Khái niệm chung về quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài

1- Một số khái niệm cơ bản về quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài:

Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 quy định:

- "Quốc tịch nước ngoài là quốc tịch của một nước khác không phải quốc tịch Việt Nam.

- Người nước ngoài cư trú ở Vỉệt Nam là công dân nước ngoài và người không quốc tịch thường trú hoặc tạm trú ở Việt Nam.

- Người không quốc tịch là người không có quốc tịch Việt Nam và cũng không có quốc tịch nước ngoài.

- Người gốc Việt Nam định cư ở nước ngoàỉ là người Việt Nam đã từng có quốc tịch Việt Nam mà khi sinh ra quốc tịch của họ được xác định theo nguyên tắc huyết thống và con, cháu của họ đang cư trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài.

- Người Việt Nam định cư ở nước ngoài là công dân Việt Nam và người gốc Việt Nam cư trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài".

Nghị định số 34/2014/NĐ-CP quy định: “Khu vực biên giới đất liền nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (sau đây viết gọn là khu vực biền giới đất liền) bao gồm xã, phường, thị trấn (sau đây gọi là cấp xã) có một phần địa giới hành chỉnh trùng họp với đường biên giới quốc gia trên đất liền 

Theo quy định của pháp luật về biên giới quốc gia, khu vực biên giới trên đất liền với Việt Nam bao gồm các đơn vị hành chính của các nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào và Vương quốc Căm-pu-chia tương đương với xã, phường, thị trấn của Việt Nam có một phần địa giới hành chính trùng họp với đường biên giới qưốc gia trên đất liền với Việt Nam.

2- Khái niệm quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài:

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định: Quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài là quan hệ hôn nhân và gia đình mà ít nhất một bên tham gia là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài; quan hệ hôn nhân và gia đình giữa các bên tham gia là công dân Việt Nam; những căn cứ để xác lập, thay đổi, chấm dứt quan hệ đó theo pháp luật nước ngoài, phát sinh tại nước ngoài hoặc tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài (khoản 25 Điều 3).

Như vậy, để xác định một quan hệ hôn nhân và gia đình là có yếu tố nước ngoài cần phải xác định dựa vào một trong các tiêu chí sau:

- Một trong các chủ thể tham gia vào quan hệ đó là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài.

- Quan hệ đó phát sinh, thay đổi, chấm dứt theo pháp luật nước ngoài.

- Quan hệ đó phát sinh, thay đổi, chấm dứt tại nước ngoài.

- Tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài.

3- Nguyên tắc áp dụng pháp luật trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài

Luật Hôn nhân và gia đinh năm 2014 quy định các nguyên tắc cơ bản, trong đó, thể hiện rõ quan điểm về sự tôn trọng và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài.

Trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài, việc áp dụng pháp luật để giải quyết được căn cứ vào Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, các văn bản hướng dẫn luật, các văn bản pháp luật có liên quan và các Hiệp định tương trợ tư pháp mà Việt Nam đã kí kết với các nước (sau đây viết tắt là HĐTTTP). Nếu khi áp dụng có sự khác biệt giữa các quy định của HĐTTTP và các quy định của Luật Hôn nhân và gia đình thì các quy định của HĐTTTP sẽ được ưu tiên áp dụng. Nguyên tắc này được rất nhiều văn bản pháp luật ghi nhận như Điều 28 Luật Điều ước quốc tế năm 2016, khoản 2 Điều 664, Điều 665 Bộ luật Dân sự năm 2015, Điều 122 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014. Cụ thể như sau:

- Điều ước quốc tế: các Hiệp định song phương hoặc các hiệp ước đa phương của Việt Nam và nước khác kí kết hoặc tham gia.

- Pháp luật nước ngoài, pháp luật của nước thứ ba khi có Điều ước quốc tế hoặc luật quốc gia viện dẫn mà không trái với nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.

- Pháp luật Việt Nam.

4- Thẩm quyền giải quyết quan hệ hôn nhân và gia đình cố yếu tố nước ngoài

Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định thẩm quyền giải quyết quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài như sau: