Pháp luật về áp dụng thủ tục rút gọn vụ án dân sự

1- Khái niệm thủ tục rút gọn

Hiến pháp năm 2013 quy định: “Việc xét xử sơ thẩm của toà án nhân dân có hội thẩm tham gia, trừ trường hợp xét xử theo thủ tục rút gọn ”, “toà án nhân dân xét xử tập thể và quyết định theo đa số, trừ trường hợp xét xử theo thủ tục rút gọn” (khoản 1, khoản 4 Điều 103). Như vậy, bên cạnh thủ tục tố tụng thông thường, toà án có thể xét xử, giải quyết các vụ án dân sự theo thủ tục tố tụng dân sự rút gọn khi các vụ án dân sự có một số điều kiện nhất định.
Xét về bản chất thì vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục rút gọn đơn giản hơn nhiều so với vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục tố tụng thông thường. Nếu như các vụ án dân sự được giải quyết theo thử tục tố tụng thông thường là những mâu thuẫn, tranh chấp dân sụ phức tạp, gay gắt đòi hỏi có việc tranh tụng về chứng cứ, tài liệu, căn cứ pháp lí thì các vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục rút gọn lại là tranh chấp dân sự có tính chất đơn giản, rõ ràng, bị đơn thừa nhận nghĩa vụ, không có việc tranh tụng về chứng cứ, tài liệu và không có yểu tố nước ngoài. Chính vì vậy, thủ tục để giải quyết các vụ án dân sự này sẽ đơn giản hơn so với thủ tục tố lụng thông thường về thời hạn, thành phần hội đồng xét xử và trình tự các bước toà án tiến hành giải quyết. Thủ tục rút gọn là thủ tục tố tụng dân sự được toà án áp dụng đế giải quyết các vụ án dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh thương mại và lao động có đủ các điều kiện do pháp luật quy định trong một thời hạn ngắn do một thẩm phán tiến hành với trình tự đơn giản so với thủ tục giải quyết vụ án dân sự nhằm giải quyết vụ án nhanh chóng và đúng pháp luật.

Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn có những đặc điểm cơ bản sau đây:
- Thủ tục rút gọn chỉ được toà án áp dụng để giải quyết những vụ án dân sự đáp ứng các điều kiện nhất định do pháp luật quy định. Đó là những vụ án dân sự có tính chất đơn giản, rõ ràng về sự việc và áp dụng pháp luật, bị đơn thừa nhận nghĩa vụ, chứng cứ rõ ràng, đầy đủ và không có yếu tố nước ngoài.
- Việc giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn do một thẩm phán giải quyết.
Do tính chất đơn giản, rõ ràng của vụ án dân sự nên khi giải quyết vụ án, thẩm phán chỉ cần thẩm định lại sự việc, tài liệu chứng cứ và áp dụng các quy định của pháp luật để ra phán quyết. Vì vậy, việc giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn không cần thiết phải do một hội đồng xét xử tiến hành mà chỉ cần một thẩm phán giải quyết.
- Thời hạn giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn được thực hiện trong thòi gian ngắn hơn so với thời hạn giải quyết vụ án dân sự thông thường.
Các vụ án giải quyết theo thủ tục tố tụng thông thường là những tranh chấp, mâu thuẫn gay gắt, quyết liệt nên thời hạn giải quyết vụ án thường kéo dài hơn do toà án cần có thời gian để tiến hành xác minh, thu thập các chứng cứ, tài liệu để làm sáng tỏ tình tiết trong vụ án. Tuy nhiên, đổi với các vụ án giải quyết theo thủ tục rút gọn, do bị đơn đã thừa nhận nghĩa vụ, chứng cứ rõ ràng, đầy đủ, toà án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ nên thời hạn giải quyết vụ án này thường ngắn hơn so với các vụ án giải quyết theo thủ tục thông thường.
- Trình tự, thủ tục giải quyết vụ án dân sự theo thủ tục rút gọn cũng đơn giản so với thủ tục giải quyết vụ án dân sự thông thường.
Do tính chất đơn giản của vụ án nên các bước tiến hành giải quyết vụ án cũng được rát gọn, toà án không cần thiết phải hoà giải trước khi mở phiên toà mà có thể tiến hành hoà giải ngay tại phiên toà. Ngoài ra, tại phiên toà, thẩm phán chỉ cần thẩm định lại sự việc để áp dụng pháp luật giải quyết vụ án nên việc trinh bày, tranh luận, đối đáp cũng được thực hiện nhanh chóng, đơn giản.

