Kỹ năng của luật sư: nghiên cứu các tài liệu khác trong vụ án hình sự

I- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU CÁC QUYẾT ĐỊNH TỐ TỤNG

Trong quá trình giải quyết vụ án, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng ban hành nhiều loại văn bản tố tụng khác nhau. Điều 132 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 quy định: "Văn bản tố tụng gồm lệnh, quyết định, yêu cầu, kết luận điều tra, bản cáo trạng, bản án và các văn bản tố tụng khác được lập theo mẫu thống nhất".

Văn bản tố tụng ghi rõ:

- Số, ngày, tháng, năm, địa điểm ban hành văn bản tố tụng;

- Căn cứ ban hành văn bản tố tụng;

- Nội dung của văn bản tố tụng;

- Họ, tên, chức vụ, chữ ký của người ban hành văn bản tố tụng và đóng dấu.

Trên thực tế, khi lập hồ sơ vụ án hình sự, các quyết định tố tụng liên quan đến quá trình giải quyết vụ án thường được đánh số bút lục và sắp xếp ngày phần đầu của bộ hồ sơ vụ án. Qua nghiên cứu các tài liệu, quyết định tố tụng liên quan đến quá trình giải quyết vụ án, luật sư hình sự sẽ biết được những người tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án, diễn biến quá trình giải quyết vụ án, tính phức tạp của vụ án trong trường hợp vụ án được gia hạn điều tra nhiều lần, trả hồ sơ điều tra bổ sung, hoãn phiên tòa...

Ví dụ: Trong vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản xảy ra tại tỉnh T.Q, luật sư nhận bào chữa cho các bị cáo bị Tòa án sơ thẩm xét xử và tuyên án về tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Khi nghiên cứu các quyết định về tố tụng, luật sư nhận thấy, vụ án có nhiều quyết định thay đổi tội danh đối với các bị can, ban đầu thì là tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản, sau có quyết định chuyển tội danh sang Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản, sau đó lại có quyết định chuyển tội danh về tội Lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Đặc biệt, sau khi nghiên cứu các quyết định tố tụng của Viện kiểm sát, Tòa án, luật sư nhận thấy, vụ án nhiều lần bị trả hồ sơ điều tra bổ sung; khi xét xử, tòa án đã nhiều lần ra quyết định hoãn phiên tòa... Qua đó, luật sư nhận thấy đây là vụ án có nhiều tình tiết phức tạp, bản thân các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng cũng rất lúng túng, không nhất quán. Luật sư đã nghiên cứu kỹ lưỡng hồ sơ vụ án và phát hiện ra nhiều tình tiết quan trọng để bào chữa cho bị cáo. Kết quả, khi Tòa phúc thẩm xét xử, đã chấp thuận quan điểm bào chữa của luật sư, hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư bào chữa trong vụ án hình sự của Công ty Luật TNHH Everest

II- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU TÀI LIỆU VỀ NHÂN THÂN

Điều 50 Bộ luật hình sự năm 2015 quy định về căn cứ quyết định hình phạt, theo đó khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của Bộ luật hình sự, cân nhắc tính chất và mức độ ng tội, uy hiểm cho xã hội của hành vi phạmnhân thân người phạm tội, các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự, Theo quy định pháp luật, nhân thân người phạm tội là một trong những căn cứ để quyết định hình phạt. Do đó, trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, việc xác minh, thu thập các tài liệu liên quan đến nhân thân bị can là quy định bắt buộc. Nếu hồ sơ vụ án thiếu các tài liệu về nhân thân bị can sẽ thuộc trường hợp phải trả hồ sơ điều tra bổ sung.

Nhóm tài liệu về nhân thân bị can bao gồm các tài liệu như lý lịch cá nhân; lý lịch bị can; danh bản; chỉ bản; yêu cầu tra cứu trích lục tiền án, tiền sự; trích lục tiền án, tiền sự. Đối với các bị can đã từng có tiền án, hồ sơ về nhân thân bị can có thêm trích sao bản án đã xử đối với bị can.

