Các dạng tranh chấp về hôn nhân và gia đình phổ biến

I- CÁC ĐẶC ĐIỂM CỦA TRANH CHẤP VỀ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH

1- Tranh chấp về hôn nhân và gia đình là tranh chấp giữa cá nhân này với cá nhân khác về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong quan hệ hôn nhân và gia đình

Muốn trở thành chủ thể quan hệ pháp luật Hôn nhân và gia đình, cá nhân đó phải có năng lực pháp luật và năng lực hành vi. Tùy từng quan hệ về kết hôn, ly hôn, quan hệ giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con... mà mỗi cá nhân tham gia phải đáp ứng các điêu kiện nhất định về năng lực chủ thể.

Những người có năng lực hành vi dân sự chưa đầy đủ, hoặc bị mất năng lực hành vi, hoặc người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì quyền và nghĩa vụ về nhân thân cũng như tài sản của họ sẽ do những người đại diện theo pháp luật, người giám hộ thực hiện thay theo quy định của pháp luật, trừ quyền kêt hôn thì không ai có thể thay thế được. Trong trường họp, một người bị xâm phạm vê quyên và lợi ích khi tham gia quan hệ pháp luật về hôn nhân và gia đình thì có quyền khởi kiện tại Tòa án.

Tuy nhiên, để tự mình, bằng chính hành vi của mình định đoạt, quyết định và tiến hành việc khởi kiện tại Tòa án với tư cách là một chủ thể độc lập thì phải là người có năng lực hành vi tố tụng theo quy định tại Khoản 2 Điều 69 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015. Đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì năng lực hành vi tố tụng dân sự của họ được xác định theo quyết định của Tòa án. Trường hợp đương sự không đủ năng lực hành vi tố tụng dân sự, thì không thể tự mình thực hiện hành vi khởi kiện. Chỉ trong một số trường hợp luật định, một cá nhân nào đó không có năng lực pháp luật tố tụng dân sự mà bị xâm phạm về quyền và lợi ích họp pháp thi mới xuất hiện quyền được khởi kiện của cá nhân khác, cơ quan, tổ chức. 

2- Có nhiều quan hệ pháp luật đan xen khi giải quyết tranh chấp về hôn nhân và gia đình

Theo yêu cầu khởi kiện của người khởi kiện, khi giái quyết các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong vụ án Hôn nhân và gia đình Tòa án có thể phải giải quyết nhiều quan hệ pháp luật trong cùng một vụ án mới bảo đảm được tính triệt để, toàn diện của vụ việc. Xuất phát từ yêu câu đặc trưng giải quyết toàn diện vụ án nên ngoài việc áp dụng văn ban pháp luật Hôn nhân và gia đình, thì cần phải áp dụng các văn bản pháp luật khác điều chỉnh các quan hệ pháp luật về tài sản có liên quan.

3- Vấn đề về thời hiệu khởi kiện không áp dụng đối với các quan hệ pháp luật về hôn nhân và gia đình

Quan hệ hôn nhân và gia đình được pháp luật điều chỉnh luôn hướng tới mục tiêu xây dựng chế độ hôn nhân và gia đình Việt Nam hạnh phúc, bền vững, lâu dài. Mặt khác, quan hệ nhân thân trong sự điêu chinh của pháp luật Hôn nhân và gia đình là nhóm quan hệ chủ đạo nên cân có một co chế pháp lý riêng đê báo vệ cho các quan hệ đó.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình của Công ty Luật TNHH Everest 

4- Giải quyết tranh chấp về ly hôn, pháp luật không cho phép úy quyền cho người khác tham gia tố tụng

Tranh chấp về ly hôn với đặc thù là giải quyết mối quan hệ tình cảm giữa vợ, chồng. Tình cảm gắn liền với nhân thân, chỉ những người trong cuộc mới cỏ thể hiểu và quyết định việc tiêp tục duy tri hay chấm dứt tình cảm của mình mà không ai có thê thay thê được. Tuy nhiên, đối với các tranh chấp về cấp dưỡng, tranh châp vê nuôi con, tranh chấp về chia tài sản chung khi ly hôn, chia tài sản chung trong thời kỳ hôn nhân thì không bị giới hạn bởi quy định này.

5- Tính chất của mối quan hệ hôn nhân quyêt định thủ tục tố tụng và đường lối giải quyết về nội dung tranh châp của Tòa án trong vụ án hôn nhân và gia đình

Về tính chất của quan hệ hôn nhân, có ba mối quan hệ là hôn nhân hợp pháp, hủy việc kết hôn trái pháp luật, những trường hợp nam, nữ sống với nhau như vợ chồng nhưng không được công nhận là vợ chồng. Luật hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định rất rõ về căn cứ pháp lý, hậu quả pháp lý tương ứng với tính chất của các mối quan hệ hôn nhân trên.

Việc xác định rõ quan hệ hôn nhân của đương sự trong vụ án và yêu cầu của đương sự là căn cứ để xác định thủ tục tố tụng là việc hôn nhân và gia đình hay vụ án hôn nhân và gia đình. Chỉ có hôn nhân hợp pháp (hoặc một số trường hợp được coi như hôn nhân hợp pháp) nếu có tranh chấp về ly hôn, tranh chấp về nuôi con, chia tài sản khi ly hôn; tranh chấp về chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân theo quy định tại Điều 28 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 mới thuộc thấm quyền giải quyết của Tòa án theo thủ tục án hôn nhân và gia đình.

Đối với yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật, Tòa án sẽ thụ lý giải quyết theo thủ tục việc dân sự theo quy định tại Điều 29 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015. Đối với trường hợp nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng mà không có đăng ký kết hôn hoặc hủy kết hôn trái pháp luật, các bên tranh chấp về nuôi con, chia tài sản thì Tòa án áp dụng Khoản 7 Điều 28 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 để giải quyết theo thủ tục án dân sự.

Xem thêm: Điều kiện có hiệu lực của Hợp đồng hôn nhân

II- CÁC DẠNG TRANH CHẤP CƠ BẢN, PHỔ BIẾN VỀ HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH

1- Tranh chấp về nuôi con khi ly hôn, chia tài sản khi ly hôn

Đây là loại tranh chấp phổ biến nhất trong các vụ án về hôn nhân và gia đình. Theo đó, một bên yêu cầu Tòa án giải quyết đồng thời cả ba mối quan hệ phát sinh từ hôn nhân hợp pháp (hoặc một số trường hợp được coi là hôn nhân hợp pháp) đó là quan hệ vợ chồng, quan hệ về con chung và quan hệ về tài sản phát sinh trong thời kỳ hôn nhân.

Trong quan hệ về hôn nhân này, một bên yêu cầu được ly hôn đề chấm dứt quan hệ vợ chồng, còn một bên không chấp nhận việc ly hôn mà có yêu cầu đoàn tụ. Tranh chấp về nuôi con là việc các bên không thống nhất được ai là người có trách nhiệm trực tiếp nuôi con, ai là người có nghĩa vụ cấp dưỡng, mức cấp dưỡng và thời gian cấp dường nuôi con khi ly hôn. Ngoài ra, đương sự không có sự thống nhất về phương thức chia tài sản, giá trị tài sản... và có yêu cầu Tòa án giài quyết để phân định tài sản chung, tài sản riêng, nghĩa vụ tài sản của vợ chồng khi ly hôn.

2- Tranh chấp về chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân 

Tranh chấp về chia tài sản chung của vợ chông trong thời kỳ hôn nhân được hiểu là môi quan hệ hôn nhân của vợ chông vẫn đang tồn lại. Giữa họ không có yêu câu Tòa an giải quyêt việc ly hôn mà chi yêu cầu phân chia tài sản chung cua vợ chông. Yêu câu này xuất phát từ nhu cầu chính đáng của họ như để thực hiện nghĩa vụ tài sản riêng, phải thi hành án về tài sản mà tài sản của họ lại là tài sán chung hợp nhất của vợ chồng nên cần xác định quyền sở hữu vê tài sân trong khối tài sản chung đó, nhưng giữa họ đã không thê thỏa thuận được việc phân chia.

Do vậy, họ làm đơn khởi kiện thì trường hợp này pháp luật quy định là có tranh chấp về tài sản chung của vợ chông trong thời kỳ hôn nhân, được xếp vào loại án về hôn nhân và gia đình thuộc thâm quyên giải quyết của Tòa án. Tuy nhiên, nếu giữa họ không có tranh chấp về tài sản chung cúa vợ chồng mà đà tự nguyện, thống nhất phân chia bằng văn bản thì Luật sư cần hướng dẫn cho họ liên hệ với các tổ chức hành nghề công chứng để xác nhặn việc thỏa thuận chia tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân.

3- Tranh chấp về thay đôi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn

Đây là trường hợp khi đương sự khởi kiện về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn thì trước đó, họ đã chấm dứt hôn nhân và đã có một bản án hoặc quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án giao con cho một bên trực tiếp nuôi dưỡng, chăm sóc. Nhưng sau đó, phát sinh một trong các căn cứ làm thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn, theo Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, cụ thể là:

a) Cha, mẹ có thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phù họp với lợi ích cúa con;

b) Người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.

Các chủ thể có quyền khởi kiện trong tranh chấp này gồm: (i) Cha, mẹ; (ii) Người giám hộ; (iii) Trường hợp có căn cứ người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con thì trên cơ sớ lợi ích của con, người thân thích, cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, cơ quan quán lý nhà nước về trẻ em, hội liên hiệp phụ nừ có quyền yêu cầu thay đôi người trực tiếp nuôi con.

Tranh chấp về thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn thuộc thẩm quyền giải quyết của Toà án theo quy định tại Khoản 3 Điều 28 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015.

