Thủ tục giải quyết yêu cầu và hủy bỏ tuyên bố một người đã chết

1- Khi nào thì một người bị tuyên bố chết

Căn cứ theo quy định tại Điều 71 Bộ luật Dân sự 2015 như sau: Tuyên bố chết

1) Người có quyền, lợi ích liên quan có thể yêu cầu Tòa án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết trong trường hợp sau đây:
a) Sau 03 năm, kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của Tòa án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
b) Biệt tích trong chiến tranh sau 05 năm, kể từ ngày chiến tranh kết thúc mà vẫn không có tin tức xác thực là còn sống;
c) Bị tai nạn hoặc thảm họa, thiên tai mà sau 02 năm, kể từ ngày tai nạn hoặc thảm hoạ, thiên tai đó chấm dứt vẫn không có tin tức xác thực là còn sống, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác;
d) Biệt tích 05 năm liền trở lên và không có tin tức xác thực là còn sống; thời hạn này được tính theo quy định tại khoản 1 Điều 68 của Bộ luật này.

2) Căn cứ vào các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, Tòa án xác định ngày chết của người bị tuyên bố là đã chết.

3) Quyết định của Tòa án tuyên bố một người là đã chết phải được gửi cho Ủy ban nhân dân cấp xã nơi cư trú của người bị tuyên bố là đã chết để ghi chú theo quy định của pháp luật về hộ tịch.
Như vậy, một người được tuyên bố là đã chết nếu thuộc các trường hợp được nêu trên.

2- Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người là đã chết

a. Yêu cầu tuyên bố một người là đã chết

Thông thường, một người chỉ bị coi là đã chết khi họ chấm dứt sự tồn tại về mặt sinh học. Tuy nhiên, trong thực tế, có trường hợp một người biệt tích khỏi nơi cư trú do những nguyên nhân khác nhau mà không thể xác định được người đó còn sổng hay đã chết. Trong những trường hợp này, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người biệt tích và những người có quyền, lợi ích liên quan như cha, mẹ, vợ, chồng, các con của họ... Điều 391 Bộ Luật tố tụng dân sự năm.2015 quy định người có quyền, lợi ích liên quan có quyền yêu cầu toà án tuyên bố người đó là đã chết. Đơn yêu cầu toà án tuyên bố một người là đã chết và việc gửi chứng cứ, tài liệu kèm theo đơn yêu cầu được thực hiện như trường hợp yêu cầu toà án tuyên bổ một người mất tích theo quy định tại Điều 362 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015.

b. Việc xét đơn yêu câu tuyên bô một người lá đã chêt

Theo quy định tại khoản 1 Điều 392 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015, trong thời hạn 20 ngày kể từ ngày thụ lí đơn yêu cầu tuyên bố một người là đã chết, toà án quyết định thông báo tìm kiểm thông tin về người bị yêu cầu tuyên bố là đã chết. Xuất phát từ ý nghĩa của việc thông báo tìm Idem là thủ tục bắt buộc khi giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất tích. Vì vậy, khi giải quyết yêu cầu tuyên bố một người ỉà đã chết mà chưa qua thủ tục tuyên bố người đó mất tích thì thông báo tìm kiếm cũng là thủ tục bắt buộc. Đối với trường họp người đã bị tuyên bổ mất tích nhưng sau 03 năm kể từ ngày quyết định tuyên bố mất tích của toà án có hiệu lực pháp luật mà vẫn không có tin tức là người đó còn sống và có yêu cầu tuyên bố người đó là đã chết thì vẫn phải tiến hành thủ tục thông báo tìm kiếm. Trong khoảng thời gian đó cũng có thể người bị toà án tuyên bố mất tích xuất hiện nhưng họ và những người liên quan không yêu cầu huỷ quyết định tuyên bố mất tích của toà án. Để bảo đảm tính chính xác của quyết định tuyên bố một người đã chết, toà án phải xác định một lần nữa về tin tức của họ bằng việc thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng. Nội dung thông báo, việc công bố thông báo và thời hạn thông báo được thực hiện theo quy định tại khoản 2 Điều 388 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015. Trong thời hạn thông báo, nếu người yêu cầu rút đơn yêu cầu hoặc người bị yêu cầu tuyên bổ là đã chết trở về và thông báo cho toà án biết thì toà án ra quyết định đình chỉ việc xét đơn yêu cầu.

Trong thời hạn 10 ngày kể từ ngày hết thời hạn thông báo thì toà án phải mở phiên họp xét đơn yêu cầu. Việc xác minh tin tửc của người bị yêu cầu tuyên bổ đã chết và việc đình chỉ hay chấp nhận đơn yêu cầu tuyên bố một người là đã chết được thực hiện như ở thủ tục xét đơn yêu cầu toà án tuyên bố một người mất tích. Trong trường hợp chấp nhận đơn yêu cầu thì toà án ra quyết định tuyên bố một người là đã chết. Trong quyết định này, toà án phải xác định ngày chết của người đó và hậu quả pháp lí của việc tuyên bổ một người là đã chết theo quy định của BLDS. Khi quyết định tuyên bổ một người là đã chết có hiệu lực pháp luật, những người thừa kể của người này có quyền khởi kiện yêu cầu chia thừa kế tài sản của người đã chết theo pháp luật thừa kế.

3- Thủ tục huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết

a. Yêu cầu huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết

Quyết định tuyên bố một người là mất tích chỉ tạm dừng năng lực chủ thể của người đó và quyết định tuyên bố một người là đã chết không có nghĩa về mặt sinh học người đó đã chết. Năng lực chủ thể của người bị tuyên bổ mất tích hoặc đã chết có thể sẽ được phục hồi khi họ trở về hoặc có tin tức xác thực là người đó còn sống. Trong trường hợp này, các điều 333, 338 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định người đó hoặc người có quyền, lợi ích liên quan có quyền yêu cầu toà án ra quyết định huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết.
Đơn yêu cầu toà án huỷ bỏ quyết định tuyên bổ một người mất tích hoặc đã chết có các nội dung quy định tại Điều 362 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015. Trong đó phải nêu rõ yêu cầu toà án huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người là mất tích hoặc đã chết nào như số bản án; ngày, tháng, năm; ai là người đã bị toà án tuyên bố là mất tích hoặc đã chết... Người có đơn yêu cầu phải gửi kèm theo đơn yêu cầu quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết của toà án và chứng cứ, tài liệu để chửng minh người bị tuyên bố là mất tích hoặc đã chết trở về hoặc chứng minh xác thực là người đó còn sống.

b. Việc xét đơn yêu cầu huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết

Trong thời hạn chuẩn bị xét đơn yêu cầu huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết, toà án tiến hành việc nghiên cứu hồ sơ, thu thập chứng cứ liên quan đến tin tức còn sống của người đã bị tuyên bố là mất tích hoặc đã chết và khi kết thúc thời hạn chuẩn bị xét đơn yêu cầu, toà án mở phiên họp xét đơn yêu cầu.
Trong trường hợp không có căn cứ để chứng minh người đó là còn sống hoặc đã trở về thì toà án không chấp nhận đơn yêu cầu. Nếu có tin tức xác thực là người đó còn sống hoặc đã trở về thì toà án chấp nhận đơn yêu cầu. Trong trường hợp chấp nhận đơn yêu cầu, toà án ra quyết định huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết. Trong đó phải quyết định về hậu quả pháp lí của việc huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất tích hoặc đã chết theo quy định của Bộ Luật dân sự năm 2015.