Mua bán doanh nghiệp - lý do hình thành và đặc điểm nhận diện

1- Lý do hình thành

“Cần mua công ty chuyên về lĩnh vực xây dựng, thương mại và cơ khí. Yêu cầu: Loại hình:Công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc Công ty cô phân,dia chi ở các quận nội thành của Hà Nội; Thuế môn bài đóng dù, không vay ngân hàng,không có công nợ, đã in và sử dụng hóa đơn VAT”

“Bán công ty chuyên về lĩnh vực xây dựng, cung cấp hóa chất độc quyền và thi công tại Thành phố Hồ Chí Minh,thành lập tháng 01/2016,sở hữu thương hiệu hóa chất độc quyền tại Việt Nam,làm đại diện và nhập khẩu sản phẩm truc tiep từ Mỹ, liên kết sản xuất thương hiệu hóa chất riêng tại Việt Nam, đã ký hợp đồng cung cấp và thi công trên 55 dự án trên toàn quốc, đú nghĩa vụ thuế, hóa đơn VAT dang su dung còn 3 cuốn, hệ thống khách hàng bền vững... Giá chuyển nhượng:9 ty đồng,có thương lượng".

Trên đây là hai trong số hàng trăm mẫu quảng cáo có nội dung tương tự được rao trên website www.sanmuabandoanhnghiep.vn cúa Vǎn phòng Luật Newvision. Với website trên,công ty sáng tạo ra một “siêu thị” mà hàng hóa trao đổi chính là các doanh nghiệp

Tập đoàn bảo hiểm Daiichi của Nhật Bản làm thủ tục mua lại toàn bộ cổ phần của Bảo Minh-CMG và sẽ trở thành công ty bảo hiểm nhân thọ đầu tiên của Nhật Bản hoạt động tại Việt Nam' và còn nhiều hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp đang diễn ra, thậm chí không dừng lại ở biên giới quốc gia (mua bán, sáp nhập doanh nghiệp có tính xuyên quốc gia). Các hoạt động đầu tư sôi động này phẩn nào phản ánh xu hướng hình thành phát triển của một hiện tượng kinh tế mới trong nền kinh tế Việt Nam cũng như nhu cầu điều chỉnh pháp luật phù hợp đối với chúng. Mua bán tài sản doanh nghiệp hay mua bán doanh nghiệp? Mua bán một phần doanh nghiệp hay chuyển nhượng vốn góp? Mối quan hệ đều được thực hiện theo những khuôn khổ nhất định, phụ thuộc vào quy định pháp luật hiện hành. Mối quan hệ cũng đòi hỏi chủ thể phải dữ liệu những tình huống có thể phát sinh để đưa vào hợp đồng nhũng nội dung thỏa thuận cần thiết. Xuất phát từ điều này, nhận diện quan hệ mua bán doanh nghiệp và tìm hiểu quy định pháp luật hiện hành là công việc quan trọng để có định hướng đúng trong hợp đồng mua bán doanh nghiệp.

Nhiều năm trước đây, khi không muốn tiếp tục kinh doanh, chủ đầu tư nghĩ đến giải pháp giải thể doanh nghiệp. Bằng cách đó,việc thu hồi vốn đầu tư được thực hiện từ việc thanh lý các tài sản hữu hình của doanh nghiệp và lãng phí rất nhiều giá trị tiềm năng của doanh nghiệp. Bán lại doanh nghiệp để thu hồi vốn cho phép chú doanh nghiệp không chỉ bán được tài sản hữu hình mà còn bán được cá thương hiệu,quyên tiếp tục sản xuất kinh doanh ngành nghề, hệ thống khách hàng, hệ thống nhân sự quản lý, hành chính, lao động kỹ thuật, lao động phổ thông.. Đây là giải pháp mang lại lợi ích kinh tế cao nhất cho chủ sở hữu doanh nghiệp.

Đối với nhà đầu tư - người mua lại doanh nghiệp, việc khởi nghiệp bằng việc mua lại một doanh nghiệp cũ khiến họ không mát còng xây dựng hệ thống (tìm địa điểm, mua thiết bị, xây dựng nhà xưởng, thiết kế thương hiệu, xây dựng bộ máy.. Bằng cách mua lại doanh nghiệp, mọi thứ đã có sẵn, chủ đầu tư chỉ cần điều chỉnh lại cho phù hợp với ý tưởng của mình. Không những thế, mua lại doanh nghiệp có thể cho phép khai thác lợi thế mạng lưới khách hàng đang phục vụ, lợi thế về thương hiệu v.v..