4- Tranh chấp về xác định cha, mẹ cho con hoặc xác định con cho cha mẹ 

Trong thực tiền cuộc sống, có nhiều trường hợp có thể xuất phát từ quan hệ hôn nhân, quan hệ ngoài hôn nhân hoặc vì một lý do nào đó mà dẫn đến việc người cha, người mẹ không thừa nhận người nào đó là con cua họ sinh ra hoặc người con không thừa nhận một người nào đó là cha, là mẹ của mình hoặc cho rằng người đó là cha, là mẹ cửa họ nên theo yêu cầu của bản thân họ hoặc cá nhân, cơ quan, tô chức có thâm quyền khác xác định và có tranh chấp thì thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án theo quy định tại Điều 28 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 là vụ án tranh chấp về hôn nhân và gia đình.

Đối với những trường hợp yêu cầu xác định cha, mẹ cho con hoặc xác định con cho cha, mẹ không có tranh chấp, các bên tự nguyện thoa thuận thì thuộc thâm quyền cùa ủy ban nhân dân.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư ly hôn của Công ty Luật TNHH Everest

5- Tranh chấp về cấp dưỡng

Tranh chấp về cấp dưỡng có thể từ việc người có nghĩa vụ cấp dưỡng trốn tránh nghĩa vụ hoặc có sự thay đổi mức cấp dưỡng khi có căn cứ cho rằng mức cấp dưỡng đó không còn phù hợp với người được cấp dưỡng nữa. Tuy nhiên, yêu câu cấp dường này chỉ được Tòa án thụ lý để giải quyết là vụ án tranh chấp khi giữa họ không thỏa thuận được mức cấp dường, thời gian cấp dưỡng, cấp dưỡng một lần hay theo định kỳ.

Ngoài người được cấp dưỡng có yêu cầu, thì còn có người thân thích, cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em, hội liên hiệp phụ nữ theo quy định tại Điều 119 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 cũng có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết buộc người không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ đó cho người được cấp dưỡng.

6- Các tranh chấp khác về hôn nhân và gia đình mà pháp luật có quy định 

Tranh chấp về hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án được quy định tại Điều 28 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 rất đa dạng. Các tranh châp về hôn nhân và gia đình có đặc điểm khác với các tranh chấp dân sự khác thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án bởi nguồn gốc phát sinh từ chính những mâu thuẫn nảy sinh từ tình cảm trong quan hệ hôn nhân, huyêt thống, nuôi dưỡng.

Việc ghi nhận các tranh chấp khác về  mà pháp luật có quy định là một quy định mở, có những vụ việc tranh chấp về Hôn nhân và gia đình khác Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 không quy định nhưng lại được quy định tại một văn bản pháp luật khác có liên quan đến quan hệ hôn nhân và gia đình và giữa họ có tranh chấp về quyền và nghĩa vụ.

Một vụ án tranh chấp về hôn nhân và gia đình có nhiều quan hệ pháp luật đan xen phải giải quyết như quan hệ hôn nhân, quan hệ cha con, mẹ con, cấp dưỡng, quan hệ tài sản, có vụ án lại chỉ bao hàm một yêu cầu như yêu cầu cấp dưỡng... Tuy nhiên, xuất phát từ quyền tự định đoạt của đương sự, Tòa án có thể giải quyết từng yêu cầu riêng biệt của đương sự mà không bắt buộc phải giải quyết tất cả các vấn đề của quan hệ hôn nhân trong cùng một vụ án.

Ví dụ, đương sự chỉ yêu cầu giải quyết tranh chấp về ly hôn, giao nuôi con chung mà không yêu cầu phân chia tài sản chung của vợ chồng khi ly hôn thì Tòa án cùng không được giải quyết cả phần chia tài sản chung của vợ chồng trong cùng một vụ án hoặc đương sự chỉ yêu cầu giải quyết tranh chấp về tài sản chung của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân. Như vậy, khi Tòa án giải quyết các yêu cầu của đương sự phải nằm trong giới hạn của phạm vi khởi kiện, yêu cầu của các bên đương sự theo quy định tại Điều 188 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015.

Việc Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định thành một điều khoản riêng là Điều 28 về tranh chấp hôn nhân và gia đình thuộc thẩm quyền giải quyết cua Tòa án có ý nghĩa khoa học và thực tiễn sâu sắc. Các tranh chấp về hôn nhân gia đình có chung nguồn gốc xuất phát từ quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng và các quan hệ này được điều chỉnh bời một ngành luật riêng - ngành luật Hôn nhân và gia đình. Ngoài ra, sự phân loại này còn có ý nghĩa trong việc xác định về tư cách đương sự, phạm vi khởi kiện, các hoạt động thu thập chứng cứ liên quan đến quan hệ nhân thân, quan hệ tài sản và hoạt động vận dụng, áp dụng các nguyên tắc, quy phạm pháp luật để giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình.

Xem thêm: Mẫu hợp đồng hôn nhân chi tiết

Luật sư Nguyễn Thị Mai, tổng hợp (nguồn tham khảo: Giáo trình Kỹ năng chuyên sâu của Luật sư trong việc giải quyết các vụa án dân sự - Học viện Tư pháp và một số nguồn khác).