Luật sư và hoạt động trợ giúp pháp lý cho đối tượng chính sách, người yếu thế

1- Trợ giúp pháp lý góp phần giúp người dân giảm nghèo về pháp luật

Trợ giúp pháp lý là một chính sách nhân văn của Đảng và Nhà nước dành cho những người không có khả năng sử dụng dịch vụ pháp lý có thu phí, theo đó người nghèo, người yếu thế trong xã hội được sử dụng dịch vụ pháp lý miễn phí khi có vướng mắc, tranh chấp pháp luật.

Trợ giúp pháp lý góp phần giúp người dân giảm nghèo về pháp luật, do đó, Luật Trợ giúp pháp lý được Quốc hội thông qua năm 2006 và Luật Trợ giúp pháp lý được Quốc hội thông qua năm 2017 đều xác định người nghèo là nhóm đối tượng ưu tiên đầu tiên trong các nhóm đối tượng được trợ giúp pháp lý. Theo tính toán sơ bộ, người được trợ giúp pháp lý là người nghèo chiếm tỷ lệ khá lớn với hơn 1.000.000 hộ, chiếm 10,8% tổng số diện người được trợ giúp pháp lý.

Từ khi hệ thống trợ giúp pháp lý được thành lập (1997) tới nay, hàng trăm nghìn người nghèo đã được hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý miễn phí thông qua nhiều hình thức như: được tư vấn pháp luật, được người thực hiện trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, được tham gia các buổi truyền thông về cơ sở để hướng dẫn các chính sách, pháp luật có liên quan đến đời sống của người dân (pháp luật đất đai, pháp luật bảo hiểm, lao động, an sinh xã hội...), được cung cấp tờ gấp pháp luật, cẩm nang hướng dẫn yêu cầu trợ giúp pháp lý,...

Thông qua trợ giúp pháp lý, người được trợ giúp pháp lý đã được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân, quyền công bằng trong tiếp cận pháp luật, tiếp cận công lý, công bằng trong tranh tụng và xét xử. Trước những kết quả và đóng góp mà trợ giúp pháp lý đạt được trong thời gian qua, trợ giúp pháp lý đã được Đảng, Nhà nước ghi nhận và xác định trợ giúp pháp lý là một trong những chính sách để triển khai thực hiện 03 Chương trình mục tiêu quốc gia: Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021 - 2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 và Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025.

Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các Bộ, ngành, địa phương, công tác trợ giúp pháp lý cho người nghèo, người yếu thế được triển khai đồng bộ, thống nhất trên toàn quốc, trong đó chú trọng các hoạt động hỗ trợ trực tiếp cho người nghèo, người yếu thế như: thực hiện vụ việc trợ giúp pháp lý; truyền thông về trợ giúp pháp lý ở cơ sở; nâng cao năng lực đội ngũ người thực hiện trợ giúp pháp lý, đội ngũ người tham gia trợ giúp pháp lý.

Các hoạt động trợ giúp pháp lý được cơ quan, tổ chức, người dân đánh giá cao, chất lượng các vụ việc trợ giúp pháp lý[1] ngày càng được nâng cao, nhiều vụ việc thành công, hiệu quả như người được trợ giúp pháp lý được tuyên không có tội hoặc được tuyên mức án nhẹ hơn hoặc chuyển tội danh hay thay đổi khung hình phạt thấp hơn so với mức đề nghị trong cáo trạng của Viện kiểm sát nhân dân.

Có thể thấy rằng, thời gian qua trợ giúp pháp lý đã thể hiện rất tốt vai trò của mình trong việc đảm bảo việc xét xử vụ việc khách quan, đúng người, đúng tội, tránh được oan sai cho người dân cũng như đã thực hiện thành công chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước dành cho người nghèo, các đối tượng yếu thế trong xã hội. Trợ giúp pháp lý đã giúp người dân sử dụng pháp luật khi có tranh chấp, vướng mắc, giúp người dân “giảm nghèo về pháp luật”, đảm bảo trật tự an toàn xã hội, người dân yên tâm lao động để giảm nghèo về kinh tế.

