Luật La mã (Roman Law)

Luật La Mã (Roman Law) được áp dụng ở hầu hết Tây Âu cho đến cuối Thế kỷ 18. Ở Đức, việc thực hành Luật La Mã vẫn tồn tại lâu hơn dưới thời Đế chế La Mã Thần thánh (963 - 1806). Do đó, Luật La Mã được dùng làm cơ sở cho thực tiễn pháp lý trên khắp lục địa Tây Âu, cũng như ở hầu hết các thuộc địa cũ của các quốc gia châu Âu này, bao gồm cả Mỹ Latinh và cả ở Ethiopia.

Thông luật của Anh và Anh-Mỹ (Anglo-American Common Law) cũng bị ảnh hưởng bởi Luật La Mã, đáng chú ý là trong thuật ngữ pháp lý bằng tiếng Latin (ví dụ, star decisis, culpa in contrahendo, pacta sunt servanda).

Khu vực Đông Âu cũng bị ảnh hưởng bởi Bộ luật Justinianus (Corpus Juris Civilis), đặc biệt là ở các quốc gia như Romania thời trung cổ (Wallachia, Moldavia và một số khu vực lịch sử thời trung cổ khác) đã tạo ra một hệ thống mới, sự pha trộn giữa Luật La Mã và Luật địa phương. Ngoài ra, luật pháp Đông Âu chịu ảnh hưởng của "Luật Nông dân" (the "Farmer's Law") của Hệ thống pháp luật Byzantine thời trung cổ.

Trước Luật Mười hai Bảng (754 - 449 TCN), Luật tư bao gồm Luật dân sự La Mã (Ius Civile Quiritium) chỉ áp dụng cho Công dân La Mã và gắn liền với tôn giáo; chưa phát triển, với các thuộc tính của chủ nghĩa hình thức, chủ nghĩa tượng trưng và chủ nghĩa bảo thủ nghiêm ngặt, ví dụ như thực hành nghi lễ Mancipatio (một hình thức mua bán). Luật gia Sextus Pomponius nói: "Vào thời kỳ đầu của thành phố chúng ta, người dân bắt đầu những hoạt động đầu tiên của họ mà không có bất kỳ luật cố định nào và không có bất kỳ quyền hạn cố định nào: tất cả mọi thứ đều được cai trị một cách chuyên quyền, bởi các vị vua". Người ta tin rằng, Luật La Mã bắt nguồn từ Tôn giáo Etruscan, nhấn mạnh vào nghi lễ.

LUẬT MƯỜI HAI BẢNG (TWELVE TABLES)

Luật Mười Hai Bảng được ghi nhận là Văn bản Luật La Lã đầu tiên, có niên đại từ giữa Thế kỷ thứ 05 trước Công Nguyên. Tòa án dân sự, C. Terentilius Arsa, đề xuất rằng: "Luật nên được viết ra để ngăn các thẩm phán áp dụng luật một cách tùy tiện". Sau 08 năm đấu tranh chính trị, tầng lớp bình dân trong xã hội đã thuyết phục được giới quý tộc cử một phái đoàn đến Athens để sao chép Luật Solon. Họ cũng cử các phái đoàn đến các thành phố khác của Hy Lạp vì lý do tương tự.

Vào năm 451 trước Công nguyên, 10 công dân La Mã (gồm 05 quý tộc và 05 bình dân) đã được chọn để tập hợp lại luật pháp. Khi thực hiện nhiệm vụ này, họ được trao quyền lực chính trị tối cao (Đế chế). Uỷ ban gồm 10 người đã soạn xong Bộ luật bằng văn bản, được khắc trên 12 tấm bảng bằng đồng đặt ở những nơi công cộng cho mọi người xem và thi hành. Bộ luật này do đó được gọi là Luật mười hai (12) bảng. 

Văn bản gốc của Luật Mười hai bảng đến nay không được bảo tồn nguyên vẹn. Các tấm bảng có thể đã bị phá hủy vào năm 387 trước Công nguyên khi khi Rome bị người Gaul chinh phục và đốt cháy. Những mảnh vỡ còn sót lại cho thấy, Luật Mười hai bảng không phải là một Bộ luật theo nghĩa hiện đại, bởi Luật Mười hai bảng không cung cấp một hệ thống đầy đủ và mạch lạc của tất cả các quy tắc áp dụng hoặc đưa ra các giải pháp pháp lý cho tất cả các trường hợp có thể xảy ra. Thay vào đó, các tấm bảng chỉ chứa các điều khoản cụ thể được thiết kế để thay đổi Luật tục hiện có. Luật Mười hai bảng mặc dù các điều khoản liên quan đến nhiều các lĩnh vực pháp luật, nhưng phần lớn nhất là dành riêng cho Luật tư và Luật tố tụng dân sự.

Có thể bạn quan tâm: Về Công ty Luật TNHH Everest.

