Xóa án tích

1-Khái quát chung

Trong luật hình sự Việt Nam, án tích là một trong những hậu quả pháp lí của việc bị kết án, gắn với người bị kết án. Xoá án tích là xoá bỏ việc mang án tích, là sự công nhận coi như chưa bị kết án đối với người trước đó đã bị toà án xét xử, kết tội.

Chế định xoá án tích được quy định trong BLHS xuất phát từ nguyên tắc nhân đạo của luật hình sự Việt Nam và nhằm khuyến khích người bị kết án chấp hành nghiêm chỉnh bản án và tuân thủ pháp luật sau khi đã chấp hành xong bản án, thực sự trở thành người có ích cho xã hội.

Người được xoá án tích coi như chưa bị kết án. Khi một người được xoá án tích phạm tội mới thì toà án không được căn cứ vào tiền án đã được xoá án tích để xác định là tái phạm hay tái phạm nguy hiểm.

Cần lưu ý điểm mới trong quy định của BLHS năm 2015 là án tích và xoá án tích không được đặt ra ở hai trường hợp:

- Người bị kết án do lỗi vô ý về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng;

- Người được miễn hình phạt. 

Khoản 2 Điều 69 BLHS quy định: “Người bị kết án do lỗi vô ý về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng và người được miễn hình phạt không bị coi là có án tích".

Xem thêm: Dịch vụ luật sư riêng của Công ty Luật TNHH Everest

2- Các quy định pháp luật

BLHS quy định các trường hợp xoá án tích sau đây:

[a] Đương nhiên được xoá án tích (Điều 70 và Điều 89 BLHS)

Đương nhiên được xoá án tích là trường hợp xoá án tích mà không cần có sự xem xét quyết định của toà án. Đây cũng là trường hợp thông thường của việc xoá án tích.

So với quy định của BLHS năm 1999, BLHS năm 2015 có nhiều quy định sửa đổi về đương nhiên được xoá án tích. Do mở rộng chủ thể của tội phạm và đối tượng bị kết án bao gồm cả pháp nhân thương mại nên đối tượng đương nhiên được xoá án tích cũng được mở rộng. Hai đối tượng đương nhiên được xoá án tích là người bị kết án và pháp nhân thương mại bị kết án.

Người bị kết án đương nhiên được xoá án tích:

Theo Điều 70 BLHS, đương nhiên được xoá án tích được áp dụng đối với tất cả người bị kết án, trừ người bị kết án về các tội xâm phạm an ninh quốc gia (Chương XIII BLHS) và các tội phá hoại hoà bình, chống loại người và tội phạm chiến tranh (Chương XXVI BLHS) khi người này chấp hành xong hình phạt chính, thời gian thử thách của án treo và đáp ứng được các điều kiện ở hai trường hợp sau:

- Trường hợp từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc hết thời gian thử thách án treo, người đó đã chấp hành xong hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án và không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn sau đây:

a) 01 năm trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù nhưng được hưởng án treo;

b) 02 năm trong trong trường hợp bị phạt tù đến 05 năm;

c) 03 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm;

d) 05 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 15 năm, tù chung thân hoặc tử hình nhưng đã được giảm án.

Trường hợp người bị kết án phải chấp hành hình phạt bổ sung là quản chế, cấm cư trú, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định, tước một số quyền công dân mà thời hạn phải chấp hành các hình phạt bổ sung đó dài hơn thời hạn quy định nêu trên thì thời hạn đương nhiên được xoá án tích sẽ hết vào thời điểm người đó chấp hành xong hình phạt bổ sung.

- Trường hợp từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn tương ứng ở trên.

Người bị kết án nếu có đủ điều kiện được đương nhiên xoá án tích thì có quyền yêu cầu cơ quan quản lí cơ sở dữ liệu lí lịch tư pháp cấp phiếu lí lịch tư pháp xác nhận không có án tích. Cơ quan quản lí cơ sở dữ liệu lí lịch tư pháp có trách nhiệm cập nhật thông tin về tình hình án tích của người bị kết án và khi có yêu cầu thì cấp phiếu lí lịch tư pháp xác nhận không có án tích cho người bị kết án đủ điều kiện được đương nhiên xoá án tích. Trong thời hạn 05 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu của người được đương nhiên xoá án tích và xét thấy có đủ điều kiện quy định tại Điều 70 BLHS thì cơ quan quản lí cơ sở dữ liệu lí lịch tư pháp cấp phiếu lí lịch tư pháp là họ không có án tích (khoản 1 Điều 369 BLTTHS năm 2015).

Pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xoá án tích

Cùng với việc bổ sung trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, BLHS năm 2015 cũng bổ sung quy định xoá án tích đối với pháp nhân thương mại bị kết án. Đương nhiên được xoá án tích là trường hợp xoá án tích duy nhất đối với pháp nhân thương mại bị kết án.

Theo quy định tại Điều 89 BLHS, pháp nhân thương mại bị kết án đương nhiên được xoá án tích nếu trong thời hạn 02 năm kể từ khi chấp hành xong hình phạt chính, hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án mà pháp nhân thương mại không thực hiện hành vi phạm tội mới.

Việc cấp giấy chứng nhận pháp nhân thương mại đã được xóa án tích thuộc thẩm quyền của chánh án toà án đã xét xử sơ thẩm vụ án. Trong thời hạn 05 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu của pháp nhân thương mại bị kết án và xét thấy có đủ điều kiện được đương nhiên xoá án tích thì chánh án toà án đã xét xử sơ thẩm vụ án cấp giấy chứng nhận pháp nhân đã được xóa án tích (Điều 446 BLTTHS năm 2015).