Xem thên: Về Công ty Luật TNHH Everest

2- Hành nghề luật sư và công tác trợ giúp pháp ly

Có thể nói đội ngũ luật sư đã tham gia vào hoạt động trợ giúp pháp lý ngay từ giai đoạn đầu tiên của việc hình thành và trong suốt quá trình phát triển công tác này. Nhất là khi Luật trợ giúp pháp lý năm 2006 ra đời đã tạo cơ chế pháp lý cho việc tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý của luật sư.

Theo đó, luật sư thạm gia trợ giúp pháp lý thông qua 03 phương thức: Thứ nhất, thực hiện trợ giúp pháp lý theo nghĩa vụ được quy định theo pháp luật về luật sư; thứ hai, thực hiện trợ giúp pháp lý với tư cách cộng tác viên của Trung tâm trợ giúp pháp lý; thứ ba, thực hiện trợ giúp pháp lý với tư cách là luật sư của tổ chức hành nghề luật sư tham gia trợ giúp pháp lý trong phạm vi đăng ký.

Luật Luật sư và các văn bản hướng dẫn đã quy định và chi tiết về nghĩa vụ thực hiện trợ giúp pháp lý của luật sư; Chiến lược phát triển nghề luật sư đến năm 2020 cũng yêu cầu đề cao trách nhiệm và nghĩa vụ của luật sư trong công tác trợ giúp pháp lý miễn phí cho người nghèo, đối tượng chính sách và các đối tượng yếu thế khác.

Trong toàn quốc đã thành lập được 63 Đoàn luật sư/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương với 3.417 tổ chức hành nghề luật sư với 9.375 luật sư. Trong đó, có 69 Công ty luật, 297 Văn phòng luật sư đã đăng ký tham gia trợ giúp pháp lý, với 1.136 cộng tác viên trợ giúp pháp lý là luật sư. Trong 08 năm triển khai thi hành Luật trợ giúp pháp lý, Luật sư là cộng tác viên đã thực hiện 126.426 vụ việc, trong đó có 37.999 vụ việc tham gia tố tụng, 84.688 vụ việc tư vấn pháp luật, 337 vụ việc đại diện ngoài tố tụng, 546 vụ việc hòa giải và 1.122 vụ việc khác.

Như vậy, cùng với sự nỗ lực của các tổ chức trợ giúp pháp lý nhà nước thì với kết quả trên phần nào đã khẳng định được sự đóng góp của luật sư và các tổ chức hành nghề luật sư trong hoạt động trợ giúp pháp lý, thể hiện được trách nhiệm xã hội của mỗi luật sư trong hoạt động hành nghề.

Tuy nhiên, bên cạnh đó cơ chế tham gia của đội ngũ luật sư trong hoạt động trợ giúp pháp lý cũng bộc lộ những hạn chế, tồn tại, bất cập như:

Thứ nhất, mặc dù Luật trợ giúp pháp lý đã có quy định về việc Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện để tổ chức hành nghề luật sư và luật sư tham gia thực hiện, đóng góp, hỗ trợ hoạt động trợ giúp pháp lý. Tuy nhiên, chưa có các quy định cụ thể về những chính sách ưu đãi, hỗ trợ, các biện pháp nhằm thu hút các tổ chức xã hội, tổ chức hành nghề luật sư, luật sư có kinh nghiệm, uy tín tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý nên việc huy động các nguồn lực tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý còn hạn chế (chỉ mới 10,7% tổ chức hành nghề luật sư đăng ký tham gia trợ giúp pháp lý; 12,1% luật sư đăng ký cộng tác viên trợ giúp pháp lý).

Thứ hai, hiệu quả tham gia thực hiện các vụ việc trợ giúp pháp của tổ chức luật sư và luật sư cũng còn chưa cao. Số lượng vụ việc thực hiện còn khiêm tốn, chủ yếu là các vụ việc tư vấn pháp luật, nhiều tổ chức đăng ký tham gia nhưng chưa thực hiện vụ việc. Một số vụ việc trợ giúp pháp lý chất lượng còn hạn chế, một số luật sư khi tham gia trợ giúp pháp lý chưa nghiên cứu kỹ hồ sơ vụ việc, không tham gia đầy đủ các giai đoạn tố tụng, có trường hợp khi ra Tòa chỉ đưa ra các tình tiết giảm nhẹ mà không có lập luận hoặc chứng cứ cụ thể làm ảnh hưởng đến quyền và lợp ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý.