NHỮNG ĐẠO LUẬT LA MÃ ĐẦU TIÊN VÀ LUẬT HỌC (EARLY LAW AND JURISPRUDENCE)

Các luật quan trọng nhất, được thông qua trong thời kỳ đầu của Nền Cộng hòa La Mã là:

Luật Canuleia (Lex Canuleia hay Lex De Conubio Patrum Et Plebis): được thông qua vào năm 445 trước Công nguyên, cho phép quyền kết hôn giữa những người quý tộc và bình dân (Patricians and Plebeians);

Luật Rogations Licinio-Sextian: được ban hành vào khoảng năm 367 trước Công nguyên, được đề xuất bởi các Tòa án dân sự - Gaius Licinius Stolo và Lucius Sextius Lateranus (Tòa án của La Mã cổ đại). Livy gọi là Rogatio - đôi khi được gọi là Lex - vì Hội đồng toàn dân vào thời điểm đó không có quyền ban hành Luật (Leges). Các Luật này quy định giới hạn về lãi suất cho vay và hạn chế quyền sở hữu tư nhân đối với đất đai, và quy định một trong hai quan chấp chính hàng năm phải là dân thường.

Luật Lex Ogulnia: được thông qua vào năm 300 trước Công nguyên. Đây  là một cột mốc quan trọng trong cuộc đấu tranh lâu dài giữa tầng lớp quý tộc và những người bình dân. Luật được thực hiện bởi (anh em) Quintus và Gnaeus Ogulnius. Lần đầu tiên, Luật mở ra các chức tư tế khác nhau cho những người bình dân. Luật cũng làm tăng số lượng Giáo hoàng từ 05 lên 09 (bao gồm cả châm ngôn Giáo hoàng), và dẫn đến việc bổ nhiệm Tiberius Coruncanius - Châm ngôn Giáo hoàng toàn dân đầu tiên vào năm 254 trước Công nguyên. Luật còn yêu cầu năm trong số các Giáo hoàng phải là người bình dân.

Luật Lex Hortensia (hay Luật Hortensia): là một đạo luật được thông qua ở La Mã cổ đại vào năm 287 trước Công nguyên, quy định tất cả các Nghị quyết được thông qua bởi Hội đồng Plebeian , được gọi là Plebiscita, ràng buộc mọi công dân. Luật đã được thông qua bởi Nhà độc tài Quintus Hortensius trong một thỏa hiệp để đưa những người dân thường từ cuộc ly khai của họ trở lại Janiculum.

Luật Lex Aquilia: là Luật La Mã quy định bồi thường cho chủ sở hữu tài sản bị thương do lỗi của ai đó, được đặt ra vào Thế kỷ thứ 03 trước Công nguyên. Luật này bảo vệ công dân La Mã khỏi một số hình thức trộm cắp, phá hoại và phá hoại tài sản. Đây có thể được coi là gốc rễ của Luật hình sự hiện đại (thuật ngữ: "damage unlawfully inflicted" - "thiệt hại gây ra một cách bất hợp pháp", một loại "tội phạm" (delict) hoặc "tra tấn" (tort)).

Có thể thấy, đóng góp quan trọng nhất của La Mã cho văn hóa pháp lý châu Âu không phải là việc ban hành các đạo luật được soạn thảo kỹ lưỡng, mà là sự xuất hiện của một lớp Luật gia chuyên nghiệp (Prudentes hoặc Jurisprudentes, sing. prudens) và một Ngành khoa học pháp lý. Điều này đạt được trong một quá trình dần dần áp dụng các phương pháp khoa học của triết học Hy Lạp vào chủ đề luật, một chủ đề mà bản thân người Hy Lạp chưa bao giờ coi là một khoa học.

LUẬT LA MÃ TIỀN CỔ  ĐIỂN (PRE-CLASSICAL PERIOD)

Trong khoảng thời gian từ khoảng năm 201 đến năm 27 trước Công nguyên, chúng ta có thể thấy sự phát triển của các luật linh hoạt hơn để phù hợp với nhu cầu của thời đại. Ngoài lus civile cũ và chính thức, một lớp pháp lý mới được tạo ra:

- Lus Honorarium (Luật Thẩm phán, Luật Pháp quan): bắt nguồn từ Honos (Văn phòng Curule), là một cách phân loại do các Luật gia của thời kỳ Đế quốc La Mã xây dựng để phân biệt Luật tư do các thẩm phán của nước Cộng hòa đưa ra với Lus Civile (Luật Dân sự). Lus Honorarium, có thể được định nghĩa là "Luật được đưa ra bởi các quan tòa có quyền ban hành các sắc lệnh nhằm hỗ trợ, bổ sung hoặc sửa đổi luật hiện hành". 

