Các vấn đề chung về giải quyết tranh chấp thừa kế

I- KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TRANH CHẤP THỪA KẾ

1- Khái niệm thừa kế

Thừa kế được hiểu là sự dịch chuyển tài sản của người đã chết cho người còn sống, tài sản để lại gọi là di sản.

 Trong đó, thừa kế được chia thành 02 hình thức: (i) Thừa kế theo di chúc: là việc chuyển dịch tài sản của người đã chết cho người còn sống theo sự định đoạt của người đó khi họ còn sống (Điều 624 Bộ luật dân sự năm 2015) và: (ii) Thừa kế theo pháp luật: là thừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế do pháp luật quy định (Điều 649 Bộ luật dân sự năm 2015). 

2- Khái niệm về tranh chấp thừa kế

Tranh chấp di sản thừa kế là mâu thuẫn giữa những người thừa kế về việc chia, quản lý di sản của người để lại thừa kế. Thông dụng hơn, tranh chấp thừa kế là việc mâu thuẫn về lợi ích giữa các bên trong quan hệ thừa kế. Trong đó quan hệ thừa kế được hiểu là việc dịch chuyển quyền sở hữu tài sản từ người mất cho những người được thừa kế.

Đặc điểm tranh chấp về di sản thừa kế

[a] Đặc điểm liên quan đến huyết thống:

Những người tranh chấp thừa kế thường có quan hệ huyết thống với nhau vì những hàng thừa kế đều dựa vào huyết thống với người để lại di sản theo Điều 651 Bộ luật dân sự năm 2015. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

[b] Đặc điểm liên quan đến hôn nhân:

Các di sản của người để lại thừa kế thường là tài sản chung của vợ chồng, do đó đặc điểm của tranh chấp thừa kế thường là vợ hoặc chồng của người để lại thừa kế khởi kiện. Ngoài ra, vợ hoặc chồng cũng được hưởng ⅔ phần tài sản chia theo pháp luật ngay cả trong trường hợp di chúc không có tên của vợ hoặc chồng đối với di sản của người để lại thừa kế, điều này cũng thúc đầy các tranh chấp nhằm giành quyền thừa kế hợp pháp cho vợ hoặc chồng người để lại di sản. Theo quy định tại Điều 644 về những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc như sau: “Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng vẫn được hưởng phần di sản bằng hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn hai phần ba suất đó.”

[c] Đặc điểm liên quan đến nuôi dưỡng:

Trường hợp con nuôi hoặc cha mẹ nuôi cũng được đưa vào hàng thừa kế thứ nhất theo Điều 651 Bộ luật dân sư năm 2015 chứng minh yếu tố nuôi dưỡng cũng là một đặc điểm của tranh chấp thừa kế bên cạnh yếu tố huyết thống và hôn nhân. Việc nhận con nuôi, cha mẹ nuôi phải được pháp luật thừa nhận bằng thủ tục đăng ký, trường hợp có quan hệ nuôi dưỡng thực tế nhưng chưa được pháp luật thừa nhận thì không có cơ sở để pháp luật bảo vệ quyền thừa kế.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực dân sự của Công ty Luật TNHH Everest

II- CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP THỪA KẾ

1- Nhận diện quan hệ pháp luật tranh chấp thừa kế

Đối với tranh chấp thừa kế, việc xác định quan hệ pháp luật tranh chấp không khó khăn, phức tạp như xác định quan hệ pháp luật tranh chấp trong một số vụ án khác như tranh chấp hợp đồng, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, tranh chấp sở hữu... Tuy nhiên, thực tiễn tham gia giải quyết tranh chấp thừa kế cho thấy có trường hợp việc xác định quan hệ pháp luật tranh chấp cũng gặp khó khăn và còn gây nhiều tranh luận.

Để nhận diện được chính xác quan hệ pháp luật mà các bên đang tranh chấp có phải là tranh chấp thừa kế hay không thì Luật sư thừa kế phải nắm chắc kỹ năng xác định quan hệ pháp luật tranh chấp dân sự nói chung và những đặc thù của quan hệ pháp luật tranh chấp thừa kế nói riêng. Trên cơ sở yêu cầu cụ thể của khách hàng, căn cứ vào các tình tiết thực tế của tranh chấp và quy định của pháp luật nội dung, Luật sư thừa kế mới xác định được chính xác quan hệ pháp luật phát sinh tranh chấp thừa kế.

2- Các dạng tranh chấp thừa kế phổ biến

Khi đã nhận diện được chính xác quan hệ pháp luật tranh chấp thừa kế, Luật sư thừa kế cần có kỹ năng phân loại được các tranh chấp về thừa kế. Việc phân loại tranh chấp thừa kế có ý nghĩa giúp Luật sư thừa kế xác định đúng, đầy đủ các chứng cứ cần thu thập cũng như áp dụng các biện pháp thu thập chứng cứ, cung cấp cho Tòa án đế chứng minh cho yêu cầu, ý kiến của khách hàng. Ngoài ra, còn giúp Luật sư thừa kế xác định đúng luật nội dung áp dụng, xây dựng có hiệu quả phương án hòa giải và áp dụng các kỹ năng khác thực hiện tốt nhiệm vụ trong các giai đoạn tố tụng nhằm bảo vệ tốt nhất quyền lợi cho khách hàng, góp phần bảo đảm vụ án thừa kế được giải quyết đúng đắn.

Trên cơ sở quy định của pháp luật và thực tiễn giải quyết vụ án thừa kế, có thể phân chia thành bốn loại tranh chấp thừa kế sau:

Loại tranh chấp thứ nhất: Tranh chấp về chia di sản thừa kế. Tranh chấp này phát sinh từ yêu cầu chia di sản thừa kế của các đương sự trong vụ án thừa kế.