Những hạn chế, tồn tại đó xuất phát từ những nguyên nhân sau:

- Hiện nay, chưa có cơ chế vinh danh, khen thưởng cho những tổ chức hành nghề luật sư, luật sư tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý. Mức bồi dưỡng cho vụ việc tham gia tố tụng của cộng tác viên là luật sư còn  thấp, thủ tục thanh toán phức tạp nên chưa thu hút các luật sư có kinh nghiệm, uy tín thực hiện trợ giúp pháp lý. Hoạt động tham gia của tổ chức hành nghề luật sư chưa được Nhà nước chi trả kinh phí khi thực hiện trợ giúp pháp lý.

- Chất lượng của đội ngũ luật sư cộng tác viên chưa đồng đều, chưa đáp ứng được nhu cầu trợ giúp pháp lý. Một số luật sư tham gia trợ giúp pháp lý còn mới hành nghề, chưa có nhiều kinh nghiệm.

- Chưa có cơ chế kết nối chung giữa tổ chức trợ giúp pháp lý của nhà nước với hoạt động hành nghề luật sư, cụ thể là hoạt động trợ giúp pháp lý do Nhà nước trả tiền với hoạt động trợ giúp pháp lý nghĩa vụ 08 giờ/năm (không nhận bất cứ khoản tiền nào) nên chưa phát huy được hiệu quả, chưa tận dụng được lực lượng đội ngũ luật sư đông đảo tham gia vào công tác trợ giúp pháp lý.

Nhằm khắc phục những hạn chế, tồn tại nói chung của công tác trợ giúp pháp lý, Bộ Tư pháp đã xây dựng và tham mưu Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg ngày 01/6/2015 phê duyệt Đề án đổi mới công tác trợ giúp pháp lý giai đoạn 2015 - 2025 (Đề án). Với quan điểm đẩy mạnh xã hội hóa công tác trợ giúp pháp lý, có cơ chế thiết thực, phù hợp nhằm thu hút các nguồn lực xã hội tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý, nhất là đội ngũ luật sư, Đề án đưa ra những nhiệm vụ, giải pháp nhằm mang lại lợi ích cho Nhà nước, xã hội và trực tiếp là đối tượng được thụ hưởng dịch vụ trợ giúp pháp lý, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của họ.

Với mục tiêu tổng quát là đổi mới công tác trợ giúp pháp lý theo hướng đẩy mạnh xã hội hóa với lộ trình phù hợp với đặc thù từng vùng, miền, khu vực tiến tới sau năm 2025 người thực hiện trợ giúp pháp lý là luật sư hành nghề, bảo đảm cho các đối tượng thuộc diện được trợ giúp pháp lý được cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý kịp thời, chất lượng tương đương với dịch vụ mà luật sư cung cấp trên thị trường, theo đó bên cạnh vai trò của tổ chức trợ giúp pháp lý nhà nước thì trách nhiệm của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư đối với hoạt động trợ giúp pháp lý là rất quan trọng. Đề án đã đưa ra các định hướng hoạt động và các nhóm giải pháp nhằm tăng cường công tác xã hội hóa trợ giúp pháp lý của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư như sau:

Trước mắt, trong giai đoạn từ năm 2015 đến khi Luật trợ giúp pháp lý (sửa đổi), theo định hướng chung của công tác trợ giúp pháp lý, luật sư, tổ chức hành nghề luật sư tham gia vào công tác trợ giúp pháp lý cần tập trung vào việc cung cấp vụ việc trợ giúp pháp lý, nhất là vụ việc tham gia tố tụng (đặc biệt trong lĩnh vực tố tụng hình sự, hôn nhân và gia đình), vụ việc đại diện ngoài tố tụng, tư vấn pháp luật tại trụ sở và tư vấn pháp luật tiền tố tụng.

Đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động trợ giúp pháp lý để huy động luật sư có kinh nghiệm, đạo đức và bản lĩnh nghề nghiệp; các tổ chức hành nghề luật sư có uy tín tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý để người dân có quyền tiếp cận hoạt động trợ giúp pháp lý với chất lượng cao. Theo đó, Nhà nước chi trả tiền bồi dưỡng theo vụ việc cho luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý theo yêu cầu của Nhà nước hoặc ký hợp đồng theo cơ chế đặt hàng thực hiện dịch vụ công với các luật sư, tổ chức hành nghề luật sư (trừ luật sư thực hiện trợ giúp pháp lý theo nghĩa vụ được quy định trong Luật Luật sư).

Đồng thời, tăng mức bồi dưỡng vụ việc theo ngày làm việc từ mức 0,2 mức lương tối thiểu/01 ngày làm việc lên mức tương đương với mức bồi dưỡng cho báo cáo viên pháp luật cấp tỉnh (500.000 đồng/01 buổi làm việc) hoặc khoán chi theo vụ việc với mức tối thiểu từ 03 tháng lương cơ sở và mức tối đa là 10 tháng lương cơ sở.

Theo đó, Bộ Tư pháp (Cục Trợ giúp pháp lý) sẽ thực hiện hỗ trợ bằng nguồn ngân sách Trung ương đối với các vụ việc trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực tố tụng tại các địa phương chưa tự cân đối được ngân sách thông qua việc ký hợp đồng với các Trung tâm trợ giúp pháp lý và các luật sư, tổ chức hành nghề luật sư và hỗ trợ trong trường hợp ngân sách địa phương không có điều kiện chi trả. Các tổ chức hành nghề luật sư, luật sư không bảo đảm chất lượng the yêu cầu của Nhà nước thì không được tiếp tục ký hợp đồng và hỗ trợ kinh phí để thực hiện trợ giúp pháp lý.

Có thể nói, việc tạo cơ chế đặt hàng thực hiện dịch vụ công để huy động luật sư, tổ chức hành nghề  luật sư có uy tín, kinh nghiệm tham gia trợ giúp pháp lý sẽ tạo điều kiện người dân có quyền tiếp cận với dịch vụ có chất lượng cao. Đồng thời, thông qua cơ chế này thực hiện được việc điều phối về nguồn nhân lực giữa các địa phương trong toàn quốc, khắc phục được tình trạng thiếu nguồn lực thực hiện trợ giúp pháp lý ở các địa phương có điều kiện khác nhau.

Để góp phần nâng cao chất lượng trợ giúp pháp lý nhằm bảo đảm cho đối tượng thuộc diện trợ giúp pháp lý được hưởng dịch vụ có chất lượng cao, Đề án còn đưa ra giải pháp xây dựng cơ chế lựa chọn tổ chức hành nghề luật sư, luật sư có đủ điều kiện tham gia thực hiện trợ giúp pháp lý theo cơ chế đặt hàng; công bố rộng rãi danh sách người thực hiện trợ giúp pháp lý và tổ chức hành nghề luật sư được Nhà nước ký hợp đồng cung cấp dịch vụ công để người được trợ giúp pháp lý lựa chọn khi có nhu cầu.

Đồng thời, để bảo đảm chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý cung cấp cho người được trợ giúp pháp lý, cần phải xây dựng cơ chế lựa chọn tổ chức hành nghề luật sư, luật sư, chuyên gia để thực hiện việc kiểm soát, đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý và xây dựng Bộ Tiêu chuẩn đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý cho phù hợp với tình hình thực tiễn.

Nhà nước có chính sách khuyến khích, vinh danh, tạo điều kiện để luật sư tham gia trợ giúp pháp lý nhằm thu hút nhiều luật sư có kinh nghiệm, trình độ, bản lĩnh nghề nghiệp thực hiện trợ giúp pháp lý. Trong thời gian tới, Bộ Tư pháp, Liên đoàn Luật sư Việt Nam và Hội Luật gia Việt Nam sẽ xây dựng và ban hành Quy chế phối hợp, kết nối trong hoạt động trợ giúp pháp lý của Nhà nước và việc thực hiện nghĩa vụ trợ giúp pháp lý của luật sư nhằm cụ thể hóa trách nhiệm và đẩy mạnh hoạt động trợ giúp pháp lý của các luật sư trên toàn quốc.

