Kỹ năng của Luật sư: tư vấn trước khi khởi kiện tại Trọng tài

I- LUẬT SƯ XEM XÉT THỎA THUẬN TRỌNG TÀI

Vấn đề pháp lý đầu tiên cần xem xét là có sự tồn tại của một thỏa thuận trọng tài hay không. Trong trường hợp có bằng chứng về sự tồn tại của một thỏa thuận trọng tài thi thỏa thuận đó có giá trị pháp lý về mặt hình thức hay nội dung hay không. Nếu thỏa thuận đó có giá trị pháp lý thi thỏa thuận đó có khả năng thi hành trên thực tế hay không. 

Việc xem xét sơ bộ này là cần thiết để xác định khả năng khởi kiện bằng phương thức trọng tài và việc xác định chính xác tổ chức trọng tài có thẩm quyền thụ lý vụ kiện cũng như những phản đối thẩm quyền có thể phát sinh tại giai đoạn tố tụng trọng tài ban đầu.

II- LUẬT SƯ XÁC ĐỊNH TƯ CÁCH NGUYÊN ĐƠN VÀ BỊ ĐƠN, ĐIỀU TRA TƯ CÁCH PHÁP LÝ VÀ TÀI SẢN CỦA BỊ ĐƠN

Việc xác định đúng năng lực pháp lý của chủ thể tham gia quan hệ pháp luật trọng tài là cần thiết. Ví dụ ở Việt Nam, chi nhánh hoặc văn phòng đại diện của kinh nghiệp không có năng lực pháp lý độc lập để có thể đứng đơn khởi kiện ra trọng tài với tư cách là nguyên đơn.

Đối với bị đơn thì việc tìm hiểu một cách chính xác những thông tin mới nhất về bị đơn như người đại diện theo pháp luật, địa chỉ trụ sở chính, v.v. bảo đảm rằng đơn kiện sẽ được tống đạt đúng đối tượng một cách hợp lệ. Điều này có ý nghĩa quan trọng vì nếu vụ kiện trọng tài không được tổng đạt một cách hợp lệ có thể là lý do hợp pháp để bị đơn xin hủy phán quyết trọng tài hoặc từ chối công nhận và thi hành phán quyết trọng tài ở nước ngoài. Điều này tương đối phổ biến trong ngữ cảnh của Việt Nam khi các doanh nghiệp cổ thể thường xuyên thay đổi trụ sở kinh doanh mà không thông báo đầy dù và kịp thời cho các đối tác kinh doanh của mình

Để có thể cân nhắc việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời bảo đảm khả năng thi hành phán quyết trọng tài sau này, việc điều tra về tài sản của bị đơn là cần thiết nếu như không muốn khách hàng phải tốn kém khi kiện ra trọng tài nhưng sau đó lại không thể thi hành án được.

Đối với bị đơn ở Việt Nam, việc điều tra có thể được tiến hành công khai ở cơ quan có thẩm quyền cấp phép đăng ký kinh doanh như các Sở Kế hoạch và Đầu tư, các trung tâm đăng ký giao dịch bảo đảm, các tổ chức đăng ký tàu biển và thuyền viên. v.v.; hoặc điều tra một cách không chính thức thông qua các đối tác kinh doanh của bị đơn như ngân hàng, tổ chức cung cấp dịch vụ văn phòng hoặc thậm chí tại cơ quan thuế hay chính quyền địa phương v.v tùy theo từng vụ việc cụ thể.

Đối với bị đơn ở nước ngoài thì cách tốt nhất là thuê luật sư tại quốc gia nơi bị đơn có trụ sở kinh doanh để tiến hành điều tra cả về tư cách pháp lý cũng như tài sản của bị đơn. Thông thường, ở các thẩm quyền tài phán khác cũng có những tổ chức đăng ký doanh nghiệp (company registry) nơi những thông tin về doanh nghiệp có thể được thu thập một cách công khai có thu phí.