[b] Xoá án tích theo quyết định của toà án (Điều 71 BLHS)

Xoá án tích theo quyết định của toà án là trường hợp được xoá án tích trên cơ sở quyết định của toà án. Xoá án tích theo quyết định của toà án chỉ đặt ra đối với những người đã bị kết án về các tội quy định tại Chương XIII (xâm phạm an ninh Quốc gia) và Chương XXVI (các tội phá hoại hoà bình, chống loài người và tội phạm chiến tranh). Đây là những tội phạm đặc biệt nguy hiểm, cần thiết phải có các quy định chặt chẽ về việc xoá án tích. Khi xem xét có xoá án tích hay không, toà án căn cứ vào tính chất của tội phạm đã thực hiện, thái độ chấp hành pháp luật và thái độ lao động của người bị kết án.

Theo quy định tại Điều 71 BLHS, người bị kết án được toà án quyết định xoá án tích trong các trường hợp sau:

- Nếu từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc thời gian thử thách của án treo, người đó đã chấp hành xong hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án và không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn:

a) 03 năm trong trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 05 năm;

b) 05 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm;

c) 07 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 15 năm, tù chung thân hoặc tử hình nhưng đã được giảm án.

Trường hợp người bị kết án đang chấp hành hình phạt bổ sung là quản chế, cấm cư trú, tước một số quyền công dân mà thời hạn phải chấp hành các hình phạt bổ sung này là hơn 03 năm thì thời hạn được xoá án tích sẽ hết vào thời điểm người đó chấp hành xong các hình phạt bổ sung.

- Nếu từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn quy định nêu trên. 

Các trường hợp trên đây người bị kết án phải có đơn đến toà án xin được xoá án tích. Toà án xem xét nếu thấy đủ điều kiện thì ra quyết định xoá án tích.  Nếu toà án bác đơn xin xoá án tích lần đầu thì người bị kết án phải chờ 01 năm sau mới được xem xét lại. Nếu bị toà án bác đơn lần thứ hai trở đi thì phải sau 02 năm người bị kết án mới được xin xoá án tích (khoản 4 Điều 71 BLHS).

[c] Xoá án tích trong trường hợp đặc biệt

Xoá án tích trong trường hợp đặc biệt là xoá án tích do toà án quyết định nhưng ở thời điểm sớm hơn khi thoả mãn các điều kiện đặc biệt. Quy định về xoá án tích trong trường hợp đặc biệt có thể áp dụng đối với các đối tượng thuộc phạm vi áp dụng Điều 70 BLHS và Điều 71 BLHS về đương nhiên xoá án tích và xoá án tích theo quyết định của toà án. Theo Điều 72 BLHS, toà án quyết định xoá án tích trong thời hạn sớm hơn khi người bị kết án đáp ứng đủ 3 điều kiện sau:

- Điều kiện về nội dung: người bị kết án có những biểu hiện tiến bộ rõ rệt và đã lập công;

Điều kiện về hình thức: có đề nghị của cơ quan, tổ chức nơi người đó công tác hoặc chính quyền địa phương nơi người đó thường trú về việc xoá án tích trong thời hạn sớm hơn cho người bị kết án;

Điều kiện về thời điểm được xem xét xoá án tích trong trường hợp đặc biệt: người bị kết án đã bảo đảm được ít nhất 1/3 thời hạn quy định tại khoản 2 Điều 70 BLHS và khoản 2 Điều 71 BLHS.

Quy định trên đây nhằm khuyến khích người bị kết án tích cực tự giáo dục, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, có nhiều biểu hiện chứng tỏ cải tạo tốt.

[d] Cách tính thời hạn xoá án tích (Điều 73 BLHS)

Theo Điều 73 BLHS thì thời hạn để xoá án tích được xác định như sau:

- Thời hạn xoá án tích được căn cứ vào hình phạt chính đã tuyên. Thời hạn này được tính từ ngày người bị kết án chấp hành xong hình phạt chính, thời gian thử thách của án treo hoặc từ ngày hết thời hiệu thi hành bản án.

- Người bị kết án chưa được xoá án tích mà thực hiện hành vi phạm tội mới và bị toà án kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật thì thời hạn để xoá án tích cũ được tính lại kể từ ngày chấp hành xong hình phạt chính hoặc thời gian thử thách án treo của bản án mới hoặc từ ngày bản án mới hết thời hiệu thi hành.

- Người bị kết án trong trường hợp phạm nhiều tội mà có tội thuộc trường hợp đương nhiên được xoá án tích, có tội thuộc trường hợp xoá án tích theo quyết định của toà án thì căn cứ vào thời hạn quy định tại Điều 71 BLHS, toà án quyết định việc xoá án tích đối với người đó.

- Người được miễn chấp hành phần hình phạt còn lại cũng được coi như đã chấp hành xong hình phạt.
Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

3- Kiến nghị của công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết xoá án tích được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại. 

[b] Bài viết xoá án tích có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật:  (024) 66 527 527, E-mail:  info@everest.org.vn.

( trích nguồn giáo trình Luật Hình Sự Việt Nam của Trường đại học Luật Hà Nội - Nhà xuất bản Công an nhân dân Hà Nội năm 2018)