Việc điều chỉnh luật cho phù hợp với những nhu cầu mới đã được giao cho thực tiễn tư pháp, cho các quan tòa, và đặc biệt là cho các pháp quan. Một pháp quan không phải là nhà lập pháp và về mặt kỹ thuật không tạo ra luật mới khi ban hành sắc lệnh của mình (Magistratuum Edicta). Trên thực tế, kết quả của các phán quyết của ông được pháp luật bảo vệ (Actionem Dare) và trên thực tế thường là nguồn gốc của các quy tắc pháp lý mới. Người kế vị Pháp quan không bị ràng buộc bởi sắc lệnh của người tiền nhiệm. Tuy nhiên, ông đã áp dụng các quy tắc từ các sắc lệnh của người tiền nhiệm đã được chứng minh là hữu ích. Theo cách này, một nội dung cố định đã được tạo ra, tiến hành từ sắc lệnh này sang sắc lệnh khác (Edictum traslatitium).

Như vậy, theo thời gian, song song với Bộ luật dân sự và những bổ sung, sửa đổi, một bộ phận mới của pháp luật đã xuất hiện. Trên thực tế, Luật pháp quan đã được Luật gia La Mã nổi tiếng người Papinian (142 - 212 sau Công nguyên) định nghĩa như sau: "Ius praetorium est quod praetores introduxerunt adiuvandi vel supndi vel corrigendi iuris civilis gratia propter utilitatem publicam" ("Luật pháp quan là luật do pháp quan đưa ra bổ sung, sửa chữa luật dân sự vì lợi ích chung”). Cuối cùng, Luật dân sự và Luật pháp quan đã được hợp nhất trong Corpus Juris Civilis.

- Corpus Juris Civilis (Pháp điển Dân sự, hay Bộ luật Justinianus): là tên gọi hiện đại của một tập hợp các quy định của pháp luật (công trình soạn thảo tư pháp), được ban bố từ năm 529 tới 534 theo lệnh của Hoàng đế Đông La Mã Justinianus I.

Có thể bạn quan tâm: Dịch vụ Pháp chế thuê ngoài (Luật sư nội bộ) của Công ty Luật TNHH Everest.

LUẬT LA MÃ CỔ ĐIỂN (CLASSICAL ROMAN LAW)

250 năm đầu tiên của kỷ nguyên hiện tại là thời kỳ mà Luật La Mã và khoa học pháp lý La Mã đạt đến mức độ phức tạp nhất. Pháp luật của thời kỳ này thường được gọi là Thời kỳ cổ điển của Luật La Mã. Những thành tựu văn học và thực tiễn của các luật gia thời kỳ này đã tạo cho Luật La Mã sự độc đáo.

Các luật gia làm việc với các chức năng khác nhau: Họ đưa ra ý kiến ​​pháp lý theo yêu cầu của các bên. Họ khuyên các thẩm phán, những người được giao nhiệm vụ quản lý công lý, quan trọng nhất là các Pháp quan. Họ đã giúp các pháp quan soạn thảo các sắc lệnh của họ, trong đó họ tuyên bố công khai khi bắt đầu nhiệm kỳ của mình, cách họ sẽ xử lý các nhiệm vụ của mình và các công thức, theo đó các thủ tục cụ thể được tiến hành. Một số luật gia cũng tự mình nắm giữ các cơ quan tư pháp và hành chính cấp cao.

Các Luật gia cũng đưa ra đủ loại hình phạt của pháp luật. Vào khoảng năm 130 sau Công nguyên, Luật gia Salvius Iulianus đã soạn thảo một mẫu chuẩn của Sắc lệnh pháp quan, được tất cả các pháp quan sử dụng từ thời điểm đó trở đi. Sắc lệnh này có các mô tả chi tiết về tất cả các trường hợp, trong đó pháp quan sẽ cho phép một hành động pháp lý và trong đó ông sẽ đưa ra lời bào chữa. Do đó, sắc lệnh tiêu chuẩn hoạt động giống như một bộ luật toàn diện, mặc dù nó không chính thức có hiệu lực pháp luật. Nó chỉ ra các yêu cầu cho một yêu cầu pháp lý thành công. Do đó, sắc lệnh đã trở thành cơ sở cho các bài bình luận pháp lý sâu rộng của các luật gia cổ điển sau này như Paulus và Ulpian... Các khái niệm và thể chế pháp lý mới được phát triển bởi các luật gia tiền cổ điển và cổ điển là quá nhiều để đề cập ở đây. Chỉ có một vài ví dụ được đưa ra ở đây:

Các Luật gia La Mã đã tách biệt rõ ràng quyền hợp pháp để sử dụng một vật (quyền sở hữu) khỏi khả năng thực tế để sử dụng và thao túng vật đó (sở hữu). Họ cũng thiết lập sự khác biệt giữa hợp đồng và tra tấn như là nguồn nghĩa vụ pháp lý.

Các loại hợp đồng tiêu chuẩn (mua bán, hợp đồng làm việc, thuê, hợp đồng dịch vụ) được quy định trong hầu hết các Bộ luật lục địa và đặc điểm của từng hợp đồng này được phát triển bởi Luật học La Mã.