2- Ý nghĩa của thủ tục rút gọn

- Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn sẽ bảo vệ quyền lợi của các đương sự một cách nhanh chóng, kịp thời. Bởi lẽ, với thời hạn giải quyết được rút ngắn, trình tự tố tụng đơn giản thì vụ án nhanh chóng được giải quyết dứt điểm, khôi phục kịp thời các quan hệ xã hội bị xâm phạm, qua đó bảo vệ quyền lợi của các đương sự nhanh chóng, hiệu quả.
- Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn sẽ đem lại hiệu quả về mặt kinh tế cho cả Nhà nước và đương sự đó là tiết kiệm thời gian, nhân lực, tiền của Nhà nước và của các đương sự, Ngoài ra, việc giải quyết vụ án nhanh chóng, dứt điểm sẽ đem lại hiệu quả cao cho việc xét xử ỉà bảo vệ kịp thời các quyền, lợi ích hợp pháp của các đương sự và íoà án có điều kiện tập trung thời gian, nguồn ỉực con người cho việc giải quyết các vụ án dân sự khó khăn, phức tạp khác.
- Thủ tục tố tụng dân sự rút gọn đảm bảo nâng cao trách nhiệm cá nhân của thẩm phán và tạo điều kiện cho thẩm phán tập trung thời gian công sức cho việc giải quyết các vụ án khác.

3- Điều kiện áp dụng thủ tục rút gọn

Loại việc được toà án áp dụng để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự rút gọn là những tranh chấp dân sự nhưng đó là các tranh chấp có tính chất đơn giản, rõ ràng về sự việc, áp dụng pháp luật và không có yếu tố nước ngoài. Theo quy định tại khoản 1 Điều 317 Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 thì các vụ án dân sự được giải quyết theo thủ tục tố tụng rút gọn phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện sau đây:
- Vụ án có tình tiết đơn giản, quan hệ pháp luật rõ ràng, đương sự đã thừa nhận nghĩa vụ; tài liệu, chứng cứ đầy đủ, bảo đảm đủ căn cứ để giải quyết vụ án và toà án không phải thu thập tài liệu, chứng cứ;
- Các đương sự đều có địa chỉ nơi cư trú, trụ sở rõ ràng;
- Không có đương sự cư trú ở nước ngoài, tài sản tranh chấp ở nưởc ngọài, trừ trường hợp đương sự ở nước ngoài và đương sự ở Việt Nam có thoả thuận đề nghị toà án giải quyết theo thủ tục rút gọn hoặc các đương sự đã xuất trình được chửng cứ về quyền sở hữu hợp pháp tàì sản và có thoả thuận thống nhất về việc xử lí tài sản.

Đối với các vụ án mà pháp luật có quy định về các điều kiện khác thì các vụ án được giải quyết theo thủ tục rút gọn cần phải đáp ứng cả các điều kiện này. Chẳng hạn theo quy định khoản 2 Điều 41 Luật bảo vệ người tiêu dùng năm 2010 thì vụ án được giải quyết theo thủ tục rút gọn cần phải đáp ứng tiêu chí giá trị tranh chấp. Theo đó, vụ án dân sự về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng được giải quyết theo thủ tục đơn giản quy định trong pháp luật về tố tụng dân sự khi có đủ các điều kiện sau đây:
- Cá nhân là người tiêu dùng khởi kiện; tổ chức, cá nhân trực tiếp cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho người tiêu dùng bị khởi kiện;
- Vụ án đơn giản, chứng cứ rõ ràng;
- Giá trị giao dịch dưới 100 triệu đồng.

Ngoài ra, để đáp ứng yêu cầu về tính nhanh chóng, hiệu quả của thủ tục tố tụng rút gọn, Bộ Luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định cơ chế chuyển đổi từ thủ tục tố tụng rút gọn sang thủ tục tố tụng thông thường. Theo đó, trong giai đoạn chuẩn bị xét xử vụ án theo thủ tục rút gọn, nếu xuất hiện tình tiết mới sau đây làm cho vụ án không còn đủ điều kiện để giải quyết theo thủ tục rút gọn thì toà án ra quyết định chuyến vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường:
- Phát sinh tình tiết mới mà các đương sự không thống nhất do đó cần phải xác minh, thu thập thêm tài liệu, chứng cứ hoặc cần phải tiến hành giám định;
- Cần phải định giá, thẩm định giá tài sản tranh chấp mà các đương sự không thống nhất về giá;
- Cần phải áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời;
- Phát sinh người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan;
- Phát sinh yêu cầu phản tố hoặc yêu cầu độc lập;
- Phát sinh đương sự cư trú ở nước ngoài, tài sản tranh chấp ở nước ngoài, yêu cầu xác minh, thu thập chứng cứ ở nước ngoài mà cần phải thực hiện uỷ thác tư pháp, trừ trường hợp cần phải áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời.
Trong trường hợp chuyển vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường thì thời hạn chuẩn bị xét xử vụ án được tính lại kể từ ngày ra quyết định chuyển vụ án sang giải quyết theo thủ tục thông thường.