Một số người mới khởi nghiệp muốn mua mọi thứ mới. Đây là con đường dẫn đến phải trả “học phí” vì thực tế bước vào kinh doanh chi phí đầu tư càng cao tính rủi ro càng lôn. Mua lại một doanh nghiệp là một cách khôn ngoan để đua rủi ro xuống mức thấp nhất vì đã có sẵn khách hàng và loại bỏ được vấp ngã qua kinh nghiệm của người đi trước. Ở các nước phát triển, khi mới khởi tạo doanh nghiệp, người ta thường nghĩ tới việc mua lại một doanh nghiệp đã có sẵn, ngay cả những tập đoàn lớn khi muốn phát triển một mạng kinh doanh hay phát triển một thị trường mới, họ thường nghĩ đến mua lại các công ty hay sáp nhập với các công ty khác để tận dụng những ưu thế có sẵn và giảm thiểu rủi ro... Trên thế giới đã có rất nhiều tỷ phú giàu lên bằng cách mua lại các doanh nghiệp như nhà tỷ phú Mirko Kovats nguoi Áo. Chỉ trong một thời gian ngắn ông đã tạo ra một đế chế tài chính đáng kinh ngạc chỉ bằng cách mua lại các doanh nghiệp, thậm chí là các doanh nghiệp phá sản

Đối với xã hội, trong trường hợp doanh nghiệp chuyển nhượng đứng trước nguy cơ phá sản, việc chuyển nhượng doanh nghiệp thành công sẽ khiến người lao động tiếp tục có cơ hội việc làm, tránh tình trạng thất nghiệp và nhiều vấn đề xã hội phức tạp.

Đối với Nhà nước, khi doanh nghiệp chuyển nhượng thành công, Nhà nước thu được thuế và tiếp tục thu được thuế từ chú doanh nghiệp môi khi họ làm ǎn hiệu quả.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý về Sáp nhập và Mua lại doanh nghiệp (M&A) của Công ty Luật TNHH Everest 

2- Nhận diện quan hệ “mua bán doanh nghiệp”

Về lý thuyết, mua bán doanh nghiệp là việc chủ sở hữu doanh nghiệp chuyển quyền sở hữu doanh nghiệp cho người mua. “Bán doanh nghiệp” là việc chuyển đổi sở hữu toàn bộ một doanh nghiệp (hoặc một đơn vị hạch toán phụ thuộc của doanh nghiệp) có thu tiền. Theo quan hệ mua bán đó, người bán sẽ chấm dứt hoạt động kinh doanh tại doanh nghiệp còn người mua tiếp nhận doanh nghiệp đã mua để tiếp tục khai thác các giá trị của nó vào mục đích kinh doanh.

Mua bán doanh nghiệp, trước hết, mang ban chat pháp lý của quan hệ mua bán - đó là quan hệ chuyển quyền sở hữu có thu tiền. Tuy vậy, đối tượng mua bán ở đây không phải là loại “tài sản” đơn thuần (tài sản doanh nghiệp) mà là “Doanh nghiệp”. Khi thỏa . thuận mua bán doanh nghiệp, bên bán, bên mua không chỉ thỏa thuận và định giá các tài sản hữu hình của doanh nghiệp như dây chuyền sản xuất, thiết bị kỹ thuật, phương tiện vận chuyển, v.v. mà còn thỏa thuận và định giá cả các giá trị tiềm năng, giá trị vô hình của doanh nghiệp như tên thương mại, nhãn hiệu hàng hóa, đội ngũ công nhân kỹ thuật lành nghề, hệ thống quản lý nghiệp vụ, hệ thống khách hàng, đại lý phân phối... Chính vì vậy, việc mua bán doanh nghiệp không chỉ dẫn đến chuyển giao tài sản hữu hình mà còn dẫn đến việc chuyển giao quyền tiếp tục khai thác các giá trị tài sản vô hình của doanh nghiệp đã bán cũng như việc chuyển giao quyền và nghĩa vụ tài sản của doanh nghiệp với người thứ ba (bao gồm cả quyển và nghĩa vụ đối với khách hàng, quyển và nghǐa vụ đối với người lao động..).

