tay ngắn, kiếm không đưa lên đến cổ, nên ông từ từ nuốt kiếm vào miệng, chết tựa vào cột nhà.

Sau 03 tháng Lý Mục bị giết, Vương Tiễn dẫn đội quân chủ lực của Tần công phá cửa Tỉnh Hình, giết chủ tướng Triệu Thông - người thay thế vị trí của Lý Mục, còn Nhan Tụ thua trận đành bỏ trốn.

Vương Tiễn ám sát Hàm Đan, một cánh quân khác của Tần do Dương Đoan, Khương Hối thống lĩnh tiến quân theo phía Nam. Vốn dĩ tướng quân nước Triệu là Tư Mã Thượng canh giữ phía Nam thành Hàm Ðan nhưng vì dính dáng đến chuyện của Lý Mục nên đã bị cách chức, quân Triệu ở phía Nam không có tướng lĩnh đắc lực chống đỡ, quân Tần thuận lợi đánh đổ đàn nam giao thành Hàm Đan, cùng với đội quân của Vương Tiễn ở phía Bắc tạo thành thế gọng kìm bao vây quân Triệu từ hai phía Nam Bắc. 

Cuối cùng, quân Tần tha chết cho dân chúng thành Hàm Ðan, còn Triệu vương bị bắt làm tù binh. Nước Tần giành chiến thắng, hoàn toàn tiêu diệt nước Triệu vào năm thứ 19 niên hiệu Thủy Hoàng.

Nước Tần có thể thôn tính 06 nước, hoàn thành sự nghiệp thống nhất chư hầu vì Tần vương đẩy mạnh việc trị lý trong nước, làm sáng pháp lệnh, thưởng phạt nghiêm minh, ổn định đất nước, nâng cao thực lực của nước Tần, từ đó Tần trở thành nước đứng đầu chư hầu, đánh bại các nước chư hầu dựa vào thực lực hùng hậu của mình. 

Ví dụ cụ thể này giải thích nguyên nhân nước Tần làm thế nào giành thắng lợi về mặt chính trị dựa trên thực lực kinh tế của mình. 

Uất Liễu hiến kế dùng tiền vàng hối lộ đại thần của các nước chư hầu, đương nhiên là căn cứ vào nội lực của nước Tề. Tần vương thực thi kế sách ấy, cuối cùng cũng tiêu diệt được sáu nước. Bởi vậy mới nói, muốn làm việc lớn thì trước hết phải bồi đắp thực lực của mình. Đó cũng chính là ý nghĩa thực chất của câu “tay áo dài thì múa đẹp, tiền vốn nhiều thì buôn bán tốt”.

Hàn Phi Tử - Ngũ đố

Bỉ ngạn viết: "Trường tụ thiên vũ, đa điền thiện cổ". Thử ngôn đa tư chi dịch vi công dã. Cố trị cường dị vi mưu, nhược loạn nan vi kế. Cố dụng vu Tần giả, thập biến nhi mưu hy thất; dụng vu Yến giả, nhất biến nhi kế hy đắc. Phi dụng vu Tần giả tất trí, dụng vu Yến giả tất ngu dã, cái trị loạn chi tư dị dã. Cố Chu khứ Tần vi tòng, kỳ niên nhi cử; Vệ ly Ngụy vi hành, bán tuế nhi vong. Thị Chu diệt vu tòng, Vệ vong vu hành dã. Sử Chu, Vệ hoãn kỹ tòng hành chi kế, nhi nghiêm kỳ cảnh ngội chi trị, minh kỳ pháp cấm, tất kỳ thưởng phạt, tẫn kỳ địa lực dĩ đa kỳ tích, trí kỳ dân tử dĩ kiên kỳ thành thủ, thiên hạ đắc kỳ địa tắc kỳ lợi thiểu, công kỳ quốc tắc kỳ thương đại, vạn thừa chi quốc mạc cảm tự đốn vu kiên thành chi hạ, nhi sử cường địch tài kỳ tệ dã, thử tất bất vong chi thuật dã.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực thương mại của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).