Quy định về trọng tài thương mại tại một số quốc gia

1- Pháp luật trọng tài của Pháp

Pháp không có Luật Trọng tài. Ở Pháp, trọng tài được coi là lĩnh vực của tố tụng dân sự, được điều chỉnh bởi nghị định ban hành từ năm 1981 và đến nay vẫn chưa hề bị sửa đổi. Trong pháp luật của Pháp, hầu hết các quy định, thậm chí các quy định cơ bản nhất về trọng tài, đều bắt nguồn từ thực tiễn xét xử. Tòa án Pháp đã đưa ra hầu hết các quy định quan trọng về trọng tài, đặc biệt về trọng tài quốc tế.

Trong pháp luật của Pháp, có ba nguyên tắc lớn mang tính chủ đạo điều chỉnh lĩnh vực trọng tài quốc tế. Nguyên tắc thứ nhất là tính độc lập và tính có hiệu lực của điều khoản trọng tài quốc tế. Nguyên tắc thứ hai là đảm bảo phiên họp giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được tiến hành công bằng và sự can thiệp của Tòa án phải rất hạn chế. Nguyên tắc thứ ba là quy chế pháp lý đặc biệt của phán quyết trọng tài quốc tế phải được chấp nhận. Trong đó, nguyên tắc thứ nhất mang tính truyền thống, hai nguyên tắc còn lại mới mẻ hơn trong luật so Đối với nguyên tắc thứ nhất, Tòa án Pháp đã kết luận nguyên tắc về tính hiệu lực điều khoản trọng tài, theo đó điều khoản hợp đồng có một chế độ pháp lý riêng, đặc thù và được suy đoán trước là có hiệu lực. Nguyên tắc tính độc lập và tính có hiệu lực của điều khoản trọng tài quốc tế có ba tác dụng chính là: thứ nhất - tính miễn dịch của điều khoản, điều khoản trọng tài không bị ảnh hưởng khi hợp đồng chính bị vô hiệu hoặc không được áp dụng. Thứ hai - tác dụng giải phóng điều khoản khỏi bất cứ pháp luật quốc gia nào. Đây là nguyên tắc đặc biệt mà Tòa án Pháp đã đưa ra. Nó cho phép Trọng tài và Tòa án xác định tính có hiệu lực của điều khoản trọng tài trong khi không tham chiếu vào luật pháp của quốc gia nào mà duy nhất dựa trên bằng chứng và ý chí của các bên ký kết hợp đồng. Thứ ba - tác dụng huy động hoặc tác dụng thu hút của điều khoản, cho phép mở rộng điều khoản này đối với các bên liên quan đến hợp đồng. Đây là trường hợp đặc biệt chỉ có trong luật của Pháp. Điều khoản trọng tài có quyền áp dụng đối với mọi hợp đồng khi các hợp đồng này được lập để thực hiện duy nhất một hoạt động kinh tế, kể cả khi trong số các hợp đồng đó, có hợp đồng không có điều khoản trọng tài; mặt khác, điều khoản trọng tài cũng được áp dụng đối với mọi bên đã tham gia vào hợp đồng chứa đựng điều khoản trọng tài và cả các bên không ký kết điều khoản đó, miễn là các bên đó phải được biết trước về điều khoản trọng tài.

Đối với nguyên tắc thứ hai, đảm bảo phiên họp giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được tiến hành công minh và sự can thiệp của Tòa án phải rất hạn chế. Nguyên tắc này có nghĩa là phải đảm bảo một phiên xử đúng đắn, tại đó các bên đều được đối xử bình đẳng, quyền bào chữa được tuân thủ, Thẩm phán phải độc lập, vô tư, khách quan trong xét xử. Về sự can thiệp của Tòa án, hệ thống Trọng tài của Pháp hạn chế một cách rất chặt chẽ sự can thiệp của Tòa án. Tòa án chỉ can thiệp trong hai trường hợp. Trường hợp thứ nhất là hỗ trợ cho Trọng tài - khi Tòa án được đề nghị hỗ trợ trọng tài, chẳng hạn: chỉ định trọng tài viên, áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời. Phương thức can thiệp thứ hai của Tòa án là sự can thiệp với tư cách kiểm tra phán quyết trọng tài - can thiệp sau khi Trọng tài đã tiến hành giải quyết vụ tranh chấp, nếu Tòa án được yêu cầu kiểm tra tính hợp thức của phán quyết Trọng tài (tuy nhiên, thẩm phán không có thẩm quyền sửa đổi phán quyết về mặt nội dung; điều này thuộc thẩm quyền của Trọng tài), trong trường hợp có yêu cầu hủy phán quyết do không tuân thủ các quy định pháp luật hình thức.