Luật gia cổ điển Gaius (khoảng năm 160) đã phát minh ra một hệ thống luật riêng dựa trên sự phân chia mọi vật chất thành Personae (người), Res (sự vật) và Actiones (hành động pháp lý). Hệ thống này đã được sử dụng trong nhiều thế kỷ. Nó có thể được công nhận trong các chuyên luận pháp lý như Commentaries on the Laws of England của William Blackstone và các văn bản ban hành như Bộ luật dân sự của Pháp hoặc BGB của Đức.
Cộng hòa La Mã có ba chi nhánh khác nhau: [1] Hội đồng, [2] Thượng nghị viện, [3] Lãnh sự. Các Hội đồng đã thông qua Luật và Tuyên bố chiến tranh; Thượng viện kiểm soát ngân khố. Các Lãnh sự có quyền lực pháp lý cao nhất.

LUẬT LA MàHẬU CỔ ĐIỂN (POST CLASSICAL ROMAN LAW)

Vào giữa Thế kỷ thứ 03, các điều kiện cho sự phát triển của một nền văn hóa pháp lý tinh tế đã trở nên kém thuận lợi hơn. Tình hình kinh tế và chính trị chung xấu đi khi các hoàng đế nắm quyền kiểm soát trực tiếp hơn đối với mọi khía cạnh của đời sống chính trị. Hệ thống chính trị của công quốc, vốn vẫn giữ một số đặc điểm của hiến pháp cộng hòa, bắt đầu chuyển mình thành chế độ quân chủ tuyệt đối của chế độ thống trị. Sự tồn tại của khoa học pháp lý và của các luật gia coi luật pháp là một khoa học chứ không phải là một công cụ để đạt được các mục tiêu chính trị do quân chủ tuyệt đối đặt ra, không phù hợp lắm với trật tự mới của mọi thứ. Việc sáng tác văn học gần như đã kết thúc. Rất ít luật gia sau giữa Thế kỷ thứ 03 được biết tên. Trong khi khoa học pháp lý và giáo dục pháp luật vẫn tồn tại ở một mức độ nào đó ở Phía đông của Đế chế, hầu hết những điều tinh tế của luật cổ điển đã bị coi thường và cuối cùng bị lãng quên ở Phía tây. Luật La Mã cổ điển đã được thay thế bằng cái gọi là luật thô tục.

Có thể bạn quan tâm: Dịch vụ pháp lý về tổ chức lại doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest.

NHỮNG CHẾ ĐỊNH CƠ BẢN CỦA LUẬT LA MÃ

- Ý tưởng pháp luật (Concept of laws):

Lus Civile, Lus Gentium và Lus Naturale - Lus Civile ("Luật công dân"): ban đầu là Lus Civile Quiritium, là Bộ luật chung áp dụng cho Công dân La Mã và Praetores Urbani, những cá nhân có thẩm quyền đối với các vụ việc liên quan đến công dân. Lusgentium ("Luật của các dân tộc") là bộ luật chung áp dụng cho người nước ngoài và cách họ đối xử với công dân La Mã. Pháp quan Peregrini là những cá nhân có thẩm quyền xét xử các vụ án liên quan đến công dân và người nước ngoài. Jus tự nhiên là một khái niệm mà các luật gia đã phát triển để giải thích tại sao tất cả mọi người dường như tuân theo một số luật. Câu trả lời của họ là "Luật tự nhiên" thấm nhuần trong tất cả chúng sinh một ý thức chung.

Lus Scriptum và Lus Non-Scriptum: lần lượt có nghĩa là luật thành văn và bất thành văn. Trong thực tế, cả hai khác nhau bởi phương tiện sáng tạo của chúng và không nhất thiết là chúng có được viết ra hay không. Lus scriptumdungcủa các đạo luật do cơ quan lập pháp lập ra. Các luật được gọi là Leges (Lit. "luật") và Plebiscita (Lit. "Plebiscites", bắt nguồn từ Hội đồng Plebeian). Các Luật gia La Mã cũng sẽ đưa vào Ius Scriptum các sắc lệnh của Quan tòa (Magistratuum eddicta), lời khuyên của Thượng viện (Senatus Consulta), phản hồi và suy nghĩ của các Luật gia (Responsa Prudentium), và những lời tuyên bố và niềm tin của Hoàng đế (Principum Placita). Ius Non-Scriptum là nội dung của các luật chung phát sinh từ tập tục và đã trở thành ràng buộc theo thời gian.

Lus xã và Lus Singulare - Lus Singulare (Luật số ít): là luật đặc biệt dành cho một số nhóm người, sự vật hoặc quan hệ pháp lý (vì đó là ngoại lệ đối với các quy tắc chung của hệ thống pháp luật), không giống như luật chung, thông thường (xã ius). Một ví dụ về điều này là luật về di chúc được viết bởi những người trong quân đội trong một chiến dịch, được miễn các nghi thức thường được yêu cầu đối với công dân khi viết di chúc trong những trường hợp bình thường. 

