Nghĩa vụ, mức giảm nộp án phí và lệ phí sơ thẩm, phúc thẩm

1- Nghĩa vụ nộp án phí, lệ phí sơ thẩm

Nghĩa vụ nộp án phí, lệ phí sơ thẩm được quy định tại các điều 147, 149 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 và các điều 26, 27, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44 và 45 Nghị quyết số 326/2016/Ủy Ban thường vụ Quốc Hội 14. Theo các quy định này, nghĩa vụ nộp án phí, lệ phí sơ thẩm của đương sự được xác định theo các nguyên tắc như sau:
- Đương sự đưa ra yêu cầu phải chịu án phí dân sự sơ thẩm đối với yêu cầu không được toà án chấp nhận, trường hợp yêu cầu của họ được toà án chấp nhận thì đương sự bị yêu cầu phải chịu án phí dân sự sơ thẩm;
- Mỗi bên đương sự phải chịu án phí dân sự sơ thẩm theo mức tương ứng với giá trị phần tài sản, phần di sản mà họ được hưởng, được chia trong trường hợp các bên đương sự không tự xác định được phần tài sản của mình trong khối tài sản chung, phần di sản mà mình được hưởng trong khối di sản thừa kế và có một trong các bên yêu cầu toà án giải quyết chia tài sản chung, di sản thừa kế đó;
- Nguyên đơn phải chịu án phí dân sự sơ thẩm trong vụ án li hôn không phụ thuộc vào việc toà án chấp nhận hay không chấp nhận yêu cầu của nguyên đơn;
- Các đương sự trong vụ án hôn nhân và gia đình có tranh chấp về việc chia tài sản chung của vợ chồng thì ngoài việc chịu án phí dân sự sơ thẩm còn phải chịu án phí đổi với phần tài sản có tranh chấp như đối với vụ án dân sự có giá ngạch tương ứng với giá trị phần tài sản mà họ được chia;
- Người có nghĩa vụ cấp dưỡng định kì theo quyết định của toà án phải chịu án phí dân sự sơ thẩm như đối với trường hợp vụ án dân sự không có giá ngạch;
- Các bên đương sự thoả thuận được với nhau về việc giải quyết vụ án trong trường hợp toà án tiến hành hoà giải trước khi mở phiên toà thì phải chịu 50% mức án phí quy định;
- Trường hợp các bên đương sự thoả thuận được với nhau về việc giải quyết vụ án tại phiên toà sơ thẩm thì các đương sự vẫn phải chịu án phí dân sự sơ thẩm như trường hợp xét xử vụ án đó;
- Người yêu cầu toà án giải quyết việc dân sự phải chịu lệ phí sơ thẩm không phụ thuộc vào việc toà án chấp nhận hay không chấp nhận đơn yêu cầu của họ, trừ trường hợp không phải nộp hoặc được miễn nộp lệ phí toà án;
- Đối với lệ phí cấp bản sao giấy tờ, sao chụp tài liệu tại toà án thì người có yêu cầu phải chịu toàn bộ. 
Khi hoà giải, toà án xác định số tiền án phí, lệ phí đương sự phải nộp trong vụ việc dân sự và các đương sự được thoả thuận với nhau về việc ai phải chịu án phí, lệ phí. Trong trường hợp các đương sự không thoả thuận hoặc thoả thuận không được thì toà án căn cứ vào các nguyên tắc trên quyết định. Khi giải quyết vụ việc dân sự, toà án quyết định số tiền án phí, lệ phí cụ thể mỗi đương sự phải chịu trong bản án, quyết định và quyết định về án phí, lệ phí của toà án trong bản án, quyết định được thi hành khi bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật.