Nguyên tắc cuối cùng là thiết lập chế độ pháp lý đặc biệt cho phán quyết trọng tài quốc tế. Nguyên tắc này đã được áp dụng trong một số vụ việc mà phán quyết được đưa ra ở nước ngoài và bị hủy ở nước gốc của phán quyết đó nhưng vẫn được Tòa án Pháp chấp nhận cho thi hành ở Pháp. Sở dĩ như vậy vì luật pháp của Pháp, trái với Công ước New York, không thừa nhận việc phán quyết trọng tài đã bị hủy ở nước ngoài như là một trường hợp phải từ chối thi hành phán quyết tại Pháp. Tòa án Pháp cho rằng phán quyết trọng tài quốc tế tách rời khỏi mọi trật tự quốc gia và là một quyết định mang tính công lý quốc tế. Do đó, phán quyết trọng tài quốc tế không gắn với nước gốc bởi lẽ mối liên hệ giữa phán quyết với nước gốc rất yếu ớt; ngoài thủ tục yêu cầu hủy phán quyết theo quy định pháp luật của nước nơi ra phán quyết, phán quyết không có mối liên hệ nào khác với với hệ thống pháp luật của nước này. Phán quyết trọng tài được coi là là một quyết định thực sự mang tính quốc tế.

2- Pháp luật trọng tài của Singapore

Pháp luật về trọng tài thương mại của Singapore được chia thành 02 nhóm trọng tài thương mại nội địa và quốc tế. Trọng tài thương mại quốc tế được quy định theo Đạo luật Trọng tài Quốc tế (“IAA”), thông qua năm 1994. Đạo luật này đã được sửa đổi một số lần mà gần nhất là năm 2009. Singapore cũng áp dụng Luật Mẫu UNCITRAL về Trọng tài Thương mại Quốc tế và gia nhập Công ước New York về công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài quốc tế IAA được thiết kế gồm ba phần. Phần I là điều khoản chung. Phần II chứa các quy định về thủ tục trọng tài quốc tế, trong đó Luật Mẫu UNCITRAL được ghi nhận là một phần pháp luật Singapore ngoại trừ Chương VIII của Luật Mẫu về công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài. Sở dĩ như vậy vì Phần III của IAA ghi nhận Công ước New York về vấn đề này:

IAA áp dụng nếu thỏa thuận trọng tài có tính chất quốc tế: 
    (1) ít nhất một bên tham gia thỏa thuận trọng tài có địa chỉ hoạt động tại một nước không phải Singapore;
    (2) địa điểm trọng tài hoặc địa điểm thực hiện hợp đồng hoặc có đối tượng tranh chấp nằm ngoài quốc gia mà các bên trong thỏa thuận đóng trụ sở; 
    (3) các bên thỏa thuận là đối tượng của thỏa thuận trọng tài có liên hệ với nhiều quốc gia. Các bên cũng có thể thỏa thuận bằng văn bản việc áp dụng hoặc không áp dụng IAA.

IAA quy định số lượng thành viên hội đồng trọng tài là một hoặc ba. Hội đồng trọng tài có thẩm quyền áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, thu thập và bảo quản chứng cứ. Các quyết định của trọng tài Singapore, nếu được Tòa án tối cao cho phép, có giá trị thi hành như là quyết định của Tòa án. Tòa án còn có thể hỗ trợ trong việc ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Hội đồng trọng tài có thể ban hành nhiều phán quyết tại những thời điểm khác nhau trong quá trình tố tụng trọng tài về những phương diện khác nhau của vấn đề tranh chấp. Về nguyên tắc các bên không được kháng cáo phán quyết của trọng tài, nhưng Tòa án có quyền hủy bỏ phán quyết trọng tài trong một số trường hợp, ví dụ nguyên đơn không có năng lực hành vi dân sự, thỏa thuận trọng tài vô hiệu, nguyên đơn không chứng minh được yêu cầu của mình, trọng tài vượt quá thẩm quyền hoặc làm trái quy trình tố tụng đã thỏa thuận, đối tượng tranh chấp không thể được xét xử bằng trọng tài hoặc phán quyết trọng tài trái pháp luật.

