Chứng cứ trong tố tụng dân sự

1- Khái niệm chứng cứ

Trong các vụ việc dân sự được toà án giải quyết, có rất nhiều tình tiết, sự kiện mà quan hệ pháp luật giữa các bên đương sự phụ thuộc vào nó. Những tình tiết, sự kiện này thường xảy ra trước khi có đơn kiện đến toà án nhưng để giải quyết được vụ việc dân sự vẫn phải làm rõ chúng. Trong mối liên quan chung và qua lại giữa các tình tiết, sự kiện, không tình tiết, sự kiện nào xảy ra trên thực tể lại không có mối quan hệ với các tình tiết, sự kiện khác; không tình tiết, sự kiện nào xảy ra lại không để lại tin tức, dấu vết.

Tin tức, dấu vết của một tình tiết, sự kiện có thể được ghi lại trong trí nhớ của những người trực tiếp chứng kiến tình tiết, sự kiện hoặc để lại dấu vết trên các tài liệu, đồ vật. Do vậy, mặc dù chúng đã xảy ra trước khi có đơn kiện đến toà án người ta vẫn có thể biết được về chúng. Để xác định được các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự, toà án phải nghe lời trình bày của đương sự, người làm chứng là những người trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến sự kiện và xem xét các tài liệu, đồ vật có chứa đựng các tin tức, dấu vết sự kiện.

Trong tố tụng dân sự, những tin tức, dấu vết về các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự được thể hiện dưới những hình thức nhất định do toà án sử dụng làm cơ sở để giải quyết vụ việc dân sự được gọi là chứng cứ. Do vậy, nếu hiểu theo nghĩa chung, chứng cứ là cái có thật mà căn cứ vào đó đế toà án giải quyết vụ việc dân sự.

Tuy vậy, hoạt động tố tụng cung cấp, giao nộp, xem xét, đánh giá và sử dụng chứng cứ thường bị chi phối bởi rất nhiều yểu tố khác nhau. Để bảo đảm việc giải quyết các vụ việc dân sự được đúng đắn thì các hoạt động tố tụng này phải được pháp luật quy định đầy đủ và chặt chẽ. Từ đó, có thể định nghĩa chứng cứ như sau:

Chứng cứ là cái có thật, theo một trình tự do luật định được toà án dùng làm căn cứ đê giải quyết vụ việc dân sự.

Chứng cứ có thể là những tin tức, dấu vết liên quan đến các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự được toà án sử dụng làm căn cứ để giải quyết vụ việc dân sự. Song để mọi người có thể nhận thức được thì chúng phải được ghi lại, phản ánh lại dưới những hình thức cụ thể như bản hợp đồng, bản di chúc, băng ghi âm, ghi hình. Từ điều này, trên thực tế thường có cách hiểu chứng cứ trong các vụ việc dân sự là những phương tiện phàn ánh lại chúng như bản họp đồng, bản di chúc đó, băng ghi âm, ghi hình đó...

Như vậy, ở đây đã coi là chứng cứ cả những sự kiện dựa vào đó toà án xác định các tình tiết của vụ việc dân sự và những phương tiện phục vụ cho việc xác định những tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự. Nghĩa là chứng cứ bao gồm cả sự kiện có thật và phương tiện của chứng minh. Nhưng nếu suy cho cùng, những phương tiện đó chẳng qua chỉ là hình thức biểu hiện bên ngoài của chứng cứ. Để giải quyết được vụ việc dân sự, toà án phải căn cứ vào những “tin tức”, “dấu vết” về các tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự được phản ánh trong các phương tiện đó nên nó mới là chứng cứ.

Trên thực tế, thuật ngữ chứng cứ và bằng chứng được sử dụng như nhau nhưng thực chất chúng là các khái niệm khác nhau. Chứng cứ được dùng làm căn cứ để toà án xác định yêu cầu hay phản đối yêu cầu của đương sự đúng hay không. Trong khi đó, bằng chứng là cái mà các chủ thể đưa ra dùng để chứng tỏ yêu cầu hay phản đối yêu cầu của họ là đúng. Thực ra, bằng chứng là phương tiện để các đương sự, người đại diện hay người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự dựa vào để chứng minh cho yêu cầu hay sự phản đối của họ. Tuy vậy, toà án cũng có thể sử dụng những tin tức được phản ánh trong các bằng chứng để giải quyết vụ việc dân sự nếu đã kiểm tra được tính xác thực của nó.

Hiện nay, định nghĩa về chứng cứ cũng được quy định tại Điều 93 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015. Theo đó, “Chứng cứ trong vụ việc dân sự là những gì có thật được đương sự và cơ quan, tố chức, cá nhân khác giao nộp, xuất trình cho toà án trong quá trình tô tụng hoặc do tòa án thu thập được theo trĩnh tự, thủ tục do Bộ luật này quy định và được toà án sử dụng làm căn cứ để xác định các tình tiết khách quan của vụ án cũng như xác định yêu cầu hay sự phản đối của đương sự là có căn cứ và hợp pháp." Tuy còn nhiều ý kiến khác nhau nhưng về cơ bản, quy định này đã phản ánh được tương đổi đầy đủ bản chất của chứng cứ.

Xem thêm: Dịch vụ luật sư hợp đồng của Công ty Luật TNHH Everest

2- Các thuộc tính của chứng cứ

Chứng cứ có ý nghĩa rất lớn đối với việc giải quyết vụ việc dân sự nhưng là phạm trù pháp lí khá phức tạp. Tuy vậy, như các sự vật, sự việc khác con người vẫn có thể nhận thức được thông qua các thuộc tính của nó. Thuộc tính là đặc tính vốn có của một sự vật tồn tại và qua đó con người nhận thức được sự vật, phân biệt được sự vật này với sự vật khác. Các thuộc tính của chứng cứ bao gồm: tính khách quan, tính liên quan và tính hợp pháp.