Việc thuê luật sư nước ngoài để tư vấn về khả năng yêu cầu công nhận và cho thi hành biện pháp khẩn cấp tạm thời hoặc phán quyết trọng tài sau này cũng có ý nghĩa hết sức quan trọng bởi việc tiến hành tố tụng tại địa điểm trọng tài không những phải tuân thủ quy tắc trọng tài mà các bên tranh chấp đã lựa chọn, luật trọng tài tại địa điểm tiến hành tố tụng trọng tài. đặc biệt là các quy phạm bắt buộc (mandatory rules) mả còn cần lưu ý đến những quy tắc trọng tài tại nước yêu cầu công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài sau này.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý về Sáp nhập và Mua lại doanh nghiệp (M&A) của Công ty Luật TNHH Everest

III- LUẬT SƯ XÁC ĐỊNH THỜI HIỆU KHỞI KIỆN

Thời hiệu khởi kiện ra trọng tải được quy định tại luật nội dung hay luật tố tụng tùy theo từng thẩm quyền tài phán khác nhau. LTTTM năm 2010 quy định thời hiệu khởi kiện là 02 năm, trừ trường hợp luật chuyên ngành có quy định khác. Việc xác định chính xác thời hiệu khởi kiện cho phép nguyên đơn có thời gian chủ động chuẩn bị cho vụ kiện một cách đầy đủ nhất, như cố gắng thỏa mãn các điều kiện tiên quyết hoặc thu thập, đánh giá chứng cứ kỹ lưỡng.

IV- LUẬT SƯ TƯ VẤN SƠ BỘ VỀ CÁC GIAI ĐOẠN TỐ TỤNG TRỌNG TÀI CỤ THỂ VÀ CÁC THỜI HẠN TƯƠNG ỨNG

Tương tự như tranh tụng tại Tòa án, sau khi nhận được hồ sơ vụ kiện từ khách hàng, luật sư cần đưa ra tư vấn sơ bộ, phân tích tổng thể những điểm thuận lợi hay bất lợi trong vụ kiện của khách hàng dưới góc độ cả về sự kiện thực lê (facts), lập luận pháp lý (arguments), xem xét chứng cứ (evidences), những vấn đề thuộc về luật nội dung (substantive issues), và những vấn đề thuộc về tố tụng trọng tài (arbitral procedures).

Từ đó, luật sư tư vấn đưa ra chiến lược tổng thể của vụ kiện (overall strategy) và chiến thuật cụ thể trong từng giai đoạn tố tụng, bao gồm cả những kế hoạch hành động cụ thể (action plans) cho từng thời hạn tố tụng tương ứng bao gồm cả khả năng áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời (interim measures), thay thế trọng tài viên (arbitrators challenge), phản đối thẩm quyến (jurisdictional objections) và thi hành phán quyết trọng tài (enforcement) sau này. 

Một điểm quan trọng không kém là, tại thời điểm này, luật sư phải tư vấn cho khách hàng lựa chọn các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế khác (alternative dispute resolution - thường gọi tắt là ADR) như thương lượng trực tiếp (settlement agreement) hay hòa giải (mediation). Kể cả khi vụ việc đã được đưa ra trọng tài để giải quyết thì cũng không đánh mất đi khả năng thương lượng trực tiếp giữa các bên hoặc việc áp dụng mô hình Trọng tài - Hòa giải - Trọng tài hay thường được gọi là Arb-Med-Arb. 

Tư vấn này chỉ là tư vấn sơ bộ và sẽ phải được điều chỉnh lại theo sự phát triển của tiến trình tố tụng trọng tài khi chứng cứ trở nên rô ràng và đầy đủ hơn cũng như tùy thuộc vào phân ứng từ phía đối thủ.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý về nhượng quyền thương mại của Công ty Luật TNHH Everest

V- LUẬT SƯ TƯ VẤN LỰA CHỌN LUẬT SƯ, CHUYÊN GIA NƯỚC NGOÀI CHUYÊN SÂU VỀ TRỌNG TÀI QUỐC TẾ.

