Thủ tục xác định năng lực hành vi dân sự của cá nhân

1- Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi

a) Yêu cầu tuyên bổ một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi

Khi một người bị bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác mà không thể nhận thức và làm chủ được hành vi của mình thỉ không thể tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự và cũng không phải chịu trách nhiệm về những hành vi trái pháp luật do họ gây ra. Nếu họ tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự sẽ làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ và các cá nhân hoặc các cơ quan, tổ chức liên quan... Do vậy, khoản 1 Điều 376 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức hữu quan có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự.
Khi một người nghiện ma tuý và các chất kích thích dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thì cũng làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích của những người có liên quan đến họ như cha, mẹ, vợ, chồng, các con, người giám hộ V.V.. Do đó, khoản 1 Điều 376 Bộ Luật tố tụng dân sựnăm 2015 quy định người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức hữu quan có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự.

Khi người thành niên do tình trạng thể chất hoặc tinh thần mà không đủ khả năng nhận thức, làm chủ hành vi nhưng chưa đến mức mất năng lực hành vi dân sự thì việc tham gia vào các quan hệ pháp luật dân sự của những người này sẽ ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của chính họ. Do đó, Điều 376 Bộ Luật tố tụng dân sựnăm 2015 quy định người này, người có quyền, lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức hữu quan có quyền yêu cầu toà án tuyên bổ họ là người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi.

Như vậy, phạm vi những người có quyền yêu cầu toà án tuyên bố một người bị mất hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi rất rộng nhằm mục đích loại bỏ hoặc hạn chế sự tham gia của những người này vào các giao dịch liên quan đến tài sản, bảo vệ quyền về tài sản của họ và những người liên quan đến họ, hạn chế thấp nhẩt những ảnh hưởng tiêu cực cùa những thói quen, tệ nạn xẩu đối với xã hội.
Đơn yêu cầu toà án tuyên bổ một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi phải có đủ những nội dung của đơn yêu cầu nói chung được quy định tại khoản 2 Điều 362 Bộ Luật tố tụng dân sựnăm 2015. Trong đó nêu rõ yêu cầu toà án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi đối với ai; họ, tên, nơi cư trú của người đó V.V.,

Đối với yêu cầu toà án tuyên bổ một người mất năng lực hành vi dân sự, người yêu cầu phải gửi kèm theo đơn yêu cầu kết luận của cơ quan chuyên môn như kết luận của cơ quan giám định, cơ quan y tế và các chứng cứ, tài liệu khác như sổ bệnh án của bệnh viện; giấy xác nhận của những người thân thích, người láng giềng, uỷ ban nhân dân, tổ dân phố nơi người đó cư trú, cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc v.v. để chứng minh người đó bị bệnh tâm thần hoặc mắc các bệnh dẫn đển không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của mình.

Đối với yêu cầu toà án tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người yêu cầu phải gửi kèm theo đơn yêu cầu các chứng cứ, tài liệu chứng minh người đó nghiện ma tuý hoặc nghiện các chất kích thích khác như kết luận của cơ quan giám định, cơ quan y tế về tỉ lệ chất kích thích trong máu, nước tiểu, kết quả điện não đồ của cơ quan y tế V.V.. Người yêu cầu cũng phải chứng minh được người đó đã thực hiện các giao dịch liên quan đển tài sản thuộc sở hữu chung của những thành viên trong gia đình hoặc của những người khác trong gia đình trong tình trạng sử dụng các chất kích thích đó để đáp ứng nhu cầu nghiện ma tuý, các chất kích thích khác và các giao dịch này đã gây thiệt hại về tài sản cho gia đình họ.
Đối với yêu cầu toà án tuyên bổ một người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, người yêu cầu phải gửi kèm theo đơn yêu ‘cầu kết luận của cơ quan chuyên môn như kết luận của cơ quan giám định, cơ quan y tế và các chứng cứ, tài liệu khác như sổ bệnh án của bệnh viện, giấy xác nhận của những người thân thích, người láng giềng, uỷ ban nhân dân, tổ dân phố nơi người đó cư trú, cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc v.v. để chứng minh người đó có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi.

b- Việc xét đơn yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi.

Theo quy định tại Điều 377 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015, trong thời hạn chuẩn bị xét đơn yêu cầu, toà án tuyên bổ một người mất nâng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, ngoài việc thực hiện các công việc của việc chuẩn bị giải quyết việc dân sự nêu trên, toà án còn tiến hành các công việc sau:
- Trưng cầu giám định sức khoẻ, bệnh tật của người bị yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi.

