Các quy tắc chính tả trong tiếng Việt

Quy tắc viết hoa

Một là, quy tắc viết hoa tên người, tên dân tộc, tên địa lí Việt Nam

- Viết hoa chữ cái đầu của mỗi tiếng tạo thành tên riêng đó
VD: Hứa Mai Hoa, Nguyễn Văn Lộc,... Tày, Kinh, Mông,… Hải Phòng, Hà Nội,...
- Với tên của dân tộc, tên người thuộc các dân tộc thiểu số Việt Nam mà có cấu tạo từ đa tiết thì viết hoa chữ cái đầu của bộ phận tạo thành tên riêng và gạch nối giữa các âm tiết tạo thành mỗi bộ phận.
VD: Ba - na, Xơ - đăng,... H'hen - Niê,…
- Với một số địa danh, tên gọi có hai bộ phận thì thêm dấu gạch ngang ở giữa hai bộ phận đó, vd: Thừa Thiên - Huế, Bà Rịa - Vũng Tàu,...

Hai là, quy tắc viết hoa tên người, tên địa lí nước ngoài

- Tên người, tên địa lí nước ngoài được phiên âm qua Hán Việt thì viết hoa giống quy tắc viết tên người Việt Nam
Vd: Chu Ân Lai, Bạch Cư Dị, Khổng Tử,... Luân Đôn, Bắc Kinh, Thuỵ Điển...
- Tên người, tên địa lí nước ngoài được phiên âm trực tiếp thì viết hoa chữ cái đầu mỗi bộ phận tạo thành tên riêng; bộ phận được tạo thành bởi nhiều tiếng/ âm tiết thì giữa các tiếng/ âm tiết có dấu gạch nối.
Vd: Mai-cơn Ô-oen, Lép Tôn-xtôi, Tô-mát Ê-đi-xơn,... I-ta-li-a, Niu Di-lân, Lốt Ăng-giơ-lét,...

Ba là, quy tắc viết hoa tên cơ quan, đoàn thể, tổ chức xã hội, tên huân huy chương

- Viết hoa chữ cái đầu của mỗi bộ phận tạo thành tên riêng đó.
VD: Uỷ ban Thường vụ Quốc hội,  Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đội Thiếu niên Tiền phong Hồ Chí Minh, Trường Cao đẳng Hải Dương, Huân chương Kháng chiến,  …
- Tên các con vật, đồ vật vốn là danh từ chung nhưng được dùng làm tên riêng của nhân vật trong tác phẩm > viết hoa như viết tên riêng người Việt
VD: Dế Choắt, (bác) Chữ A, (anh) Dấu Chấm,...

Quy tắc viết dấu thanh

Một là, sự xuất hiện của các dấu thanh

Tiếng Việt là ngôn ngữ có 6 thanh điệu, trong đó có 5 thanh được thể hiện trên chữ viết (huyền, ngã, hỏi, sắc, nặng) và 1 thanh không dấu (thanh ngang). Sự xuất hiện của năm dấu thanh trên chữ viết phụ thuộc vào sự xuất hiện của thành phần âm cuối.
- Nếu âm tiết có âm cuối là những phụ âm tắc vô thanh (p/ t/ c/ ch) thì chỉ xuất hiện dấu sắc và dấu nặng. VD: cắt, chắc, mặc, cúp, cụp, tích, tịch,…
- Nếu âm tiết không có âm cuối, hoặc âm cuối không phải là âm tắc vô thanh thì đều có thể có xuất hiện của năm dấu thanh. VD: hoa, hoà, hoá, hoạ, hoả,…

Hai là, vị trí của các dấu thanh trên chữ viết

- Khi viết, dấu thanh luôn gắn liền với âm chính.Vd: bà, quý, hoạ, thuỷ,...
- Với những âm tiết có âm chính là nguyên âm đôi
+ Dấu thanh sẽ được viết trên/dưới âm thứ nhất của nguyên âm đôi, nếu âm tiết không có âm cuối. VD: mía, mùa, lụa, tựa,...
+ Dấu thanh sẽ được viết trên/dưới âm thứ hai của nguyên âm đôi, nếu âm tiết có âm cuối. VD: muốn, tiến, ngược,…

