Một số tội phạm xâm phạm an toàn giao thông

1- Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ (Điều 260 BLHS)

Đây là tội danh mới thay cho tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ được quy định trong BLHS năm 1999.

- Dấu hiệu pháp lý

(i)  Dấu hiệu chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm được quy định là người tham gia giao thông đường bộ, gồm người điều khiển, người sử dụng phương tiện tham gia giao thông đường bộ; người điều khiển, dẫn dắt súc vật; người đi bộ trên đường bộ ” (Điều 3 Luật giao thông đường bộ năm 2008). Trong đó, “Người điều khiển phương tiện gồm người điều khiển xe cơ giới, xe thô sơ, xe máy chuyên dùng tham gia giao thông đường bộ )

(ii) Dấu hiệu mặt khách quan của tội phạm

Hành vi khách quan của tội phạm này là hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ - những quy định mà người tham gia giao thông phải chấp hành để tránh gây thiệt hại cho người khác, có thể là thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ hoặc về tài sản. Những quy định này có thể có tính bắt buộc cho tất cả những người tham gia giao thông đường bộ như quy định về “chấp hành hiệu lệnh và chỉ dẫn của hệ thống báo hiệu đường bộ” (Điều 3 Luật giao thông đường bộ năm 2008) hoặc cho đối tượng tham gia giao thông cụ thể như quy định về “tốc độ xe và khoảng cách giữa các xe”, về “vượt xe”, “chuyển hướng xe” cho người điều khiển phương tiện(2) hoặc quy định về “qua đường” cho người đi bộ(3) hoặc quy định về các hành vi mà người ngồi trên xe mô tô, xe gắn máy không được thực hiện'1' V.V..

Như vậy, dấu hiệu hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ đòi hỏi phải xác định chủ thể tham gia giao thông đường bộ đã không chấp hành quy định cụ thể của pháp luật giao thông đường bộ.(2) ở đây cần chú ý, hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ chỉ có thể xảy ra trên “đường bộ” gồm đường, cầu đường bộ, hầm đường bộ, bến phà đường bộ (Điều 3 Luật giao thông đường bộ năm 2008).

- Dấu hiệu hậu quả của tội phạm

Hậu quả của tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ được quy định có thể là:

(i) Hậu quả chết người;

(ii) Hậu quả thương tích hoặc tổn hại cho sức khoẻ của 01 người mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

(iii) Hậu quả thương tích hoặc tổn hại cho sức khoẻ của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% trở lên; 

(iv) Hậu quả thiệt hại về tài sản từ 100 triệu đồng trở lên.

Hậu quả trên đây đòi hỏi phải có quan hệ nhân quả với hành vi khách quan của tội phạm.các hành vi mà người ngồi trên xe mô tô, xe gắn máy không được thực hiện(1) V.V..
Như vậy, dấu hiệu hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ đòi hỏi phải xác định chủ thể tham gia giao thông đường bộ đã không chấp hành quy định cụ thể của pháp luật giao thông đường bộ.(2) ở đây cần chú ý, hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ chỉ có thể xảy ra trên “đường bộ” gồm đường, cầu đường bộ, hầm đường bộ, bến phà đường bộ (Điều 3 Luật giao thông đường bộ năm 2008).

- Dấu hiệu mặt chủ quan của tội phạm

Lỗi của chủ thể được quy định là lỗi vô ý. Người thực hiện hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ không mong muốn gây ra hậu quả thiệt hại cho xã hội mà tin hậu quả đó không xảy ra hoặc không thấy trước hậu quả đó do cẩu thả.

- Hình phạt

Điều luật quy định 4 khung hình phạt chính và 1 khung hình phạt bổ sung.

Khung hình phạt cơ bản được quy định là hình phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 100 triệu đồng; phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc là hình phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.

Hai khung hình phạt tăng nặng được quy định là hình phạt tù từ 03 năm đến 10 năm và từ 07 năm đến 15 năm.

Trong các dấu hiệu định khung hình phạt tăng nặng cần chú ý một số dấu hiệu sau:

 Không có giấy phép lái xe theo quy định: Đây là trường hợp người điều khiển phương tiện giao thông không có giấy phép lái xe phù hợp với loại xe điều khiển hoặc là trường hợp người điều khiển xe máy chuyên dùng không có chứng chỉ bồi dưỡng kiến thức pháp luật về giao thông đường bộ, không có bằng hoặc chứng chỉ điều khiển xe máy chuyên dùng do cơ sở đào tạo cấp.