Trong trường hợp bị can là người dưới 18 tuổi, hồ sơ về nhân thân có thêm các loại tài liệu chứng minh về tuổi của bị can. Nếu bị can có khai sinh rõ ràng thì hồ sơ sẽ có giấy khai sinh của bị can. Trong trường hợp bị can không có giấy khai sinh, CQĐT sẽ tiến hành xác minh độ tuổi của bị can. Tùy trường hợp có thể là biên bản xác minh hoặc là kết luận giám định trong trường hợp phải giám định độ tuổi.
Qua nghiên cứu nhóm tài liệu về nhân thân bị can, luật sư nắm được những đặc điểm về nhân thân, hoàn cảnh gia đình, điều kiện sống của bị can..., từ đó có những định hướng bào chữa, bảo vệ trong vụ án.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hành chính của Công ty Luật TNHH Everest

III- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU CÁC TÀI LIỆU ÁP DỤNG BIỆN PHÁP NGĂN CHẶN, BIỆN PHÁP CƯỠNG CHẾ

Trong quá trình giải quyết vụ án, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế.

- Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến áp dụng các biện pháp ngăn chặn: Để kịp thời ngăn chặn tội phạm hoặc khi có căn cứ chứng tỏ người bị buộc tội sẽ gây khó khăn cho việc điều tra, truy tố, xét xử hoặc sẽ tiếp tục phạm tội hoặc để bảo đảm thi hành án, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong phạm vi thẩm quyền của mình có thể áp dụng biện pháp ngăn chặn như giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam, bảo lãnh, đặt tiền để bảo đảm, cấm đi khỏi nơi cư trú, tạm hoãn xuất cảnh. Các trường hợp bắt người gồm bắt người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, bắt người phạm tội quả tang, bắt người đang bị truy nã, bắt bị can, bị cáo để tạm giam, bắt người bị yêu cầu dẫn độ.

Tùy vào biện pháp ngăn chặn được áp dụng đối với bị can, bị cáo mà hồ sơ vụ án sẽ có những tài liệu liên quan, ví dụ như trong trường hợp người phạm tội quả tang, sau đó bị bắt, tạm giữ, tạm giam thì hồ sơ liên quan đến biện pháp ngăn chặn sẽ có thể có các tài liệu như biên bản bắt người phạm tội quả tang, biên bản tiếp nhận người bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang, thông báo về việc bắt người phạm tội quả tang, quyết định tạm giữ, quyết định gia hạn tạm giữ (nếu có), đề nghị phê chuẩn quyết định gia hạn tạm giữ (nếu có), quyết định phê chuẩn quyết định gia hạn tạm giữ (nếu có), lệnh tạm giam, đề nghị phê chuẩn lệnh tạm giam, quyết định phê chuẩn lệnh tạm giam, đề nghị gia hạn tạm giam, quyết định phê chuẩn đề nghị gia hạn tạm giam... Trong trường hợp bị can, bị cáo được thay thế, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn thì trong hồ sơ vụ án sẽ có các quyết định liên quan.

Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến việc áp dụng, thay thế, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, luật sư hình sự cần xác định được biện pháp ngăn chặn mà cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã áp dụng đối với bị can, bị cáo có đúng quy định pháp luật không. Trong trường hợp luật sư hình sự là người bào chữa cho bị can, bị cáo đang bị tạm giam, cần nghiên cứu xem có cơ sở để xin thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn đối với thân chủ của mình không, từ đó có những ý kiến tư vấn, hỗ trợ pháp lý cho bị can, bị cáo và gia đình của họ.

Thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự cho thấy nhu cầu của khách hàng liên quan đến việc xin thay đổi biện pháp ngăn chặn là rất cao, đặc biệt là các vụ án mà bị can, bị cáo bị áp dụng biện pháp tạm giam. Để có thể tư vấn, hỗ trợ pháp lý cho thân chủ liên quan đến việc xin thay đổi biện pháp ngăn chặn đạt hiệu quả, luật sư hình sự cần nghiên cứu, nắm chắc các quy định pháp luật về việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn. Bên cạnh đó, luật sư hình sự cũng cần có những kinh nghiệm thực tiễn về việc áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn.