Lus Publicum (Luật công) và Lus Privatum (Luật tư): Trong đó, Luật công nhằm bảo vệ lợi ích của Nhà nước La Mã, trong khi Luật tư bảo vệ các cá nhân. Trong Luật La Mã, Lus Privatum bao gồm Luật cá nhân, Luật tài sản, Luật dân sự và Luật hình sự; thủ tục tư pháp là thủ tục tư nhân (Iudicium Privatum); và tội phạm là riêng tư (ngoại trừ những tội nghiêm trọng nhất đã bị nhà nước truy tố). Luật công sẽ chỉ bao gồm một số lĩnh vực giai đoạn cuối Nhà nước La Mã. Lus Publicumcũng được dùng để mô tả các quy định pháp lý bắt buộc (ngày nay được gọi Làius Cogens - thuật ngữ này được áp dụng trong Luật quốc tế hiện đại để chỉ ra các quy tắc bắt buộc không thể bị vi phạm). Đây là những quy định không thể thay đổi hoặc loại trừ theo thỏa thuận của các bên. Những quy định có thể thay đổi ngày nay được gọi là Ius Dispositivum và chúng không được sử dụng khi bên chia sẻ điều gì đó và ngược lại.

- Luật công (Public law):.

Hiến pháp của Cộng hòa La Mã hay Mos maiorum ("Phong tục của tổ tiên"): là một bộ hướng dẫn và nguyên tắc bất thành văn được truyền lại chủ yếu thông qua tiền lệ. Các khái niệm bắt nguồn từ Hiến pháp La Mã vẫn tồn tại trong các hiến pháp cho đến ngày nay. Các ví dụ bao gồm kiểm tra và cân bằng, phân chia quyền lực, quyền phủ quyết, người làm phim, yêu cầu về số đại biểu cần thiết, giới hạn nhiệm kỳ, luận tội, quyền hạn của hầu bao và các cuộc bầu cử thường xuyên theo lịch trình. Thậm chí một số khái niệm hiến pháp hiện đại ít được sử dụng hơn, chẳng hạn như biểu quyết theo khối được tìm thấy trongcử tri đoàn của Hoa Kỳ , bắt nguồn từ những ý tưởng được tìm thấy trong hiến pháp La Mã.

Hiến pháp của Cộng hòa La Mã không chính thức hoặc thậm chí là chính thức. Hiến pháp của nó phần lớn là bất thành văn, và không ngừng phát triển trong suốt thời gian tồn tại của nền Cộng hòa. Trong suốt thế kỷ 1 trước Công nguyên, quyền lực và tính hợp pháp của hiến pháp La Mã đang dần bị xói mòn. Ngay cả những người theo chủ nghĩa hợp hiến La Mã, chẳng hạn như thượng nghị sĩ Cicero , đã mất thiện chí trung thành với nó cho đến khi nền cộng hòa kết thúc. Khi Cộng hòa La Mã cuối cùng sụp đổ trong những năm sau Trận Actium và vụ tự sát của Mark Antony , những gì còn lại của hiến pháp La Mã đã chết cùng với Cộng hòa. Hoàng đế La Mã đầu tiên , Augustus, đã cố gắng tạo ra sự xuất hiện của một hiến pháp vẫn cai trị Đế chế, bằng cách sử dụng các thể chế của hiến pháp đó để mang lại tính hợp pháp cho Principate , ví dụ như sử dụng lại các khoản trợ cấp trước đây của đế chế lớn hơn để chứng minh đế chế lớn hơn của Augustus đối với các tỉnh của Đế quốc và sự thành lập của các cơ quan tư pháp khác nhau để biện minh cho việc Augustus nhận được quyền lực của tòa án. Niềm tin vào một bản hiến pháp còn tồn tại đã tồn tại lâu dài trong suốt thời kỳ tồn tại của Đế chế La Mã .

- Luật tư (Private law):

Stipulatio: là hình thức cơ bản của hợp đồng trong Luật La Mã. Nó được thực hiện dưới dạng câu hỏi và câu trả lời. Bản chất chính xác của hợp đồng đã bị tranh cãi, như có thể thấy dưới đây.

Rei vindicatio là một hành động pháp lý theo đó nguyên đơn yêu cầu bị đơn trả lại một thứ thuộc về nguyên đơn. Nó chỉ có thể được sử dụng khi nguyên đơn sở hữu đồ vật và bị đơn bằng cách nào đó cản trở việc sở hữu đồ vật của nguyên đơn. Nguyên đơn cũng có thể khởi kiện actio furti (một hành động cá nhân) để trừng phạt bị đơn . Nếu không thể lấy lại được đồ vật, nguyên đơn có thể yêu cầu bị đơn bồi thường thiệt hại với sự trợ giúp của condictio furtiva (một hành động cá nhân). Với sự trợ giúp của actio legis Aquiliae (một hành động cá nhân), nguyên đơncó thể yêu cầu bồi thường thiệt hại từ bị đơn . Rei vindicatio bắt nguồn từ ius civile , do đó chỉ dành cho công dân La Mã.

