Vụ án hình sự có yếu tố nước ngoài

I- CHUẨN BỊ LUẬN CỨ BÀO CHỮA

Khi soạn thảo luận cứ bào chữa. Luật sư soạn thảo theo cơ cấu chung của một bản luận cứ giống như trong các vụ án khác. Tuy nhiên, khi bảo vệ cho người phạm tội là người nước ngoài, Luật sư cần chú ý đến các vấn đề sau:

Trường hợp bào chữa cho bị cáo theo hướng không phạm tội: Luật sư cần phân tích đề làm rõ những căn cứ pháp lý chứng minh bị cáo không có tội theo các mặt cấu thành của tội phạm như bị cáo không thực hiện hành vi phạm tội (dựa trên những chứng cứ về thời gian, địa điểm phạm tội, dấu vết trên thân thể, chứng cứ ngoại phạm...), bị cáo thực hiện hành vi những hành vi đó không cấu thành tội phạm, ví dụ: hành vi không có mối quan hệ nhân quả với hậu quả, hậu quả xảy ra chưa đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự, bị cáo thực hiện hành vi trong trường hợp phòng vệ chính đáng, tình thế cấp thiết hoặc sự kiện bất ngờ..., các chứng cứ trong hồ sơ vụ án không đủ để chứng minh hành vi phạm tội.

Ở trường hợp này, Luật sư cố gắng khai thác các chứng cứ được thu thập qua việc tương trợ tư pháp, ủy thác tư pháp, các tài liệu hợp thức hóa lãnh sự. Hoặc những chứng cứ bắt buộc phải được thu thập qua việc tương trợ tư pháp nhưng cơ quan tố tụng không thu thập hoặc thu thập không được nên không có cơ sở xác định hành vi phạm tội.

Trường hợp bào chữa cho bị cáo theo hướng chuyển sang tội danh nhẹ hơn: Luật sư cần dựa vào cấu thành tội phạm của tội nhẹ hơn để từ đó phân tích, lập luận nhằm thuyết phục HĐXX. Việc bào chữa cho bị cáo theo hướng này thường gặp đối với những nhóm tội mà các tội danh trong nhóm tội đó có cấu thành tội phạm gần giống nhau. Ví dụ: Tội “Giết người” và tội “Giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh”; tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” và tội “Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản”, tội “Hiếp dâm” và tội “Hiếp dâm trẻ em”... Tuỳ từng vụ án cụ thể mà Luật sư có thể phân tích trạng thái tâm lý, ý thức chủ quan của bị cáo hay độ tuổi của người bị hại... nhằm làm rõ bị cáo phạm tội nhẹ hơn so với tội mà bản cáo trạng truy tố.

Trong những trường hợp giáp ranh giữa các tội danh, yếu tố lỗi của bị cáo là vấn đề rất quan trọng cần được Luật sư làm sáng tỏ để đề xuất chuyển sang tội danh nhẹ hơn cho khách hàng. Tuy nhiên, lỗi là một trong những yếu tố thuộc về mặt chủ quan của tội phạm và được thể hiện ra bằng các hành vi khách quan của tội phạm và cần được Luật sư chỉ ra một cách cụ thể qua các tình tiết thuộc mặt khách quan. Nếu chỉ khẳng định bị cáo không có ý định phạm tội A (nặng hơn) mà chỉ có ý định phạm tội B (nhẹ hơn) mà không chỉ ra được các căn cứ cụ thể thì bài bào chữa không có sức thuyết phục và hiệu quả bào chữa không đạt được, cần chú ý chỉ bảo vệ theo hướng chuyển tội danh khi có đủ các căn cứ một cách rõ ràng ở cả chủ quan và khách quan để tránh tình trạng VKS đưa ra quan điểm truy tố ở một tội nhẹ hơn.

Trường hợp bào chữa cho bị cáo theo hướng giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, Luật sư cần chú ý đưa ra những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự theo quy định tại Bộ luật hình sự, cần áp dụng đối với bị cáo cũng như các tình tiết bị cáo được hưởng theo chính sách pháp luật của Nhà nước.