Ví dụ:Trong thực tiễn, khi vừa khởi tố bị can, ra quyết định áp dụng biện pháp ngăn chặn là tạm giam đối với bị can, việc xin thay đổi ngay trong giai đoạn điều tra là tương đối khó khăn. Tuy nhiên, sau khi đã kết thúc điều tra, trong trường hợp bị can phạm tội không quá nghiêm trọng, vai trò thứ yếu, đã thành khẩn khai báo, khắc phục hậu quả... thì nhiều khả năng có thể được thay đổi biện pháp ngăn chặn, từ tạm giam sang cấm đi khỏi nơi cư trú hoặc được bảo lãnh.

- Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến áp dụng các biện pháp cưỡng chế: Trong quá trình giải quyết vụ án, để đảm bảo hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án, trong phạm vi thẩm quyền của mình, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể áp dụng biện pháp cưỡng chế như áp giải, dẫn giải, kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản.

Khi nghiên cứu các tài liệu liên quan đến việc áp dụng biện pháp cưỡng chế, luật sư hình sự cần lưu ý trong quá trình giải quyết vụ án, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có áp dụng biện pháp cưỡng chế không, đặc biệt chú ý đến các biện pháp cưỡng chế như kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản. Căn cứ vào các quy định pháp luật về kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản, luật sư hình sự cần xác định việc kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản có được thực hiện đúng quy định không, có xâm phạm đến quyền lợi của thân chủ không. Theo quy định thì:

- Kê biên tài sản chỉ áp dụng đối với bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định phạt tiền hoặc có thể bị tịch thu tài sản hoặc để đảm bảo bồi thường thiệt hại. Chỉ kê biên phần tài sản tương ứng với mức có thể bị phạt tiền, bị tịch thu hoặc phải bồi thường thiệt hại.

- Phong tỏa tài khoản chỉ áp dụng đối với người bị buộc tội về tội mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại khi có căn cứ xác định người đó có tài khoản tại tổ chức tín dụng hoặc kho bạc nhà nước, phong tỏa tài khoản cũng được áp dụng đối với tài khoản của người khác nếu có căn cứ cho rằng số tiền trong tài khoản đó có liên quan đến hành vi phạm tội của người bị buộc tội. Chỉ phong tỏa số tiền trong tài khoản tương ứng với mức có thể bị phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc bồi thường thiệt hại.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực dân sự của Công ty Luật TNHH Everest

IV- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU CÁC TÀI LIỆ VỀ THU GIỮ, TẠM GIỮ ĐỒ VẬT, TÀI LIỆU VÀ VIỆC XỬ LÝ VẬT CHỨNG

Trong quá trình giải quyết vụ án, cơ quan người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có thể tiến hành thu giữ, tạm giữ đồ vật, tài liệu liên quan đến vụ án. Khi tiến hành thu giữ, tạm giữ tài liệu, đồ vật, cơ quan, người tiến hành tố tụng phải ra quyết định, lập biên bản theo đúng quy định pháp luật. Quyết định, biên bản liên quan đến việc thu giữ, tạm giữ đồ vật tài liệu phải được đánh số bút lục, đưa vào hồ sơ vụ án.

Khi nghiên cứu các loại tài liệu này, luật sư hình sự cần xác định trong quá trình giải quyết vụ án, cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng đã thu giữ, tạm giữ các tài liệu, đồ vật gì; nguồn gốc tài liệu, đồ vật được thu giữ, tạm giữ như thế nào (thu giữ tại hiện trường hay do có người giao nộp, thời gian thu giữ, tạm giữ...); xác định sự liên quan, giá trị chứng minh của chúng đối với quá trình giải quyết vụ án.