Không phải chỉ khi luật điều chỉnh hợp đồng hoặc luật điều chỉnh thủ tục tố tụng trọng tài là luật nước ngoài mới cần có sự tham gia của luật sư nước ngoài, hoặc khi điều tra tài sản của bị đơn ở nước ngoài cần xem xét đến khả năng thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài ở nước nơi có tài sản của bị đơn thì luật sư Việt Nam mới cần sự phối hợp của luật sư nước ngoài. 

Thực tế, đa số các trường hợp cần chỉ định luật sư, chuyên gia nước ngoài diễn ra trong các vụ tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của các tổ chức trọng tài quốc tế như ICC, SIAC, HKIAC. v.v. hay trọng tài vụ việc theo quy tắc trọng tài của UNCITRAL thi luật sư Việt Nam đã cằn chỉ định luật sư nước ngoài nơi tiến hành tố tụng trọng tài (place of arbitration) do hạn chế về ngôn ngữ tố tụng trọng tài (thường là tiếng Anh), kiến thức về luật điều chỉnh thủ tục trọng tài là luật nước ngoài, kinh nghiệm tranh tụng tại nước ngoài trước các Hội đồng trọng tài quốc tế (theo quy tắc trọng tài và trước luật sư của bên kia cũng là luật sư nước ngoài còn ít nên có thể chưa tương thích với cách làm việc của các trọng tài viên quốc tế cũng như những kiến thức chuyên ngành về luật trọng tài quốc tế chưa sâu.

Hơn nữa. do tính chất quốc tế của lĩnh vực luật trọng tài thể hiện ở sự phổ biến của Công ước New York 1958 về việc công nhận và thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài cùng như Luật mẫu của UNCITRAL về trọng tài thương mại quốc tế. Ngoài ra. thực tiễn trọng tài thương mại quốc tế chứng minh các quy định của luật mềm (soft law) được áp dụng ngày càng phổ biến ở các hội đồng trọng tài quốc tế cũng khiến một số luật sư Việt Nam cảm thấy thiếu tự tin khi tranh tụng tại trọng tài quốc tế trước các đồng nghiệp quốc tế.

1- Cách thức tìm kiếm, xác định luật sư, chuyên gia nước ngoài phù hợp

Tương tự như việc thuê luật sư nước ngoài trong các giao dịch thương mại. đầu tư xuyên biên giới thì ưu tiên đầu tiên cũng sẽ là lựa chọn các luật sư nước ngoài đã từng tham gia soạn thảo hợp đồng có phát sinh tranh chấp. 

Ngày càng nhiều doanh nghiệp Việt Nam tham gia thị trường quốc tế đã sử dụng luật sư nước ngoài ngay từ những giai đoạn đầu soạn thảo, đàm phán, thương lượng giao kết hợp đồng nên việc sử dụng các luật sư nước ngoài đó giúp cho luật sư giải quyết tranh chấp ở Việt Nam nắm được tinh thần của hợp đồng đã ký kết nay phát sinh tranh chấp. 

Trong trường hợp không có luật sư nước ngoài tham gia giao dịch ngay từ giai đoạn đầu thì ưu tiên lựa chọn tiếp theo sẽ là những luật sư nước ngoài là đối tác kinh doanh quốc tế của các luật sư Việt Nam, đó là những người đã làm việc với nhau một thời gian nhất định nên có thể hiểu rõ khả năng và cách thức làm việc của nhau.

Tuy nhiên, cũng giống như nhiều ngành luật khác thì luật trọng tài cũng là một lĩnh vực pháp luật chuyên sâu nên không phải mọi luật sư tư vấn nước ngoài đều có thể hoạt động tốt trong lĩnh vực trọng tài quốc tế, vốn thuộc sở trường của các luật sư chuyên về giải quyết tranh chấp hay còn gọi là luật sư tranh tụng nhiều hơn. 