Loại tranh chấp thứ hai: Tranh chấp về xác nhận quyền thừa kế. Tranh chấp này phát sinh từ yêu cầu xác nhận quyền thừa kế của một hoặc một số người.

Loại tranh chấp thứ ba: Tranh chấp về bác bỏ quyền thừa kế. Tranh chấp này phát sinh từ yêu cầu bác bỏ quyền thừa kế của đương sự.

Loại tranh chấp thứ tư: Tranh chấp về buộc người thừa kế thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại, thanh toán các khoản chi từ di sản.

Để xác định được chính xác loại tranh chấp thừa kế nào trong bốn loại tranh chấp trên, Luật sư thừa kế phải có kỹ năng xác định các tình tiết vụ án, nhận diện yêu cầu của đương sự trong vụ án thừa kế là yêu cầu gì: yêu cầu chia di sản thừa kế (chia theo di chúc, chia theo pháp luật), yêu cầu xác nhận, bác bỏ quyền thừa kế hay yêu cầu thực hiện nghĩa vụ tài sản do người chết để lại.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý về thừa kế (luật sư thừa kế) của Công ty Luật TNHH Everest

II- NGUYÊN TẮC ÁP DỤNG PHÁP LUẬT NỘI DUNG VÀ CÁC NGUỒN BỔ TRỢ KHÁC TRONG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ THỪA KẾ.

Việc xác định đúng luật nội dung áp dụng có ý nghĩa quan trọng trong việc thu thập, cung cấp chứng cứ, soạn thảo bản luận cứ bảo vệ quyền lợi cho khách hàng... bảo đảm cho việc giải quyết tranh chấp thừa kế đúng quy định của pháp luật.c

Các văn bản quy phạm pháp luật nội dung điều chỉnh quan hệ thừa kế rất rộng. Các văn bản pháp luật nội dung được áp dụng để giải quyết tranh chấp thừa kế rất nhiều: pháp luật dân sự, pháp luật đất đai, nhà ở, hôn nhân và gia đình... Mặt khác, xuất phát từ tính đặc thù của điều kiện chính trị, lịch sử, kinh tế, xã hội của nước ta nên các văn bản pháp luật nội dung được áp dụng để giải quyết tranh chấp thừa kế có sự thay đổi qua các thời kỳ khác nhau. Điều này dẫn đến những khó khăn trong việc áp dụng pháp luật nội dung khi giải quyết tranh chấp thừa kế. 

Pháp luật về dân sự, đất đai cũng có nhiều văn bản tương ứng với các giai đoạn khác nhau. Với đặc điểm về luật nội dung áp dụng trong giải quyết tranh chấp thừa kế đòi hỏi Luật sư thừa kế khi tham gia giải quyết tranh chấp thừa kế phải xác định được các nguyên tắc áp dụng pháp luật nội dung, nắm vững các quy định của pháp luật thừa kế và pháp luật có liên quan khác như quan hệ pháp luật về hôn nhân và gia đình, quan hệ pháp luật về quyền sở hữu... Các nguyên tắc áp dụng luật nội dung giải quyết tranh chấp thừa kế yêu cầu Luật sư cần nắm vững bao gồm:

-Nguyên tắc áp dụng luật chung, luật chuyên ngành. Để có kỹ năng viện dẫn, đề xuất và áp dụng luật chung, luật chuyên ngành trong giải quyết vụ án thừa kế, Luật sư thừa kế cần có kỹ năng xác định được văn bản pháp luật nào là luật chung, văn bản pháp luật nào là luật chuyên ngành. Ví dụ, trong mối quan hệ giữa Bộ luật dân sự (luật chung) và Luật Hôn nhân và gia đình (luật chuyên ngành).

- Áp dụng luật theo hiệu lực về thời gian của văn bản pháp luật.

- Áp dụng luật theo hiệu lực về không gian của văn bản pháp luật.

- Áp dụng luật theo cơ quan ban hành văn bản pháp luật.

Xác định được chính xác luật nội dung áp dụng giải quyết tranh chấp thừa kế, đòi hỏi Luật sư thừa kế nắm vững các quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật và quy định cụ thể của từng văn bản pháp luật về nguyên tắc áp dụng luật. Ví dụ, Điều 6 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014 quy định về áp dụng quy định của Bộ luật dân sự, theo đó: “Các quy định của Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan đến quan hệ hôn nhân và gia đình được áp dụng đối với quan hệ hôn nhân và gia đình trong trường hợp Luật này không quy định”.

III- PHƯƠNG THỨC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP THỪA KẾ

Để giải quyết các tranh chấp liên quan đến thừa kế, Luật sư thừa kế có thể áp dụng những cách giải quyết sau: 

(i)- Thương lượng: là việc bàn bạc nhằm đi đến thỏa thuận giải quyết một vấn đề nào đó giữa các bên. Thương lượng thể hiện quyền tự do thỏa thuận và tự do định đoạt của các bên.

(ii)- Hòa giải: là phương thức giải quyết tranh chấp bằng một bên thứ ba làm trung gian để gợi mở phương hướng giải quyết tranh chấp liên quan đến thừa kế của hai bên.Tòa án là cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết các vụ việc tranh chấp thừa kế theo khoản 5, Điều 26, Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực tư pháp quốc tế của Công ty Luật TNHH Everest

Luật sư Nguyễn Thị Mai, tổng hợp (tham khảo: Giáo trình Kỹ năng chuyên sâu của Luật sư trong việc giải quyết các vụa án dân sự - Học viện Tư pháp và một số nguồn khác)