Trên thực tế, việc mua bán doanh nghiệp diễn ra rất da dang. Mua bán doanh nghiệp theo hợp đồng mua bán doanh nghiệp chỉ có thể thực hiện được đối với doanh nghiệp một chủ sở hữu hoặc doanh nghiệp có ít đồng sở hữu chủ. Khi đó, chủ sở hữu duy nhất hoặc các đồng chủ sở hữu có thể cùng đúng tên là bên bán doanh nghiệp, cùng đàm phán, thỏa thuận, thống nhất các điều khoản mua bán doanh nghiệp. Song, đối với doanh nghiệp nhiều chủ sở hữu (ví dụ như công ty cổ phần hay công ty trách nhiệm hữu hạn có đông thành viên góp vốn), việc mua bán doanh nghiệp không thể hoặc rất khó để thực hiện thỏa thuận mua bán doanh nghiệp và ký kết hợp đồng mua bán doanh nghiệp. Trong những trường hợp này, bên có ý định mua doanh nghiệp sẽ thực hiện mua lại doanh nghiệp thông qua mua thâu tóm cổ phần, phần vốn góp, tức là thông qua việc mua bán cổ phần, phần vốn góp để thâu tóm, nắm quyền sở hữu và kiểm soát đối với doanh nghiệp mục tiêu. Bởi vì, trong công ty cổ phần, đại hội đồng cổ đông cũng không có thẩm quyền quyết định việc bán doanh nghiệp. Cho dù toàn bộ cổ đông biểu quyết việc bán doanh nghiệp thì việc bán doanh nghiệp cũng sẽ gặp vướng mắc khi công ty cổ phẩn còn có những cổ đông không có quyển biểu quyết tại đại hội đồng cổ đông nhưng họ cũng là đồng sở hữu chủ của công ty cổ phần.

Những phân tích trên cho thấy, hợp đồng mua bán doanh nghiệp không phải là phương thức duy nhất để thực hiện việc mua bán hay mua lại một doanh nghiệp. Để sở hữu hay kiểm soát, chi phối một doanh nghiệp, người mua có thể thực hiện thông qua việc mua lại cổ phần, phần vốn góp để đạt được mục đích của mình.

Pháp luật hiện hành của Việt Nam có các quy định về bán doanh nghiệp tư nhân trong Luật Doanh nghiệp nǎm 2014, quy định về mua lại doanh nghiệp trong Luật Cạnh tranh nǎm 2018, quy định về bán doanh nghiệp 100% vốn nhà nước trong Nghị định số 128/2014/NÐ-CP ngày 31/12/2014 của Chính phủ về bàn, giao,chuyển giao doanh nghiêp 100% vốn nhà nước. Luat Ðâu tu nǎm 2014, 2016, 2017, 2018, 2019 cũng có quy định về đầu tư, góp vốn, mua lại cổ phần, phần vốn góp tại tổ chức kinh te. Ngoài ra,Luat Doanh nghiêp nǎm 2014 còn quy dinh hoat dong mua bán doanh nghiệp như các quy định về: (i) vấn đề chuyển nhượng cổ phần, vốn góp của thành viên;(ii) vấn đề chuyển nhượng một phần,hoǎc toàn bộ vốn điều lệ cho tổ chức, cá nhân khác;(iii) vấn đề bán tài sản có giá trị lớn của doanh nghiệp. Cụ thể như sau:

Khoản 4 Ðiều 29 Luật Canh tranh nǎm 2018 quy định:“Mua lại doanh nghiệp là việc một doanh nghiệp trực tiếp hoặc gián tiếp mua toàn bộ hoặc một phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp khác đủ để kiểm soát, chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành, nghề của doanh nghiêp bị mua lại”.