- Địa vị pháp lý (Status):

Để mô tả vị trí của một người trong hệ thống pháp luật, người La Mã chủ yếu sử dụng biểu thức Togeus. Cá nhân đó có thể là Công dân La Mã (Status Civitatis) không giống như người nước ngoài, hoặc anh ta có thể được tự do (Status Libertatis) không giống như nô lệ, hoặc anh ta có thể có một vị trí nhất định trong một Gia đình La Mã (Status Familiae) hoặc là Người đứng đầu của Gia đình La Mã (Pater familias), hoặc một số thành viên thấp hơn - Alieni iuris - sống theo luật của người khác. Hai loại trạng thái là Thượng nghị sĩ và Hoàng đế.

- Tố tụng (Litigation):

Lịch sử của Luật La Mã có thể được chia thành ba (03) hệ thống thủ tục: Hệ thống hành động hợp pháp, Hệ thống công thức và Nhận thức bổ sung. Các thời kỳ mà các hệ thống này được sử dụng chồng chéo lên nhau và không có sự gián đoạn rõ ràng, nhưng có thể nói rằng Hệ thống Legis Actio đã thịnh hành từ thời của XII Tables (khoảng năm 450 trước Công nguyên) cho đến khoảng cuối Thế kỷ thứ 2 thế kỷ trước Công nguyên, rằng: quy trình lập danh mục chủ yếu được sử dụng từ thế kỷ trước của Cộng hòa cho đến cuối thời kỳ cổ điển (khoảng năm 200 sau Công nguyên), và quy trình nhận thức bổ sung đã được sử dụng trong thời kỳ hậu cổ điển. Một lần nữa, những ngày này có ý nghĩa như một công cụ giúp hiểu các loại quy trình đang được sử dụng, chứ không phải là một ranh giới cứng nhắc nơi một hệ thống dừng lại và một hệ thống khác bắt đầu.

Trong Thời kỳ Cộng hòa La Mã và cho đến khi quá trình quan liêu hóa Thủ tục tư pháp của La Mã, Thẩm phán thường là một cá nhân (Ludex Privatus). Thẩm phán phải là một nam Công dân La Mã. Các bên có thể thỏa thuận về một Thẩm phán hoặc họ có thể chỉ định một Thẩm phán từ danh sách, được gọi là Album Iudicum. Họ lựa chọn danh sách cho đến khi tìm được Thẩm phán vừa ý cả hai bên, hoặc nếu không tìm được thẩm phán nào thì họ phải chọn người cuối cùng trong danh sách.

Không ai có nghĩa vụ pháp lý để xét xử một vụ án. Thẩm phán có quyền hạn lớn trong cách tiến hành vụ kiện tụng. Thẩm phán xem xét tất cả các bằng chứng và phán quyết theo cách có vẻ công bằng. Vì Thẩm phán không phải là Luật gia hay kỹ thuật viên pháp lý, nên Thẩm phán thường tham khảo ý kiến ​​của Luật gia về các khía cạnh kỹ thuật của vụ án, nhưng Thẩm phán không bị ràng buộc bởi câu trả lời của Luật gia. Khi kết thúc vụ kiện tụng, nếu mọi thứ không rõ ràng, Thẩm phán có thể từ chối đưa ra phán quyết, bằng cách thề rằng điều đó không rõ ràng. Ngoài ra, có thời gian tối đa để đưa ra phán quyết, điều này phụ thuộc vào một số vấn đề kỹ thuật (loại hành động...).

Sau đó, với sự quan liêu hóa, thủ tục này biến mất và được thay thế bằng cái gọi là thủ tục "ngoại lệ", còn được gọi là nhận thức. Toàn bộ vụ án đã được xem xét trước một Thẩm phán, trong một giai đoạn duy nhất. Thẩm phán có nghĩa vụ xét xử và ra quyết định, và quyết định đó có thể bị kháng cáo lên cấp thẩm phán cao hơn.

Có thể bạn quan tâm: Dịch vụ pháp lý luật sư ly hôn của Công ty Luật TNHH Everest.

DI SẢN (LEGACY) CỦA LUẬT LA MÃ

Nhà lý luận pháp lý người Đức Rudolf von Jhering có nhận xét nổi tiếng rằng: La Mã cổ đại đã ba lần chinh phục thế giới: Lần thứ nhất nhờ Quân đội, Lần thứ hai nhờ Tôn giáo và Lần thứ ba nhờ Luật pháp. 

- Ở phía tây:

Ở phía tây, quyền lực chính trị của Justinian chưa bao giờ đi xa hơn một số phần nhất định của bán đảo Ý và Tây Ban Nha. Tuy nhiên, trong các Bộ luật do các vị vua Đức ban hành, ảnh hưởng của các Bộ luật Đông La Mã thời kỳ đầu đối với một số bộ luật này là khá rõ ràng. Ở nhiều quốc gia Germanic sơ khai, công dân La Mã tiếp tục chịu sự điều chỉnh của Luật La Mã trong một thời gian khá dài, ngay cả khi các thành viên của các bộ lạc Germanic khác nhau được điều chỉnh bởi các bộ luật tương ứng của họ.