2- Nghĩa vụ nộp án phí, lệ phí phúc thẩm

Nghĩa vụ nộp án phí, lệ phí phúc thẩm được quy định tại các điều 148 và 149 của Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 và các điều 29, 37 Nghị quyết số 326/2016/Ủy Ban thường vụ Quốc Hội 14. Theo các quy định này, nghĩa vụ nộp án phí, lệ phí phúc thẩm của đương sự được xác định theo các nguyên tắc như sau:
- Đương sự kháng cáo phải nộp án phí phúc thẩm, nếu toà án cấp phúc thẩm giữ nguyên bản án, quyết định sơ thẩm bị kháng cáo, trừ trường hợp được miễn hoặc không phải nộp án phí phúc thẩm;
- Trong trường hợp toà án cấp phúc thẩm sửa bản án, quyết định sơ thẩm bị kháng cáo thì đương sự kháng cáo không phải nộp án phí phúc thẩm; toà án cấp phúc thẩm phải xác định lại nghĩa vụ nộp án phí sơ thẩm theo các nguyên tắc nêu trên;

- Trong trường hợp toà án cấp phúc thẩm huỷ bản án, quyết định sơ thẩm bị kháng cáo để xét xử sơ thẩm lại thì đương sự kháng cáo không phải nộp án phí phúc thẩm; nghĩa vụ nộp án phí được xác định lại khi giải quyết sơ thẩm lại vụ án;
- Đương sự rút kháng cáo trước khi mở phiên toà phúc thẩm phải chịu 50% mức án phí dân sự phúc thẩm; nếu rút kháng cáo tại phiên toà phúc thẩm phải chịu toàn bộ án phí dân sự phúc thẩm;
Trường hợp các đương sự thoả thuận được với nhau về việc giải quyết vụ án tại phiên toà phúc thẩm thì đương sự kháng cáo phải chịu toàn bộ án phí dân sự phúc thẩm; toà án xác định lại án phí dân sự sơ thẩm theo sự tự thoả thuận của các đương sự về việc chịu án phí dân sự sơ thẩm của họ hoặc theo nội dung thoả thuận về việc giải quyết vụ án tại phiên toà phúc thẩm;

3- Miễn, giảm án phí, lệ phí

Khi toà án giải quyết vụ việc dân sự, các đương sự phải chịu án phí, lệ phí theo quy định của pháp luật, tuỳ theo loại vụ việc dân sự, trên cơ sở lợi ích, mức lỗi của họ trong quan hệ pháp luật toà án giải quyết trong vụ việc dân sự. Tuy vậy, do tính chất của từng loại vụ việc và điều kiện kinh tế của đương sự, trong một số trường hợp pháp luật quy định miễn, giảm việc nộp tiền tạm ứng án phí, lệ phí và tiền án phí, lệ phí cho họ. 

Ví dụ: Người có khó khăn về kinh tế được uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc xác nhận; người lao động khởi kiện đòi tiền lương, trợ cấp mất việc làm, trợ cấp thôi việc, bảo hiểm xã hội, tiền bồi thường về tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp; giải quyết những vấn đề bồi thường thiệt hại hoặc vì bị sa thải, chấm dứt hợp đồng lao động trái pháp luật; người yêu cầu cấp dưỡng, xin xác định cha, mẹ cho con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự v.v... Ngoài ra, đối với cơ quan, tổ chức khởi kiện vụ án dân sự đế bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khác, lợi ích công cộng, lợi ích của Nhà nước thì pháp luật còn quy định không phải nộp tiền án phí, lệ phí.
Hiện nay, việc miễn giảm án phí, lệ phí được thực hiện theo quy định tại Điều 150 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 và các điều từ Điều 12 đến Điều 16 của Nghị quyết số 326/2016/Ủy Ban thường vụ Quốc Hội 14.

- Trường hợp nguyên đơn rút đơn khởi kiện trước khi mở phiên toà phúc thẩm hoặc tại phiên toà phúc thẩm và được bị đơn đồng ý thì các đương sự vẫn phải chịu án phí dân sự sơ thẩm theo quyết định của toà án cấp sơ thẩm và phải chịu 50% mức án phí dân sự phúc thẩm.
Khi phúc thẩm vụ việc dân sự, ngoài việc xem xét giải quyết yêu cầu kháng cáo, kháng nghị thì toà án cấp phúc thẩm cũng phải quyết định đương sự nào phải chịu tiền án phí, lệ phí phúc thẩm. Trong trường hợp toà án cấp phúc thẩm huỷ, sửa bản án hoặc quyết định sơ thẩm thì tuỳ trường hợp, toà án cấp phúc thẩm giữ nguyên hoặc quyết định lại sổ tiền án phí, lệ phí sơ thẩm đương sự phải chịu.