Bên cạnh quy định mua lại “phần vốn góp” để tiến tới thâu tóm doanh nghiệp, quy định của Luật Cạnh tranh năm 2018 cũng coi là mua bán doanh nghiệp đối với trường hợp mua bán tài sản của doanh nghiệp (một phần hoặc toàn bộ) nhưng việc mua bán đó phải dẫn đến hệ quả cho phép người mua kiểm soát toàn bộ hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp bị mua lại. Trong khi giá trị “phần vốn góp” phản ánh cá giá trị tài sản hữu hình và giá trị tài sản vô hình thì việc mua bán tài sản của doanh nghiệp thông thường chỉ tính đến giá trị thực tế của tài sản hữu hình.Tuy nhiên,để có thể chi phối, kiểm soát doanh nghiệp hoặc ngành, nghề kinh doanh của doanh nghiệp, trong pham vi một hoạt động mua bán doanh nghiệp, các bên không thế chỉ thỏa thuận việc mua bán tài sản thông thường (tài sản hữu hình) mà phải thỏa thuận thêm các vấn đề liên quan đến quyền tiếp tục Sản xuất kinh doanh hàng hóa mà doanh nghiệp cũ đang kinh doanh, với những nhãn hiệu hàng hóa, tên thương mại cū của doanh nghiệp bị mua lại.. Thông thường, việc kiểm soát toàn bộ ngành, nghề kinh doanh chỉ có được khi người mua mua lại toàn bộ doanh nghiệp và nếu chỉ mua một phần doanh nghiệp thì người mua thường chỉ có cơ hội kiểm soát một hoặc một số ngành, nghề kinh doanh của doanh nghiệp.

Điều 187 Luật Doanh nghiệp nǎm 2014 quy định riêng về việc bán doanh nghiệp tư nhân. Theo đó, chủ doanh nghiệp tư nhân có quyền bán doanh nghiệp của mình cho người khác. Sau khi bán doanh nghiệp, chủ doanh nghiệp tư nhân vẫn phải chịu trách nhiệm về các khoản nợ và nghĩa vụ tài sản khác của doanh nghiệp phát sinh trong thời gian trước ngày chuyển giao doanh nghiệp, trừ trường hợp người mua, người bán và chủ nợ của doanh nghiệp có thỏa thuận khác. Người bán, người mua doanh nghiệp phải tuân thủ các quy định của pháp luật về lao động. Người mua doanh nghiệp phải đăng ký thay đổi chủ doanh nghiệp tư nhân theo quy định của pháp luật hiện hành.

• Bán theo phương thức trực tiếp” là phương thức đàm phán, thỏa thuận và ký hợp đồng trực tiếp giữa người bán doanh nghiệp, bộ phận doanh nghiệp với người mua doanh nghiệp, bộ phận doanh nghiệp trong trường hợp chỉ có một tổ chức hoǎc tập thể

• người lao động trong doanh nghiệp hoǎc một nhóm người hoǎc một cá nhân dǎng ký mua (sau đây gọi tắt là người đǎng ký mua).

• "Bán theo phương thức đấu giá” là phương thức lựa chọn người mua doanh nghiêp,bộ phận doanh nghiệp khi có từ hai người dǎng ký mua trở lên thông qua trả giá cạnh tranh công khai tại phiên đấu giá.

Về hậu quả pháp lý,việc mua bán doanh nghiệp chỉ có thể dẫn đến việc chấm dứt hoạt động kinh doanh của chủ đầu tư mà không cham dut hoat dong kinh doanh cua doanh nghiêp. Doanh nghiệp vẫn tồn tại liên tục trước, trong và sau quá trình mua bán.Nếu đạt được sự thỏa thuận chuyển giao quyền và nghĩa vụ, người mua doanh nghiêp se dúng vào vị trí của chủ sở hữu doanh nghiệp để tiếp tục thực hiện các quyền và nghĩa vụ của doanh nghiệp với khách hàng và với các trái chủ khác.

Việc xem xét một truong hop có phai là mua bán doanh nghiệp hay không, cần thiết đưa vào cả hai dấu hiệu sau đây:

(i) Môt là:Có hành vi mua bán một phần hoặc toàn bộ phần vốn góp, tài sản của doanh nghiệp hay không?