Codex Justinianus và Viện Justinian đã được biết đến ở Tây Âu, và cùng với bộ luật trước đó của Theodosius II, được dùng làm hình mẫu cho một số Bộ luật của Đức. Tuy nhiên, phần Digest phần lớn đã bị bỏ qua trong vài thế kỷ cho đến khoảng năm 1070, khi một bản thảo của Digest được phát hiện lại ở Ý. Điều này được thực hiện chủ yếu thông qua công việc của các nhà chú giải thuật ngữ, những người đã viết nhận xét của họ giữa các dòng (glossa interlinearis), hoặc ở dạng ghi chú bên lề (glossa marginis). Kể từ thời điểm đó, các học giả bắt đầu nghiên cứu các văn bản pháp Luật La Mã cổ đại và dạy những người khác những gì họ học được từ nghiên cứu của mình. Trung tâm của những nghiên cứu này là Bologna. Trường luật ở đó dần dần phát triển thành trường đại học đầu tiên của châu Âu.

Các sinh viên được dạy Luật La Mã ở Bologna (và sau đó ở nhiều nơi khác) nhận thấy rằng, nhiều quy tắc của Luật La Mã phù hợp hơn để điều chỉnh các giao dịch kinh tế phức tạp hơn là các quy tắc thông thường được áp dụng trên khắp châu Âu. Vì lý do này, Luật La Mã, hoặc ít nhất là một số điều khoản vay mượn từ nó, bắt đầu được đưa trở lại vào thực tiễn pháp lý, hàng thế kỷ sau khi đế chế La Mã kết thúc. Quá trình này được hỗ trợ tích cực bởi nhiều vị vua và hoàng tử, những người đã sử dụng các luật gia được đào tạo tại trường đại học làm cố vấn và quan chức tòa án, đồng thời tìm cách hưởng lợi từ các quy tắc như Princeps Legibus Solutus Est nổi tiếng ("Chủ quyền không bị ràng buộc bởi luật pháp", một cụm từ ban đầu được đặt ra của Ulpian, một Luật gia La Mã).

Có một số lý do mà Luật La Mã được ưa chuộng trong thời Trung cổ. Luật La Mã quy định việc bảo vệ hợp pháp tài sản và sự bình đẳng giữa các chủ thể hợp pháp và ý chí của họ, đồng thời quy định khả năng các chủ thể hợp pháp có thể định đoạt tài sản của mình thông qua di chúc.

Đến giữa Thế kỷ 16, Luật La Mã được khám phá lại đã thống trị thực tiễn pháp lý của nhiều nước châu Âu. Một hệ thống pháp luật, trong đó Luật La Mã được trộn lẫn với các yếu tố của giáo luật và phong tục của người Đức, đặc biệt là luật phong kiến, đã xuất hiện. Hệ thống pháp luật này, vốn phổ biến đối với toàn bộ lục địa Châu Âu (và Scotland), được gọi là Công xã Ius. Công xã Ius này và các hệ thống pháp luật dựa trên nó thường được gọi là luật dân sự ở các quốc gia nói tiếng Anh.

Chỉ có Anh và các nước Bắc Âu không tham gia vào việc tiếp nhận toàn bộ Luật La Mã. Một lý do cho điều này là hệ thống pháp luật của Anh đã phát triển hơn so với các hệ thống pháp luật ở lục địa của nó vào thời điểm Luật La Mã được khám phá lại. Do đó, những lợi thế thực tế của Luật La Mã ít rõ ràng hơn đối với các học viên người Anh so với các luật sư lục địa. Do đó, hệ thống thông luật của Anh đã phát triển song song với luật dân sự dựa trên La Mã, với những người hành nghề được đào tạo tại Inns of Court ở London thay vì nhận bằng Giáo luật hoặc Luật Dân sự tại Đại học Oxford hoặc Cambridge. Các yếu tố của Luật Romano-Canon đã có mặt ở Anh trong Tòa án Giáo hội và, ít trực tiếp hơn, thông qua sự phát triển của hệ thống công bằng. Ngoài ra, một số khái niệm từ Luật La Mã đã đi vào luật chung. Đặc biệt là vào đầu thế kỷ 19, các luật sư và thẩm phán người Anh sẵn sàng mượn các quy tắc và ý tưởng từ các luật gia lục địa và trực tiếp từ Luật La Mã.

Việc áp dụng thực tế Luật La Mã và thời đại của Công xã Ius Châu Âu đã kết thúc khi các bộ luật quốc gia được thực hiện.

Năm 1804, Bộ luật dân sự của Pháp có hiệu lực. Trong thế kỷ 19, nhiều quốc gia châu Âu đã áp dụng mô hình của Pháp hoặc soạn thảo bộ luật của riêng họ.