- Lấy lời khai của những người thân thích của người bị yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi về tình trạng sức khoẻ, khả năng nhận thức của người bị yêu cầu tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, về tình hình tài sản của họ cũng như những giao dịch về tài sản mà họ đã thực hiện khi cần thiết. Yêu cầu cơ quan đăng kí quyền sở hữu, sử dụng tài sản, cơ quan đăng kí giao dịch bảo đảm cung cấp thông tin về quyền sờ hữu, sử dụng tài sản của người bị yêu cầu tuyên bổ mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi.
Trong thời hạn này, nếu người yêu cầu rút đơn yêu cầu thì toà án ra quyết định đình chỉ việc xét đơn yêu cầu. Khi hết thời hạn chuẩn bị xét đơn yêu cầu hoặc khi nhận được kết luận giám định của cơ quan chuyên môn, toà án phải ra quyết định mở phiên họp để xét đơn yêu cầu. Quyết định này được gửi cho viện kiểm sát cùng cấp, người có đơn yêu cầu và người có liên quan.

Toà án có thể chấp nhận hoặc không chấp nhận đơn yêu cầu tuyên bố một người mất năng ỉực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi. Trong trường hợp chấp nhận đơn yêu cầu thỉ toà án ra quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi. Trong quyết định tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, toà án phải quyết định người đó bị hạn chế nâng lực hành vi dân sự đối với những lĩnh vực cụ thể nào, đồng thòi toà án phải quyết định người đại diện theo pháp luật của người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự và phạm vi đại diện đối với lĩnh vực người đó bị hạn chế. Trong quyết định tuyên bố một người có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, toà án phải chỉ định người giám hộ, xác định quyền, nghĩa vụ của người giám hộ.

2- Thủ tục hủy bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi

a. Yêu cầu huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi

Quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi không phải là quyết định chấm dứt hoặc hạn chế năng lực hành vi dân sự của người đó vĩnh viễn, mà khi người bị toà án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi không còn ở trong tình trạng đã bị tuyên bố nữa thì năng lực hành vi dân sự của họ được khôi phục theo trình tự do pháp luật quy định. Trong trường hợp này, Điều 379 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định chính người đó hoặc người có quyền, lợi ích liên quan hoặc CƠ quan, tổ chức hữu quan có quyền yêu cầu toà án ra quyết định huỷ bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự. 

Đơn yêu cầu toà án huỷ bỏ quyết định tuyên bổ mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi dân sự phải có đủ các nội dung của đơn yêu cầu giải quyết việc dân sự quy định tại khoản 2 Điều 362 Bộ Luật tố tụng dân sựTrong đó, phải nêu rõ yêu cầu huỷ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi dân sự nào của toà án, lí do, căn cứ của yêu cầu V.V..
Người yêu cầu huỷ quyết định tuyên bổ hạn chế năng lực hành vi dân sự phải gửi cho toà án các chứng cứ, tài liệu chứng minh người bị toà án tuyên bố hạn chế năng lực hành vi dân sự không còn ở trong tình trạng nghiện ma tuý hoặc các chất kích thích khác như các kết luận giám định, kết quả xét nghiệm, sổ bệnh án, kết quả theo dõi điều trị của trung tâm cai nghiện, lời thừa nhận của những người thân thích, láng giềng của họ... Người yêu cầu huỷ quyết định tuyên bổ mất năng lực hành vi dân sự, có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi phải gửi cho toà án các chứng cứ, tài liệu chứng minh người bị toà án tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi không còn ở trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc khó khăn trong nhận thức và đã làm chủ hành vi của họ như kết luận giám định, kết quả xét nghiệm, sổ bệnh án của bệnh viện tâm thần, lời thừa nhận của những người thân thích, láng giềng của họ V.V..

b. Việc xét đơn yêu cầu huỳ bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc cộ khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi

Trong thời hạn chuẩn bị xét đơn yêu cầu toà án huỷ bỏ quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi, theo yêu cầu của đương sự, toà án cũng tiến hành các biện pháp thu thập chứng cứ theo quy định của pháp luật để xác định tình trạng sức khoẻ hoặc khả năng nhận thức của đương sự giống như việc chuẩn bị xét đơn yêu cầu tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi dân sự.
Toà án có thể chấp nhận hoặc không chấp nhận đơn yêu cầu huỷ bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi. Trong trường hợp chấp nhận đơn yêu cầu thì toà án ra quyết định huỷ bỏ quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự hoặc có khó khăn trong nhận thức và làm chủ hành vi dân sự.