(ii) Hai là: Việc mua bán đó có dẫn đến việc người mua kiểm soát,chi phối doanh nghiệp hoặc một ngành nghề của doanh nghiệp hay không? Ðê có được quyền này, người mua và người bán không thể chỉ thỏa thuận việc mua bán tài sản hữu hình như máy móc, thiết bị kỹ thuật mà kèm theo đó, họ sẽ thỏa thuận chuyển nhượng các giá trị tài sản vô hình (giá trị tiêm nǎng) của doanh nghiệp. Khả nǎng kiểm soát một trong số những ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp chỉ có thể xảy ra khi hoạt động sản xuất kinh doanh ngành nghề đó được tổ chức tương đối độc lập (độc lập về nhân sự, kỹ thuật, ngành nghề, bộ máy quản lý hành chính...).

Đối với việc chuyển nhượng một phần vốn điều lệ, giá chuyển nhượng có thể cao hơn giá trị danh nghĩa của phần vốn điều lệ do thỏa thuận xác định giá trị doanh nghiệp bao gồm cả các giá trị lợi thế, giá trị tài sản vô hình vào giá bán. Người nhân chuyển nhượng trở thành một thành viên công ty, thực hiện quyền chủ sở hữu trong mối quan hệ với các đồng chủ sở hữu khác tương ứng với phần vốn góp của mình. Việc chuyển nhượng một phần vốn điều lệ không dẫn đến quyền sở hữu độc lập của người nhận chuyển nhượng đối với doanh nghiệp đã mua, song có thể dẫn đến khả năng kiểm soát, chi phối doanh nghiệp nếu như họ sở hữu tỷ lệ vốn góp chi phối.

Đối với việc chuyển nhượng toàn bộ vốn điều lệ, cần xem xét cụ thể nội dung thỏa thuận giữa các bên về đối tượng tài sản được chuyển nhượng. Về lý thuyết, nếu như nội dung thỏa thuận chuyển nhượng cho phép người nhận chuyển nhượng quyền tiếp tục sử dụng tên thương mại, quyển tiếp tục kinh doanh ngành nghề kinh doanh trước đây, quyền sử dụng bộ máy nhân sự của doanh nghiệp... thì trường hợp này có bản chất là mua bán doanh nghiệp. Thực tế, người nhận chuyển nhượng toàn bộ vốn điều lệ doanh nghiệp đều xuất phát từ nhu cầu kinh doanh và có tham vọng tiếp tục kinh doanh thông qua việc nhận chuyển nhượng và kế thừa toàn bộ tài sản hữu hình và vô hình của doanh nghiệp. Nếu không vì những yếu tố này, việc sử dụng khoản tiền thanh toán cho hợp đồng chuyển nhượng để thành lập mới một công ty còn đơn giản hơn rất nhiều. Do đó, thỏa thuận chuyển nhượng toàn bộ vốn điều lệ thường gắn liền với hầu hết các nội dung nói trên.

Từ những phân tích trên đây, có thể kết luận, quan hệ chuyển nhượng toàn bộ vốn điều lệ có đặc điểm của quan hệ mua bán doanh nghiệp. Do vậy, Luật Doanh nghiệp của Việt Nam không nên chỉ dừng lại ở quy định về quyền chuyển nhượng vốn điều lệ mà nên tiếp cận quy định về quan hệ mua bán doanh nghiệp và có thêm các quy định phù hợp điều chỉnh các quan hệ phát sinh từ quan hệ mua bán này.

Xem thêm:  Dịch vụ pháp lý thành lập doanh nghiệp của Công ty Luật TNHH Everest

3- Khuyến nghị của Công ty Luật TNHH Everest

[a] Bài viết này được luật sư, chuyên gia của Công ty Luật TNHH Everest thực hiện nhằm mục đích nghiên cứu khoa học hoặc phổ biến kiến thức pháp luật, hoàn toàn không nhằm mục đích thương mại.

[b] Bài viết có sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy. Tại thời điểm trích dẫn những nội dung này, chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả. Tuy nhiên, quý Vị chỉ nên coi đây là những thông tin tham khảo, bởi nó có thể chỉ là quan điểm cá nhân người viết.

[c] Trường hợp cần giải đáp thắc mắc về vấn đề có liên quan, hoặc cần ý kiến pháp lý cho vụ việc cụ thể, Quý vị vui lòng liên hệ với chuyên gia, luật sư của Công ty Luật TNHH Everest qua Tổng đài tư vấn pháp luật: (024) 66 527 527, E-mail: info@everest.org.vn.