Ở Đức, tình hình chính trị khiến việc tạo ra một bộ luật quốc gia là không thể. Từ thế kỷ 17, Luật La Mã ở Đức đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi luật trong nước (thông tục), và nó được gọi là Usus Modernus Pandectarum . Ở một số vùng của Đức, Luật La Mã tiếp tục được áp dụng cho đến khi Bộ luật dân sự Đức (Bürgerliches Gesetzbuch, BGB) có hiệu lực vào năm 1900.

- Ở phía Đông: 

Khi trung tâm của Đế chế được chuyển đến Đông Hy Lạp vào Thế kỷ thứ 04, nhiều khái niệm pháp lý có nguồn gốc từ Hy Lạp đã xuất hiện trong luật chính thức của La Mã. Ảnh hưởng có thể nhìn thấy ngay cả trong Luật nhân thân hoặc Luật gia đình, theo truyền thống, đây là phần luật ít thay đổi nhất. Ví dụ, Constantine bắt đầu đặt ra những hạn chế đối với khái niệm Patria potestas của người La Mã cổ đại, quyền lực do nam chủ gia đình nắm giữ đối với con cháu của mình, bằng cách thừa nhận rằng những người ở trong Potestate, con cháu, có thể có quyền sở hữu. Rõ ràng là ông đã nhượng bộ trước khái niệm chặt chẽ hơn nhiều về quyền lực của người cha theo luật Hy Lạp-Hy Lạp. Các Codex Theodosianus (438 sau Công nguyên) là một bản mã hóa các luật của Constantian. Các hoàng đế sau này thậm chí còn đi xa hơn, cho đến khi Justinian cuối cùng ra sắc lệnh rằng một đứa trẻ ở potestate trở thành chủ sở hữu của mọi thứ mà nó có được, ngoại trừ khi nó có được thứ gì đó từ cha của nó. 

Các Bộ luật của Justinian, đặc biệt là Corpus Juris Civilis (529 - 534) tiếp tục là cơ sở thực thi pháp luật tại Đế quốc trong suốt cái gọi là Lịch sử Byzantine. Leo III the Isaurian ban hành một mã mới, Ecloga, vào đầu Thế kỷ thứ 08. Vào Thế kỷ thứ 09, các Hoàng đế Basil I và Leo VI the Wise đã ủy thác một bản dịch kết hợp của Code và Digest, một phần của mật mã Justinian, sang tiếng Hy Lạp, được gọi là Vương cung thánh đường. Luật La Mã như được bảo tồn trong các Bộ luật của Justinian và trong Vương cung thánh đường vẫn là cơ sở thực hành pháp lý ở Hy Lạp và tại các tòa án của Nhà thờ Chính thống Đông phươngngay cả sau sự sụp đổ của Đế chế Byzantine và cuộc chinh phục của người Thổ Nhĩ Kỳ, và cùng với sách luật Syro-La Mã, cũng đã tạo cơ sở cho phần lớn Fetha Negest, vẫn có hiệu lực ở Ethiopia cho đến năm 1931.

ÁP DỤNG CỦA LUẬT LA MÃ

Ngày nay, Luật La Mã không còn được áp dụng trong thực tiễn pháp lý, mặc dù hệ thống pháp luật của một số quốc gia như Nam Phi và San Marino vẫn dựa trên cơ sở Jus công xã cũ. Tuy nhiên, ngay cả khi thực tiễn pháp lý dựa trên một bộ luật, nhiều quy tắc bắt nguồn từ Luật La Mã vẫn được áp dụng: không có bộ luật nào phá vỡ hoàn toàn truyền thống La Mã. Thay vào đó, các quy định của Luật La Mã đã được sắp xếp thành một hệ thống mạch lạc hơn và được thể hiện bằng ngôn ngữ quốc gia. Vì lý do này, kiến ​​thức về Luật La Mã là không thể thiếu để hiểu các hệ thống pháp luật ngày nay. Do đó, Luật La Mã thường vẫn là một môn học bắt buộc đối với sinh viên luật trong các khu vực pháp lý dân sự. Trong bối cảnh này, Phiên tòa giả định Luật La Mã Quốc tế hàng năm được phát triển để giáo dục sinh viên tốt hơn và kết nối với nhau trên toàn thế giới. 

Khi các bước hướng tới thống nhất Luật tư ở các quốc gia thành viên của Liên minh Châu Âu đang được thực hiện, Công xã jus cũ, vốn là cơ sở chung của thực tiễn pháp lý ở khắp mọi nơi ở Châu Âu, nhưng được phép áp dụng cho nhiều biến thể địa phương, được nhiều người coi là một mô hình.

Có thể bạn quan tâm: Dịch vụ thư ký pháp lý từ xa của Công ty Luật TNHH Everest.

Luật sư Phạm Ngọc Minh, Giám đốc điều hành của Công ty Luật TNHH Everest, tổng hợp