Chế độ chính trị - Những vấn đề chung

1- Chính trị và Chế độ chính trị

Chính trị là toàn bộ những hoạt động liên quan đến các mối quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc, các tầng lớp xã hội mà cốt lõi của nó là vấn đề giành chính quyền, và duy trì, sử dụng quyền lực nhà nước; cũng như tham gia vào công việc của Nhà nước và xác định hình thức tổ chức, nhiệm vụ, nội dung hoạt động của Nhà nước. 

Chế độ chính trị là tổng thể các nguyên tắc, quy phạm của luật hiến pháp (bao gồm các nguyên tắc, quy phạm hiến định và các nguyên tắc, quy phạm pháp luật thế hiện trong các nguồn khác của luật hiến pháp) để xác lập và điều chỉnh các vấn đề về chỉnh thể và chủ quyền quốc gia; về bản chất và mục đích của nhà nước; về tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước và quyền lực nhân dân; về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị và chính sách đối nội, đối ngoại của quốc gia.

2- Chế độ chính trị dưới các góc tiếp cận

Là một nội dung phong phú, chế độ chính trị được nghiên cứu, xem xét thông qua nhiều góc độ khác nhau.

Thứ nhất, nhìn nhận ở góc độ chung: Chế độ chính trị được hiểu là nội dung và phương thức tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị của một quốc gia, mà trọng tâm là của nhà nước. Trong đó, chế độ chính trị bao gồm nhiều yếu tố hợp thành như các quan điểm, tư tưởng, đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật, phương pháp (cách thức) tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị, tổ chức và thực hiện quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước, quản lý và phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội...

Thứ hai, xét theo quan điểm cấu trúc hệ thống: Chế độ chính trị là một bộ phận hợp thành của chế độ xã hội. Trong cấu trúc đó, chế độ chính trị là một hệ thống các thiết chế và hệ thống các mối quan hệ trong lĩnh vực chính trị.

Thứ ba, từ góc độ phương pháp tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước: chế độ chính trị là tổng thể các phương pháp, cách thức, biện pháp tổ chức và thực thi quyền lực nhà nước. Các phương pháp, cách thức và biện pháp đó phản ánh bản chất của chế độ chính trị. Tuy vừa đa dạng, vừa phức tạp nhưng nhìn chung các phương pháp này gồm hai loại chính là các phương pháp dân chủ và các phương pháp phản dân chủ. 

Thứ tư, xét từ góc độ pháp luật nói chung: Chế độ chính trị là thế chế chính trị, là tổng thể các nguyên tắc, quy phạm pháp luật để điều chỉnh các quan hệ chính trị cơ bản của một quốc gia mà trọng tâm chính là cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước. 

Với tư cách là một ngành luật và là một bộ môn khoa học pháp lý chuyên ngành, khái niệm chính trị cần được xem xét chủ yếu dưới góc độ pháp luật có tính đến vị trí, vai trò, giá trị pháp lý đặc biệt của hiến pháp đối với việc quy định và điều chỉnh các vấn đề trọng yếu của chế độ chính trị.

3- Những yếu tố chi phối chế độ chính trị

- Bị chi phối trực tiếp bởi lực lượng giai cấp, quy mô và hình thức của đấu tranh giai cấp đang diễn ra trong xã hội. 

- Ở những hình thái kinh tế - xã hội khác nhau, với kiểu nhà nước khác nhau thường tồn tại những chế độ chính trị khác nhau và ngay ở những quốc gia tồn tại dựa trên cùng một hình thái kinh tế - xã hội, do truyền thống lịch sử chỉ phối, vẫn tồn tại những chế độ chính trị khác nhau.

- Ở từng giai đoạn lịch sử khác nhau, một quốc gia có thể xác lập những chế độ chính trị không những khác nhau mà có khi còn đối lập nhau. Do bị chi phối bởi truyền thống lịch sử mà chế độ chính trị được thiết lập sau, tuy ở trong khuôn khổ của một kiểu nhà nước khác nhưng vẫn có thể có sự tiếp thu, kế thừa nhiều dấu hiệu của chế độ chính trị ra đời trước và đã bị thay đổi. 

- Biểu hiện chủ yếu của chế độ chính trị là Bản chất giai cấp. Nói cách khác, dù được thiết lập với bất kỳ biểu hiện đặc thù rất khác nhau, các chế độ chính trị khác nhau khi được thiết lập trong khuôn khổ một kiểu nhà nước đều phục vụ cho kiểu nhà nước đó và mang cùng một bản chất giai cấp của kiểu nhà nước đó. 

4- Vị trí của chế độ chính trị trong Hiến pháp các quốc gia

Do tính chất và tầm quan trọng đặc biệt của chế độ chính trị đối với sự phát triển của xã hội, bởi vậy trong hiến pháp của Việt Nam nói riêng cũng như trong hiến pháp nhiều nước trên thế giới nói chung, chế độ chính trị thường được quan tâm ưu ái ghi nhận trong chương đầu với vị trí là chế định pháp lý cơ bản, chi phối nội dung của các chế định khác của hiến pháp. 

5- Chế độ chính trị tại Việt Nam

Trong nhà nước xã hội chủ nghĩa, chế độ chính trị được thể hiện dựa trên bản chất và có đặc trưng tiêu biểu - dân chủ mang tính chất thực sự và rộng rãi, lần đầu tiên trong lịch sử có cơ chế bảo đảm sự bình đẳng, ngang quyền, dân chủ, tự do đối với mọi cá nhân thuộc mọi tầng lớp nhân dân đoàn kết, thống nhất trên nền tảng của khối đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng của giai cấp công nhân, như ở Việt Nam, là nhằm hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. 

Tại Việt Nam, đi suốt chiều dài lịch sử hàng ngàn năm lập hiến, chế định về chế độ chính trị đã trải qua một số giai đoạn phát triển quan trọng, trong đó giai đoạn sau là sự kế thừa và phát triển của giai đoạn trước ở mức độ cao hơn, hoàn thiện hơn. Ghi nhận tại Hiến pháp 2013, các quy định và nguyên tắc chính trị cơ bản về chế độ chính trị đã thể hiện một cách đầy đủ và toàn diện, tạo ra cơ sở pháp lý vững chắc cho việc thiết lập, củng cố và bảo vệ chế độ chính trị của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Các quy định và nguyên tắc trong chương Chế độ chính trị là cơ sở, là nền tảng chính trị của các chương sau đó về Quốc hội, Chủ tịch nước, Chính phủ, Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân, cùng các cấp chính quyền địa phương...

6- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest:

(i) Bài viết trong lĩnh vực pháp luật doanh nghiệp được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

(ii) Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

(iii) Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, Email: info@everest.org.vn.