Luật sư hình sựcần lưu ý các tài liệu, đồ vật bị thu giữ, tạm giữ có liên quan đến thân chủ mình bảo vệ để có những đề xuất phù hợp. Ví dụ: Khi là người bào chữa cho bị can, bị cáo, đối với những tài liệu, đồ vật không phải là vật chứng của vụ án, không liên quan đến hành vi phạm tội của bị can, bị cáo, luật sư có thể kiến nghị, đề nghị trả lại cho thân chủ.

V- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU CÁC TÀI LIỆU VỀ LUẬT SƯ

Trong một vụ án hình sự, có thể có nhiều luật sư hình sự cùng tham gia để bào chữa, bảo vệ cho các bị can, bị cáo, người tham gia tố tụng khác nhau. Để tham gia vụ án, luật sư phải làm thủ tục đăng ký bào chữa, bảo vệ tại cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền. Trong quá trình tham gia giải quyết vụ án, luật sư có thể cung cấp các tài liệu, đồ vật, chứng cứ, gửi các văn bản trao đổi, kiến nghị đến các cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền.

Khi nghiên cứu các tài liệu này, luật sư hình sự có thể nắm được các luật sư cùng tham gia vụ án, biết được thân chủ các luật sư nhận bào chữa, bảo vệ. Đối với các tài liệu, văn bản kiến nghị của luật sư đồng nghiệp gửi tới cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng, luật sư cần nghiên cứu kỹ lưỡng để nắm được quan điểm của luật sư đồng nghiệp, qua đó giúp luật sư chuẩn bị tốt trong quá trình tranh tụng tại phiên tòa, đặc biệt là đối với các luật sư bảo vệ cho thân chủ có quyền lợi đối lập nhau.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực hình sự của Công ty Luật TNHH Everest 

VI- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU BIÊN BẢN ĐỐI CHẤT

Khi tiến hành hoạt động điều tra, Điều tra viên, Kiểm sát viên có thể hỏi cung bị can, hỏi người làm chứng, bị hại, người liên quan... để làm rõ các vấn đề cần chứng minh trong vụ án. Trong trường hợp có sự mâu thuẫn giữa hai hay nhiều người mà đã tiến hành các biện pháp điều tra khác nhưng chưa giải quyết được mâu thuẫn thì Điều tra viên tiến hành đối chất. Khi tiến hành đối chất, Điều tra viên phải lập biên bản theo quy định pháp luật.

Khi nghiên cứu biên bản đối chất, luật sư hình sự cần lưu ý:

- Kiểm tra sự tham gia của Kiểm sát viên trong quá trình đối chất. Theo quy định, trước khi tiến hành đối chất, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp để cử Kiểm sát viên kiểm sát việc đối chất. Kiểm sát viên phải có mặt để kiểm sát việc đối chất. Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì phải ghi rõ vào biên bản.

- Kiểm tra việc giải thích quyền và nghĩa vụ cho người tham gia đối chất. Nếu có người làm chứng hoặc bị hại tham gia thì trước khi đối chất, Điều tra viên phải giải thích cho họ biết trách nhiệm về việc từ chối, trốn tránh khai báo hoặc cố tình khai báo gian dối. Việc này phải được ghi vào biên bản.

- Lưu ý kết quả đối chất: Khi bắt đầu đối chất, Điều tra viên hỏi về mối quan hệ giữa những người tham gia đối chất, sau đó hỏi họ về những tình tiết cần làm sáng tỏ. Sau khi nghe đối chất, Điều tra viên có thể hỏi thêm từng người. Trong quá trình đối chất, Điều tra viên có thể đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật có liên quan; có thể cho những người đối chất hỏi lẫn nhau; câu hỏi và trả lời của những người này phải được ghi vào biên bản. Chỉ khi những người tham gia đối chất đã khai xong mới được nhắc lại những lời khai trước đó của họ. Luật sư hình sự cần lưu ý đọc nội dung đối chất để xác định vấn đề gì những người tham gia đối chất đã thống nhất, vấn đề gì còn mâu thuẫn.