Phán quyết của trọng tài Singapore được thi hành như là một phán quyết của Tòa án. Phán quyết được coi là đưa ra tại địa điểm diễn ra tố tụng trọng tài. Ngoài ra, vì Singapore là một thành viên của Công ước New York, phán quyết của trọng tài tại một nước thành viên Công ước có thể được công nhận thi hành tại Singapore như là phán quyết của Tòa án Singapore.

3- Pháp luật trọng tài của Trung Quốc

Luật trọng tài của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa được thông qua năm 1994 và có hiệu lực từ năm 1995. Luật này có sự phân biệt giữa trọng tài trong nước và trọng tài có yếu tố nước ngoài. Chương VII của luật chứa những điều khoản đặc biệt về trọng tài có yếu tố nước ngoài. Nếu tranh chấp nào không được quy định trong Chương VII này, những quy định khác của luật sẽ áp dụng. 

Luật trọng tài của Trung Quốc không dựa trên Luật Mẫu UNCITRAL, tuy nhiên một số điều khoản trong đó cũng phản ánh các nguyên tắc của trọng tài quốc tế. Các bên tranh chấp chỉ có thể yêu cầu trọng tài giải quyết nếu đã có thỏa thuận trọng tài bằng văn bản. Thỏa thuận này có thể được ký trước hoặc sau khi xảy ra tranh chấp và có thể dưới dạng một thỏa thuận riêng hoặc một điều khoản của hợp đồng. Tòa án phải từ chối giải quyết tranh chấp nếu các bên đã có thỏa thuận trọng tài có hiệu lực.

Ở Trung Quốc, trọng tài có thẩm quyền giải quyết tranh chấp thương mại và tranh chấp về quyền tài sản giữa các cá nhân, pháp nhân, và tổ chức. Một hội đồng trọng tài gồm một hoặc ba trọng tài viên do các bên thỏa thuận. Trọng tài có quyền quyết định về thẩm quyền của chính mình. Tuy nhiên, trong trường hợp một bên khiếu nại lên trọng tài và một bên khiếu nại lên Tòa án về vấn đề này thì quyết định của Tòa án được ưu tiên áp dụng. Các bên cũng có thể yêu cầu trọng tài áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Khi ấy, trọng tài phải chuyển yêu cầu cho Tòa án có thẩm quyền để ra quyết định.

Phán quyết của trọng tài có hiệu lực từ ngày ban hành. Về nguyên tắc, các bên không được kháng cáo phán quyết trọng tài. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, phán quyết trọng tài có thể bị hủy bởi Tòa án có thẩm quyền vì lý do: không có thỏa thuận trọng tài; phán quyết có nội dung vượt quá phạm vi của thỏa thuận trọng tài hoặc thẩm quyền của trọng tài; việc thành lập hội đồng trọng tài và thủ tục trọng tài trái quy định pháp luật; chứng cứ làm cơ sở cho phán quyết bị làm giả; bên kia không được quyền tiếp cận chứng cứ làm ảnh hưởng đến tính công bằng của trọng tài; trọng tài viên biển thủ, nhận hối lộ, hoặc phán quyết trái pháp luật. Khác với trọng tài có yếu tố nước ngoài, phán quyết trọng tài trong nước có thể bị hủy sau khi xem xét nội dung vụ việc.Các bên có nghĩa vụ phải thi hành phán quyết trọng tài. Trong trường hợp một bên không chấp hành phán quyết, bên còn lại có thể yêu cầu thi hành phánquyết tại Tòa án có thẩm quyền. Trung Quốc cũng là một bên của Công ước New York. Vì vậy, các phán quyết của trọng tài tại một nước thành viên Công ước có thể được công nhận thi hành tại Trung Quốc và ngược lại.

4- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

(i) Bài viết trong lĩnh vực nêu trên được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

(ii) Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

(iii) Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.