Về lâu dài, để đạt được mục tiêu tổng quát, Đề án đưa ra nhiệm vụ xây dựng Luật trợ giúp pháp lý (sửa đổi) theo hướng lấy người được trợ giúp pháp lý làm trung tâm, bảo đảm tối đa quyền và lợi ích hợp pháp của họ trước pháp luật, tránh bỏ sót đối tượng được trợ giúp pháp lý khi họ cần giúp đỡ pháp lý; bảo đảm tính độc lập của hệ thống trợ giúp pháp lý và người thực hiện trợ giúp pháp lý, xây dựng theo hướng thiết lập hệ thống trợ giúp pháp lý từ Trung ương đến địa phương bảo đảm tính khách quan, độc lập trong việc thực hiện trợ giúp pháp lý; dịch vụ trợ giúp pháp lý của Nhà nước do tổ chức hành nghề luật sư và luật sư thực hiện.

Đẩy mạnh hơn nữa công tác xã hội hóa công tác trợ giúp pháp lý theo hướng quy định các chế độ, chính sách ưu đãi để khuyến khích, thu hút các tổ chức hành nghề luật sư, luật sư có uy tín, kinh nghiệm thực hiện trợ giúp pháp lý. Khuyến khích các tổ chức xã hội, xã hội nghề nghiệp, chính trị xã hội thực hiện trợ giúp pháp lý miễn phí.

Theo đó, để đảm bảo chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý tương đương dịch vụ pháp lý trong thị trường dịch vụ pháp lý, quy định người thực hiện trợ giúp pháp lý là Trợ giúp viên pháp lý và luật sư, có lộ trình chuyển đổi Trợ giúp viên pháp lý sang luật sư, nâng cao năng lực cho đội ngũ Trợ giúp viên pháp lý, bảo đảm sau năm 2025 người thực hiện trợ giúp pháp lý là luật sư.

Trợ giúp viên pháp lý đã tham gia tố tụng đạt chỉ tiêu vụ việc được giao hàng năm và bảo đảm chất lượng được chuyển đổi sang luật sư (nếu có nguyện vọng) mà không phải qua đào tạo và tập sự hành nghề luật sư. Nhà nước ký hợp đồng thường xuyên với luật sư (luật sư công thực hiện trợ giúp pháp lý) hoặc hợp đồng vụ việc với luật sư hành nghề cung cấp dịch vụ trợ giúp pháp lý. Đồng thời, tiếp tục thực hiện cơ chế lựa chọn luật sư giỏi, có kinh nghiệm, tổ chức hành nghề luật sư có uy tín thực hiện trợ giúp pháp lý và giám sát, kiểm soát, đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý.

Có thể nói, sự ra đời của Đề án đã tạo cơ sở pháp lý cho sự đổi mới công tác trợ giúp pháp lý, tạo ra “một luồng gió mới” với những giải pháp, cơ chế để huy động, khuyến khích đông đảo đội ngũ luật sư, tổ chức hành nghề luật sư cung cấp dịch vụ pháp lý cho những người yếu thế trong xã hội. Như vậy, trách nhiệm xã hội của luật sư, tổ chức hành nghề luật sư đối với công tác trợ giúp pháp lý ngày càng được khẳng định trong tình hình mới. Qua đó, cần nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò của hoạt động trợ giúp pháp lý cũng như trách nhiệm của đội ngũ luật sư trong việc mang lại những giá trị xã hội cho công tác mang đậm tính chất nhân văn này.

Xem thêm: Hợp đồng dịch vụ pháp lý mẫu của Công ty Luật TNHH Everest

3- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Luật sư và hoạt động trợ giúp pháp lý cho người yếu thế được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Luật sư và hoạt động trợ giúp pháp lý cho người yếu thế có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: 024 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.