Quy tắc viết c/k; g/gh; ng/ngh

- Viết k, gh, ngh khi đứng trước các âm chính: i, ê, e, iê, ia. VD: kí, kể, nghe, ghiền, nghía,…
- Viết c, g, ng khi đứng trước các âm còn lại. VD: ca, gỗ, ngọc, gương, cuốc,…

Quy tắc viết l/n; r/d/gi; s/x; tr/ch

Trong tiếng Việt, khi viết các chữ liên quan đến các con chữ l/n; r/d/gi; s/x hay tr/ch thường chúng ta phải dựa vào nghĩa của từ chứa hiện tượng chính tả này (Chúng tôi sẽ có bài viết riêng về vấn đề này trong Nội san số sau). Tuy nhiên, vẫn có những trường hợp tạo thành quy tắc liên quan đến 4 cặp phụ âm đầu dễ lẫn này.

Một là, viết l/n

- Trong các âm tiết mà phần vần có âm đệm, chỉ trừ 2 âm Hán Việt: noa (thê noa - vợ con) và noãn, các âm tiết còn lại thường chúng ta sẽ viết l mà không viết n, vd: luật, loe, luẩn quẩn, loáng (lấp loáng), loá, luyến, luân, loa đài, loạn lạc, loạng choạng, loại bỏ, loạc choạc, loang lổ, loa kèn, loại hình, loài người,…
 - Trong các từ láy vần, tiếng thứ nhất của từ láy (nếu xuất hiện l/n) thì bao giờ cũng là l chứ không phải n, vd: la đà, lảo đảo, lơ mơ, lan man, lõm bõm,…

Hai là, viết r/d/gi

Trong các âm tiết tiếng Việt mà phần vần có âm đệm, trừ tiếng roa (cu roa), các âm tiết còn lại ta viết với d, không viết với r/gi; vd: doan, doanh, duy, duyệt, doạ, duệ, duật,…

Ba là, viết s/x

Trong các âm tiết tiếng Việt mà phần vần có âm đệm, trừ các tiếng soát, soạt, soạng, soạn, suất, các âm tiết còn lại ta thường viết với x không viết với s, vd: xoa, xoăn, xoè, xuất, xoay, xuân, xuê, xuyên,…

Bốn là, viết tr/ch

Trong các âm tiết tiếng Việt mà phần vần có âm đệm, ta thường viết với ch, không viết với tr. VD: choàng, loạng choạng, choáng, chí choé, loắt choắt, chích choè,…

Quy tắc viết iê/yê, ia/ya; uô/ua; ưa/ươ

Trong tiếng Việt, các chữ iê/yê, ia/ya là sự thể hiện khác nhau trên chữ viết của cùng nguyên âm đôi /ie/, uô/ua là sự thể hiện khác nhau trên chữ viết của cùng nguyên âm đôi /uo/, ưa/ươ là sự thể hiện khác nhau trên chữ viết của cùng nguyên âm đôi ươ. Để viết đúng chính tả, chúng ta cần nắm được các quy tắc viết của các chữ viết trên.
- Viết iê khi đứng sau phụ âm đầu & âm tiết có sự xuất hiện của âm cuố. VD: tiếng, miền, chiêm, tiếp,…
- Viết yê khi âm tiết không có phụ âm đầu, không có âm đêm & có âm cuối (khi yê mở đầu âm tiết). VD: yên, yếm, yêu,… hoặc viết yê khi đứng sau âm đệm u & âm tiết có âm cuối, vd: uyên (uyên ương), uyển (uyển chuyển), chuyên, truyện, thuyết,…
- Viết ia khi đứng ngay sau phụ âm đầu & âm tiết không có sự xuất hiện của âm cuối. VD: chia, tỉa, mía,…
- Viết ya khi đứng sau âm đệm & âm tiết không có âm cuối. VD: khuya, tuya,…
- Viết uô khi đứng sau phụ âm đầu & âm tiết có sự xuất hiện của âm cuối. VD: cuộc, muốn, khuôn, buồm, chuối,…
- Viết ua khi đứng sau phụ âm đầu & âm tiết không có âm cuối. VD: mua, của, chúa, búa,…
- Viết ươ khi đứng sau phụ âm đầu & âm tiết có sự xuất hiện của âm cuối. VD: mười, người, mượn, bước, cướp,…
- Viết ưa khi đứng sau phụ âm đầu & âm tiết không có âm cuối. VD: chưa, thưa, cứa, cửa,…