Trên thị trường có rất nhiều ấn phẩm quốc tế đánh giá tín nhiệm thị trường của từng hãng luật và từng luật sư (thường là partners) trong các lĩnh vực luật chuyên ngành cụ thể mà luật sư Việt Nam có thể tham khảo khi đưa ra lựa chọn của mình, có thể liệt kê một số nguồn tiêu biểu dưới đây theo thứ tự ưu tiên:

- Global Arbitration Review (GAR);

- Who’swholegal/Arbitration;

- Legal 500 Asia Pacific: Regional International Arbitration;

- Chambers and Partners;

- Asialaw.

Trong các ấn phẩm này đều có phân tích khả năng và thế mạnh của từng hãng luật quốc tế và các luật sư thành viên (partners) phụ trách lĩnh vực trọng tài quốc tế của từng hàng luật. Có thể so sánh đối chiếu những thông tin trong các ấn phẩm này với hồ sơ (profile) của các luật sư trên website hãng luật của họ. Việc so sánh, đối chiếu thông tin trên website của một số (i) tổ chức quốc tế có uy tín trong lĩnh vực trọng tài như ICCA hay IBA với thông tin (ii) bộ máy quản trị điều hành của một số tổ chức trọng tài quốc tế như ICC, SIAC hay HKIAC và những ấn phẩm có tính chất học thuật trong lĩnh vực trọng tài như Kluwer Arbitration hay các báo cáo về một số thị trưởng trọng tài quốc tế trọng điểm như London, New York, Singapore hay HongKong v.v. có thể giúp luật sư Việt Nam hiểu rõ hơn thế mạnh của từng hãng luật cũng như từng luật sư thành viên (partner).

Trên thực tế, các khách hàng vẫn thường dựa vào tư vấn của luật sư Việt Nam trong việc chọn luật sư trọng tài nước ngoài do các luật sư Việt Nam thường hiểu và có kinh nghiệm làm việc với các luật sư nước ngoài nhiều hơn.

2- Thuê luật sư, chuyên gia nước ngoài

Tùy theo lĩnh vực tranh chấp, giá trị tranh chấp, thế mạnh và kinh nghiệm thực tế của từng luật sư thành viên (partner) trong hàng luật cụ thể và ngân sách của khách hàng có khả năng chi trả đến đâu để quyết định lựa chọn thuê một hãng luật nước ngoài cụ thể. 

Khi thuê một công ty luật nước ngoài có thể lưu ý đến yếu tố công ty đó có chi nhánh tại Việt Nam hay không để tiện cho việc liên hệ, nhất là đối với khách hàng là doanh nghiệp nhà nước hay cơ quan hành chính nhà nước (trong các tranh chấp quốc tế về cơ sở hạ tầng hay tranh chấp đầu tư). Tuy nhiên, đây không phải là yếu tố quan trọng vì chi nhánh tại Việt Nam chỉ giữ vai trò đầu mối liên lạc chứ thường không có luật sư chuyên trách về trọng tài quốc tế do “dung lượng” thị trường trọng tài ở Việt Nam còn ở mức độ chưa cao. Việc sử dụng chi nhánh tại Việt Nam có thể thuận tiện cho việc liên hệ trực tiếp nhưng lại phát sinh chi phí và thời gian không cần thiết. Khi lựa chọn một hàng luật nước ngoài cụ thể thì quan trọng nhất vẫn là luật sư thành viên phụ trách thụ lý vụ việc và đội ngũ luật sư chính (senior associates) trong nhóm (team) giải quyết vụ việc của luật sư đó.

Xem thêm: Dịch vụ pháp chế doanh nghiệp thuê ngoài (luật sư nội bộ) của Công ty Luật TNHH Everest

Luật sư Nguyễn Thị Yến - Phó giám đốc của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (nguồn tham khảo: Giáo trình kỹ năng tư vấn pháp luật và tham gia giải quyết tranh chấp ngoài tòa án của luật sư - Học viện Tư pháp và một số nguồn khác).