Pháp trị: Vạn vật trong thế gian không sánh bằng thân phận cao quý của nhà vua

Vạn vật mạc như chủ thế chi long

Tư tưởng của Hàn Phi Tử lấy pháp, thuật, thế làm trung tâm. Ông viết:

Nhà vua quá sủng ái bề tôi ắt sē nguy hại đến bản thân ngài. Đại thần quá được tôn quý ắt sẽ thay đổi địa vị của nhà vua. Hoàng hậu và phi tử không phân ngôi thứ ắt sẽ nguy hại đến người con trai do hoàng hậu sinh ra. Huynh đệ của nhà vua không phục tùng nhà vua ắt sẽ nguy hại đến nước nhà. 

Thần nghe nói: Nếu nhà vua có nghìn cỗ xe ngựa không phòng bị thì chắc chắn sẽ có đại thần nắm giữ trăm cỗ xe ngựa ở bên cạnh ngài, cướp mất dân chúng và lật đổ nhà nước của ngài. Còn nếu nhà vua có nghìn cỗ xe ngựa không phòng bị thì chắc chắn sē có đại phu nắm giữ nghìn cỗ xe ngựa ở bên cạnh ngài, cướp mất uy thế của ngài và lật đổ nhà nước của ngài. Vì thế, gian thần phát triển, đất nước sẽ bị suy vong. Cho nên, chư hầu có đất đai rộng lớn, binh lực hùng mạnh là mối lo của thiên tử; các bậc đại thần quá giàu sang là thất bại của nhà vua, đại tướng, tể tướng khống chế nhà vua làm cho đại thần tư lợi nổi lên. Đó là những việc nhà vua cần trừ bỏ.

Vạn vật trong thế gian đều chẳng sánh bằng thân phân cực kỳ cao quý của nhà vua, vì ngài có địa vị chí tôn, uy thế quan trọng, quyền lực tối cao. Nhà vua không cần tìm kiếm bốn thứ này ở ngoài bản thân mình, không cần cầu xin người khác, chỉ cần ngài sử dụng hợp lý thì có thể có được nó. Bởi vậy mới nói: Nếu nhà vua không biết sử dụng tài sản của mình thì cuối cùng sẽ bị gian thần gạt ra ngoài. Người làm vua nên ghi nhớ.

Hàn Phi Tử đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng của uy thế. Ông cho rằng, nhà vua cần phải xây dựng quyền uy tuyệt đối của mình. Các nước chư hầu có thế lực lớn mạnh, bề tôi có địa vị tôn quý đều sẽ làm ảnh hưởng tới quyền thế của nhà vua. Việc nhà vua nắm vững quân quyền, duy trì sự tôn nghiêm và uy thế của mình vẫn là việc lớn liên quan đến vận mệnh của nhà vua. Cho nên Hàn Phi Tử nói: “Vạn vật trong thế gian đều chẳng sánh bằng thân phận cực kỳ cao quý của nhà vua”. Đó là một trong những mưu trí của Hàn Phi Tử mang đậm dấu ấn của tư tưởng Pháp gia.

Năm 247 trước Công nguyên, Doanh Chính lên làm vua nước Tần khi mới mười ba tuổi. Lúc đó, Lã Bất Vi đang là tướng quốc nước Tần, nắm giữ quyền thế cực kỳ lớn. Ông được phong làm Văn Tín hầu có vùng đất phong rộng lớn, bao gồm mười hai huyện ở Lam Điền, mười vạn hộ dân Lạc Dương và mười thành Hà Gian. Thuộc hạ của ông có ba nghìn tân khách, một vạn gia nhân, ông còn được tôn làm “Trọng phụ”. Việc triều chính cũng do ông xử lý, thực tế ông chẳng khác nào “Thái thượng hoàng” của nước Tần. 

Đến năm 239 trước Công nguyên, Tần vương Chính 21 tuổi, theo chế độ của nước Tần, quân vương đủ 20 tuổi phải cử hành lễ đội mũ, sau đó tự mình xử lý chính sự. Trước khi Tần vương Chính nắm chính quyền, trong triều đình nổ ra một cuộc đấu tranh chính trị khốc liệt. Vì lúc đó, ngoài Lã Bất Vi ra, thái giám giả là Lao Ái được thái hậu sủng ái cũng rất có quyền thế. 