 Không chấp hành hiệu lệnh của người điều khiến hoặc hướng dẫn giao thông: Đây là trường hợp người phạm tội đã không chấp hành hiệu lệnh của cảnh sát giao thông hoặc của người được giao nhiệm vụ hướng dẫn giao thông.

2-Tội vi phạm quy định về điều khiển giao thông đường bộ

- Phương tiện giao thông đường sắt (Điền 267 BLHS)

- Phương tiện giao thông đường thuỷ (Điều 272 BLHS)

- Tàu bay (Điều 277 BLHS)

BLHS năm 1985 chỉ có một điều luật với tội danh chung cho hành vi vi phạm quy định về điều khiển phương tiện thuộc bốn lĩnh vực giao thông khác nhau. Trong BLHS năm 1999, hành vi vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông thuộc mọi lĩnh vực được quy định tại một điều luật riêng với một tội danh riêng. BLHS năm 2015 sửa tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ thành tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Do vậy, trong Bộ luật này chỉ còn 3 tội danh liên quan đến hành vi vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông. Ba tội danh này có những điểm tương tự và những điểm khác về dấu hiệu pháp lý.

- Dấu hiệu chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường sắt theo Điều 267 BLHS phải là người chỉ huy, điều khiển phương tiện giao thông đường sắt. Như vậy, phạm vi chủ thể của tội này rộng hơn so với tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ. Do đặc điểm riêng nên phương tiện giao thông đường sắt không thể di chuyển trên đường khi chỉ có người lái tàu mà đòi hỏi có phạt cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

-Dấu hiệu hậu quả của tội phạm

Hậu quả của tội phạm được quy định có sự khác nhau giữa tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay với tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường sắt và tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường thuỷ, cụ thể:

Hậu quả của tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường sắt và của tội vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường thuỷ đều được quy định là hậu quả thiệt hại về tính mạng; về sức khỏe hoặc về tài sản.

 Hậu quả của tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay được quy định không phải là thiệt hại thực tế mà chỉ là tình trạng nguy hiểm (khả năng thực tế dẫn đến hậu quả thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản nếu không được ngăn chặn kịp thời).

Hậu quả trên đây đòi hỏi phải có quan hệ nhân quả với hành vi khách quan của tội phạm.

- Dấu hiệu mặt chủ quan của tội phạm

Lỗi của người phạm tội ở ba tội được quy định là lỗi vô ý. Người phạm tội khi có hành vi vi phạm quy định về an toàn giao thông đều không mong muốn gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội mà tin hậu quả đó không xảy ra hoặc không thấy trước hậu quả đó do cẩu thả.

- Hình phạt

Điều luật quy định 4 khung hình phạt chính và 1 khung hình phạt bổ sung.

Khung hình phạt cơ bản của ba tội có mức cao nhất là hình phạt tù 05 năm.

Khung hình phạt tăng nặng thứ nhất là hình phạt tù từ 03 năm đến 10 năm;

Khung hình phạt tăng nặng thứ hai là hình phạt tù từ 07 năm đến 15 năm và Khung hình phạt tăng nặng thứ ba được quy định cho tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay là hình phạt tù từ 12 năm đến 20 năm.

Các dấu hiệu định khung hình phạt tăng nặng bao gồm chủ yếu là dấu hiệu thiệt hại về tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản. Ngoài ra còn có một số dấu hiệu khác như “trong tình trạng có sử dụng rượu, bia mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn vượt quá mức quy định, có sử dụng chất ma tuý hoặc chất kích thích mạnh khác”; “bỏ chạy để trốn tránh trách nhiệm hoặc cố ý không cứu giúp người bị nạn v.v..

Khoản 4 các điều 267 và 272 BLHS quy định khung hình phạt nhẹ hơn khung cơ bản nhưng đây không phải là trường hợp quy định dấu hiệu định khung hình phạt giảm nhẹ. Thực chất đây là cấu thành tội phạm cơ bản thứ hai bên cạnh cấu thành cơ bản đã được quy định tại khoản 1 .(1) Trong hai cấu thành tội phạm này, hậu quả mà hành vi vi phạm gây ra được quy định khác nhau  gây ra thiệt hại cụ thể và mới chỉ gây ra tình trạng nguy hiểm cho xã hội (có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả... nếu không được ngăn chặn kịp thời).

Khung hình phạt bổ sung (có thể được áp dụng) là hình phạt cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.