- So sánh, đối chiếu nội dung khai báo của những người tham gia đối chất với lời khai của họ trong các biên bản ghi lời khai xem có thay đổi gì không, nếu có sự mâu thuẫn, thay đổi thì vì lý do gì.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ của Công ty Luật TNHH Everest

VII- KỸ NĂNG CỦA LUẬT SƯ HÌNH SỰ: NGHIÊN CỨU CÁC TÀI LIỆU VÈ TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ

Trong quá trình giải quyết vụ án hình sự, cùng với việc chứng minh, giải quyết các vấn đề liên quan đến trách nhiệm hình sự của bị can, bị cáo, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng còn có trách nhiệm chứng minh và giải quyết các vấn đề liên quan đến trách nhiệm dân sự trong vụ án một cách chính xác, khách quan để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân và tổ chức.

Về nguyên tắc, trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Do đó, trong quá trình giải quyết vụ án, các cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải thu thập các tài liệu, chứng cứ để chứng minh tội phạm, trong đó bao gồm cả các tài liệu chứng cứ để làm rõ phần trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự. Các tài liệu, chứng cứ này được đánh số bút lục và lưu trong hồ sơ vụ án.

Khi nghiên cứu các tài liệu, chứng cứ liên quan đến việc xác định trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự, luật sư hình sự cần lưu ý:

Về nguyên tắc, việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành theo quy định tại Điều 30 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015, cụ thể:

- Việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành cùng với việc giải quyết vụ án hình sự.

Trường hợp vụ án hình sự phải giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại, bồi hoàn mà chưa có điều kiện chứng minh và không ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án hình sự thì vấn đề dân sự có thể tách ra để giải quyết theo thủ tục tố tụng dân sự.

Trong trường hợp hồ sơ vụ án có quyết định tách vấn đề dân sự ra để giải quyết theo trình tự tố tụng dân sự, luật sư hình sự cần xác định rõ lý do tách có cơ sở pháp lý không, việc tách phần trách nhiệm dân sự ra để giải quyết riêng có ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án hình sự hay không.

Khi nghiên cứu các tài liệu liên quan tới trách nhiệm bồi thường thiệt hại của bị can, luật sư hình sự cần lưu ý xác định:

- Bị hại có yêu cầu bồi thường thiệt hại hay không, yêu cầu như thế nào (các khoản bồi thường, mức bồi thường), có chứng cứ nào để chứng minh.

- Trong giai đoạn điều tra, bị can hoặc gia đình đã bồi thường thiệt hại cho bị hại chưa? Bồi thường bao nhiêu?

- Ý kiến của bị can về vấn đề bồi thường thiệt hại cho bị hại.

Luật sư hình sự cần xác định phần trách nhiệm dân sự được giải quyết trong vụ án có liên quan đến hành vi phạm tội của bị can, bị cáo không. Về nguyên tắc, bị can, bị cáo chỉ có trách nhiệm bồi thường, bồi hoàn những tài sản liên quan đến hành vi phạm tội của họ, như là tài sản bị chiếm đoạt, bị hư hỏng, thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra.

Việc hoàn trả, bồi thường phải tuân theo quy định pháp luật. Trong thực tiễn giải quyết các vụ án hình sự, có nhiều trường hợp, phía bị hại đưa ra các yêu cầu bồi thường không có cơ sở pháp lý. Khi nghiên cứu yêu cầu bồi thường thiệt hại của phía bị hại, luật sư hình sự cần đối chiếu với các quy định luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng, các văn bản hướng dẫn liên quan để xác định giá trị pháp lý của các yêu cầu bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả.

Xem thêm: Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản

Luật sư Phạm Ngọc Minh - Giám đốc điều hành của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp (tham khảo: Giáo trình Kỹ năng của Luật sư khi tham gia giải quyết vụ án hình sự - Học viện Tư pháp và một số nguồn khác).