Khái niệm và vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị

Khái niệm “hệ thống chính trị” được xem xét từ nhiều góc độ nghiên cứu khác nhau. Chẳng hạn, từ góc độ nghiên cứu nội dung và hình thức biểu hiện của các quan hệ chính trị trong xã hội, hệ thống chính trị được định nghĩa là phương thức thể hiện và phương tiện thực hiện các quan hệ chính trị. Từ góc độ nghiên cứu cơ cấu - chức năng của hệ thống chính trị thì hệ thống chính trị được quan niệm là tổng thể các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội trực tiếp nắm giữ hoặc tham gia thực thi quyền lực chính trị dưới sự lãnh đạo của một đảng cầm quyền hay liên minh các đảng cầm quyền. 

Hệ thống chính trị có các đặc điểm cơ bản sau đây:

[a] Ra đời, tồn tại, phát triển cùng với sự ra đời, tồn tại, phát trỉến của nhà nước tư sản

Dưới chế độ chiếm hữu nô lệ và chế độ phong kiến, chỉ có nhà nước là đại diện chính thức cho quyền ỉực chính trị của giai cấp chủ nô và giai cấp phong kiến, còn các đảng phái chính trị hoạt động hợp pháp khác chưa hình thành, do đó chưa có “hệ thống chính trị” ở hai giai đoạn này. Các đảng phái chính trị và các tổ chức xã hội khác được hình thành từ trong cách mạng tư sản, gắn liền với chế độ bầu cử tự do, dân chủ để thiết lập các cơ quan nhà nước cấp cao trong bối cảnh quyền lực nhà nước không còn nằm trong tay vua chúa, không còn được truyền cho con, cháu theo nguyên tắc thế tập, nó đã được chuyển giao cho cả một giai tầng xã hội bằng con đường bầu cử tự do, dân chủ.

Hiến pháp nước Cộng hoà Pháp năm 1958 khẳng định: “Đảng phái và các đoàn thể chính trị đóng vai trò quan trọng trong bầu cử. Chúng được thành lập và hoạt động một cách tự do” (Điều 4). ở các nước đi theo con đường xã hội chủ nghĩa, đảng cầm quyền với nhiều tên gọi khác nhau (như đảng cộng sản, đảng lao động, đảng nhân dân cách mạng,...) ra đời trong phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, đã tập họp và lãnh đạo quần chúng nhân dân tiến hành cuộc cách mạng nhằm xoá bỏ nhà nước cũ và thiết lập nhà nước mới. Kể từ khi nhà nước xã hội chủ nghĩa ra đời thì hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa cũng được hình thành, trong đó bao gồm nhà nước, đảng cầm quyền và các tổ chức chính trị - xã hội khác, nó tồn tại và phát triển cùng với sự tồn tại và phát triển của nhà nước xã hội chủ nghĩa.

Việc gắn sự hình thành, tồn tại và phát triển của hệ thống chính trị với sự ra đời, tồn tại và phát triển của nhà nước là lẽ đương nhiên, bởi vì nhà nước luôn luôn là "trụ cột" của hệ thống chính trị, là "tấm gương" hội tụ và phản ánh toàn bộ đời sống chính trị của xã hội.

[b] Các tổ chức thành viên hệ thống chính trị đều là những tổ chức hợp pháp, được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ pháp luật

(i) So với các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, nhà nước được xây dựng, bảo vệ, củng cố, phát triển trên nền tảng xã hội rộng lớn nhất. Nhờ đó, nhà nước có khả năng và điều kiện triển khai thực hiện pháp luật cũng như các chủ trương chính sách của nó một cách nhanh chóng và có hiệu quả nhất.

(ii) Nhà nước là tổ chức đại diện chính thức, hợp pháp cho toàn thể xã hội, nhân danh xã hội để thực hiện việc tổ chức và quản lý hầu hết các mặt của đời sống xã hội. Tư cách và địa vị của nhà nước đã tạo cho nhà nước một vị thế vững chắc để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình.

(iii) Nhà nước có quyền lực công khai, bao trùm toàn xã hội, quyền lực nhà nước có phạm vi tác động rộng lớn nhất so với quyền lực của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị. Để thực hiện quyền lực của mình, nhà nước có bộ máy hùng mạnh nhất, bao gồm đội ngũ công chức đông đảo, được tổ chức chặt chẽ từ trung ương xuống địa phương, được vận hành theo những nguyên tắc, quy định thống nhất và thông suốt, tạo thành hệ thống thống nhất và đồng bộ cùng thực hiện quyền lực nhà nước.

(iv) Nhà nước có pháp luật, công cụ quản lý xã hội có hiệu quả nhất. Pháp luật là hệ thống quy tắc xử sự mang tính bắt buộc đối với tất cả mọi người. Pháp luật do nhà nước ban hành và bảo đảm thực hiện bằng tất cả sức mạnh của mình, trong đó có sức mạnh cưỡng chế. Thông qua hoạt động xây dựng pháp luật, nhà nước thiết lập một hệ thống các quy phạm pháp luật mang tính chất bắt buộc chung đối với toàn xã hội. Các tổ chức khác trong hệ thống chính trị không có quyền ban hành pháp luật. Chỉ trong những trường họp được pháp luật quy định, các tổ chức đó mới có quyền đưa ra sáng kiến pháp luật trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền xem xét, phê chuẩn. Nhà nước sử dụng toàn bộ sức mạnh vật chất, tinh thấn của mình để tổ chức thực hiện pháp luật và bảo vệ pháp luật. Khi cần thiết, nhà nước sử dụng sức mạnh bạo lực của mình để đảm bảo cho pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh trong cuộc sống.

(v) Nhà nước có sức mạnh vật chất to lớn nhất, vì vậy nhà nước có đầy đủ các phương tiện vật chất cần thiết để thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình. Với tư cách là tổ chức đại diện cho toàn xã hội, nhà nước có thể trở thành chủ sở hữu những tư liệu sản xuất quan trọng nhất của xã hội. Mặt khác, nhà nước có quyền đặt ra và thu các loại thuế, nhờ đó nhà nước có nguồn lực vật chất to lớn không những có khả năng bảo đảm sự hoạt động bình thường của mình mà còn có thể có sự hỗ trợ các tổ chức thành viên khác của hệ thống chính trị.

(vi) Nhà nước là tổ chức duy nhất trong hệ thống chính trị mang chủ quyền quốc gia. Đặc tính này thể hiện ở chỗ, nhà nước có toàn quyền quyết định và thực hiện các chính sách đối nội, đối ngoại của mình, không lệ thuộc vào ý chí từ bên ngoài; có quyền nhân danh cả quốc gia và toàn thể dân tộc trong quan hệ đối ngoại và là chủ thể của công pháp quốc tế. Những mối quan hệ quốc tế về chính trị và kinh tế làm cho nhà nước càng nổi bật hơn trong hệ thống chính trị, giúp nó củng cố và nâng cao vị trí, vai trò của mình trong hệ thống chính trị.

Xem thêm: Thù lao luật sư và Chi phí pháp lý tại Công ty Luật TNHH Everest

4- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết Khái niệm và vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị được chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết Khái niệm và vị trí, vai trò của nhà nước trong hệ thống chính trị có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý, hoặc thuê luật sư tư vấn cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.