Thái hậu phong Lao Ái làm Trường Tín hầu, nhận đất Thái Nguyên, và còn cho hắn nắm chính quyền, “bất kể việc lớn việc nhỏ đều do Lao Ái quyết định”. Đây rõ ràng là hành động cản trở việc Tần vương Chính đích thân xử lý việc triều chính. Còn Lã Bất Vi cũng tích cực mở rộng một loạt hoạt động nhằm duy trì quyền thế của mình. Lã Bất Vi với Lao Ái đấu đá nhau, tranh giành quyền thế, cho nên từ đại quan chấp pháp cho đến tiểu lại kéo xe cũng bị kéo vào vòng xoáy này, ngầm định theo Lã thị hay là theo Lao Ái thị. 

Tình hình này trực tiếp uy hiếp quyền thống trị của Tần vương Chính. Năm sau, khi Tần vương Chính làm lễ đội mũ, Lao Ái ngang nhiên phát động cuộc binh biến, Tần vương Chính quả quyết điều động quân đội, dẹp bọn phản loạn, xử Lao Ái tội chết. Một năm sau, Tần vương Chính lại bãi miễn chức vụ của Lã Bất Vi, cho về Hà Nam. Do số tân khách trước đây vẫn thường qua lại với Lã Bất Vi, lại thêm việc sứ giả 06 nước chư hầu vẫn lén lút tiếp xúc với Lã Bất Vi, Tần vương Chính lại lệnh cho ông rời đến quận Thục. Sau đó, Lã Bất Vi đã tự sát vì sợ tội.

Trong vòng 02 năm kể từ khi nắm chính quyền, Tần vương Chính lần lượt loại trừ hết hai thế lực lớn, tập trung quyền lực vào tay một mình ông, củng cố địa vị thống trị của mình. Mười năm sau đó, ông lại tiêu diệt hết 06 nước chư hầu, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ, xây dựng một nhà nước đa dân tộc trung ương tập quyền đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Sau khi hoàn thành đại nghiệp, Tần vương Chính tiếp thu những bài học đắt giá trong lịch sử, từng bước xây dựng quyền uy của mình, đẩy mạnh việc thống trị. Trước tiên, ông thu nhận ý kiến của đình uý Lý Tư, loại bỏ chế độ phân phong, thực hiện chế độ quận huyện. 

Ông không phân cho hơn 20 người con của mình dù chỉ một tấc đất, từ đó xây dựng nhà nước chuyên chế tập quyền. Tiếp đến, ông đổi cách gọi “vương” thành “hoàng đế”, xưng là “Thuỷ hoàng đế” (Tần Thủy Hoàng). Tần Thủy Hoàng quy định hễ có việc quan trọng, bề tôi bắt buộc phải dâng tấu xin hoàng đế phê chuẩn thi hành. 

Dưới hoàng đế có tam công cửu khanh, tổ hợp thành một chính phủ trung ương, trong đó thừa tướng là người đứng đầu quan văn, phò tá hoàng đế xử lý chính sự; thái uý là người đứng đầu quan võ, giúp hoàng đế quản lý quân sự của cả nước nhưng không có quyền phát binh cũng không có quyền điều binh, chỉ khi có lệnh bài của hoàng đế mới có thể chỉ huy quân sự. Về lý luận và tư tưởng, cách Tần Thuỷ Hoàng duy trì quyền lực tuyệt đối của mình, xây dựng tôn nghiêm và uy thế cho một vị hoàng đế, trực tiếp bắt nguồn từ Hàn Phi Tử.

Hàn Phi Tử - Ái thần

Ái thân thái thân, tất nguy kỳ thân; nhân thân thái quý, tất dịch chủ vị; chủ thiếp vô đẳng, tất nguy đích tử; huynh đệ bất phục, tất nguy xã tắc; thần văn: Thiên thừa chi quân vô bị, tất hữu bách thừa chi thần tại kỳ trắc, dĩ đồ kỳ dân nhi khuynh kỳ quốc; vạn thừa chi quân vô bị, tất hữu thiên thừa chi gia tai kỳ trắc, dĩ đồ kỳ uy nhi khuynh kỳ quốc. Thị dĩ gian thần phiền tức, chủ đạo suy vong. Thị cố chư hậu chi bác đại, thiên tử chi hại dã; quần thần chi thái phú, quân chủ chi bại dã. Tương tương chi quân chủ nhi long gia, thử quân nhân giả sở ngoại dã. Vạn vật mạc như thân chi chí quý dã, vị chi chí tôn dã, chủ uy chi trọng, chủ thế chi long dã. Thử tứ mĩ già, bất cầu chư ngoại, bất thỉnh vu nhân, nghị chi nhi đắc chi hỹ. Cố viết: Nhân chủ bất năng dụng kỳ phú, tắc chung vu ngoại dã. Thử quân nhân giả chi sở thức dã.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý về tổ chức lại doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

Phạm Nhật Thăng, điều phối marketing online của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Hàn Phi Tử, mưu lược tung hoành).