Đối với những tình tiết bất lợi cho khách hàng, Luật sư cần phân tích, đánh giá theo hướng làm giảm nhẹ trách nhiệm cho khách hàng, làm rõ sự mâu thuẫn của các tình tiết đó, các nguyên nhân khách quan dẫn đến hoặc do lỗi của người bị hại. Để bào chữa cho bị cáo theo hướng giảm mức bồi thường thiệt hại, Luật sư cần phân tích, đánh giá các chứng cứ để khẳng định mức thiệt hại xảy ra thấp hơn so với yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại của người bị hại hoặc gia đình họ, điều kiện kinh tế của bị cáo gặp nhiều khó khăn xin được giảm mức bồi thường thiệt hại.

Luật sư cần chú ý các tình tiết liên quan đến động cơ phạm tội, thái độ ăn năn của bị cáo, nhận thức hạn chế của bị cáo qua đó đánh giá mức nguy hiểm cho xã hội. Với người phạm tội là người nước ngoài, Luật sư cần nghiên cứu các Hiệp định, các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia, khai thác theo hướng ngoại giao vì có những hành vi ở Việt Nam được coi là có tội nhưng ở nước ngoài thì lại không bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Có những tội danh ở Việt Nam phải chịu khung hình phạt rất nặng nhưng ở nước ngoài lại nhẹ hơn, chẳng hạn như khung hình phạt tử hình, rất nhiều quốc gia đã bỏ hình phạt này ở hầu hết các tội danh.

Trường hợp bào chữa theo hướng yêu cầu điều tra bổ sung: Luật sư cần chú ý phân tích các tài liệu chứng cứ để làm rõ trong hồ sơ vụ án còn thiếu những tài liệu quan trọng không thể bổ sung tại phiên tòa được hoặc nội dung những tài liệu quan trọng chưa chính xác. Ví dụ, Đối với vụ án về tội “Giết người”, Luật sư có thể phân tích để chứng minh kết luận giám định về nguyên nhân chết người... chưa chính xác hoặc thiêu kết luận giám định của cơ quan có thẩm quyền.

II- CHUẢN BỊ CÁC TÀI LIỆU CẦN THIẾT TRƯỚC PHIÊN TÒA

Trước khi ra phiên toà, Luật sư cần chuẩn bị chu đáo các tài liệu cần thiết để chủ động khi xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa. Các tài liệu cần chuẩn bị thường là: Các Hiệp ước quốc tế mà Việt Nam và quốc gia có công dân bị truy tố đã tham gia; Các tập quán và án lệ liên quan đến tội danh của bị cáo đang bị truy tố. Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự; Bộ luật Dân sự (nếu có liên quan đến việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự); Các văn bản hướng dẫn về nhóm tội mà Luật sư bào chữa, về việc áp dụng các quy định thuộc phần chung của Bộ luật hình sự; Các văn bản có liên quan đến lĩnh vực cần bào chữa (đặc biệt đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, tội phạm về môi trường...); Các Nghị quyết của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, các Thông tư liên tịch, các văn bản về nghiệp vụ và Quy chế nghề nghiệp của Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao... liên quan đến việc bào chữa; Những tài liệu trong hồ sơ vụ án mà Luật sư cần trích dẫn sử dụng tại phiên tòa; Những tài liệu về nhân thân bị cáo; Kế hoạch xét hỏi và luận cứ bào chữa mà Luật sư đã chuẩn bị.

Các tài liệu nêu trên phải được sắp xếp một cách khoa học. Luật sư nên đánh dấu số trang, đánh dấu những đoạn cần trích dẫn trong tài liệu, ghi rõ thứ tự trích dẫn để ra phiên toà không phải lúng túng khi tìm kiếm tài liệu trong quá trình tranh tụng.

Nguồn: Giáo trình Kỹ năng của Luật sư khi tham gia giải quyết vụ án hình sự - Học viện Tư pháp và một số nguồn khác.