Chứng cứ có tính khách quan bởi chứng cứ là cơ sở để nhận thức vụ việc dân sự. Theo lí luận về nhận thức thì người ta chỉ nhận thức đúng bản chất của sự vật, sự việc khi nó được phản ánh lại một cách khách quan. Những cái có được là do sự tưởng tượng, hư cấu không bao giờ nói lên được bản chất sự vật, sự việc và không thể làm cơ sở của nhận thức.

Tính khách quan của chửng cứ thể hiện ở chỗ chứng cử phải là cái có thật, tồn tại ngoài ý muốn của những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng. Trong quá trình tố tụng, những người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng không thể tạo ra chúng theo ý muốn chủ quan của họ mà chỉ có thể thu thập, nghiên cứu, đánh giá và sử dụng chúng.

Xác định được tính khách quan của chứng cứ trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự có ý nghĩa rất quan trọng. Căn cứ vào tính khách quan của chứng cứ, toà án loại bỏ đưọc những cái không có thật, không sử dụng để giải quyết vụ việc dân sụ bảo đảm cho việc giải quyết vụ việc dân sự được nhanh chóng, đúng đắn.

Chứng cứ có tính liên quan bởi chứng cứ được toà án dựa vào để giải quyết vụ việc dân sự. Tính liên quan của chứng cứ thể hiện ở chỗ giữa chứng cứ và vụ việc dân sự có mối quan hệ nhất định. Nhờ chứng cử mà toà án có thể công nhận hay phủ nhận được tình tiết, sự kiện này hay tình tiết, sự kiện khác của vụ việc dân sự hoặc đưa ra tin tức về nó.

Thông thường, chứng cứ bao gồm những tin tức liên quan trực tiếp đến vụ việc dân sự. Thông qua nó toà án có thể khẳng định ngay được có hay không tình tiết, sự kiện của vụ việc dân sự nhưng trong nhiều trường hợp, chứng cứ còn bao gồm cả những tin tức liên quan gián tiếp đến vụ việc dân sự. Tuy vậy, nhờ chúng toà án vẫn có khả năng đưa ra những kết luận nhất định về vụ việc dân sự đang giải quyết.

Ví dụ: Trong tranh chấp xác định cha cho con, bị đơn chỉ ra rằng mình không có quan hệ với mẹ đứa trẻ vào thời gian có thể thụ thai vì ở địa điểm khác. Để chứng minh điều này bị đơn xuất trình giấy công tác, vé xe, hoá đơn thanh toán tiền nghỉ khách sạn, chỉ ra người biết được mình ở địa điểm khác vào thời gian mẹ đứa trẻ có thể thụ thai. Sự kiện bị đơn ở địa điểm khác không phải là sự kiện mà quan hệ pháp luật giữa các đương sự trực tiểp liên quan đến. Tuy vậy, nếu những bằng chứng bị đơn đưa ra là có thực thì sẽ giúp cho toà án kết luận được bị đơn không phải là cha của đứa trẻ. Những sự kiện này tuy có tính chất trung gian, gián tiếp liên quan đến vụ việc dân sự được sử dụng để giải quyết vụ việc dân sự nên cũng được coi là chứng cứ. Như vậy, tính liên quan của chứng cứ được thể hiện ở cả hai mặt là liên quan trực tiếp và liên quan gián tiếp, tức là qua một khâu trung gian.

Căn cứ vào tính liên quan của chứng cứ, trong quá trinh giải quyết vụ việc, toà án có thể loại bỏ được những cái không có liên quan đến vụ việc dân sự. Từ đó, không phải xác minh làm rõ chúng, bảo đảm cho việc giải quyết vụ việc dân sự được nhanh chóng và đúng đắn.

Chứng cứ có tính hợp pháp, bởi việc giải quyết vụ việc dân sự không thể tách rời quá trình nghiên cứu, đánh giá và sử dụng chứng cứ. Quá trình này lại rất phức tạp, pháp luật phải quy định cụ thể những vấn đề liên quan đến chúng thì mới có thể làm cho việc giải quyết vụ việc dân sự đúng với bản chất của nó.

Tính hợp pháp của chứng cứ yêu cầu chứng cứ phải được rút ra từ những nguồn nhất định do pháp luật quy định; quá trình thu thập, nghiên cứu, đánh giá và sử dụng phải được tiến hành theo đúng quy định của pháp luật.

Trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự, các chủ thể chứng minh phải tuân thủ đúng các quy định của pháp luật về chứng cứ. Đối với những gì không được rút ra từ các nguồn do pháp luật quy định, không được thu thập, nghiên cứu, đánh giá và sử dụng theo đúng quy định của pháp luật thì không được coi là chứng cứ, không được sử dụng giải quyết vụ việc dân sự.

Như vậy, chứng cứ có ba thuộc tính cơ bản. Căn cứ vào các thuộc tính này, trong quá trình chứng minh, toà án và các chủ thể khác sẽ xác định những gì được coi là chứng cứ. Chỉ những cái có đủ ba thuộc tính đó mới được sử dụng với tư cách là chứng cứ.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực lao động của Công ty Luật TNHH Everest

3- Phân loại chứng cứ

Trên thực tế, chứng cứ thường được phân chia thành các loại khác nhau. Có nhiều cách phân loại chứng cứ, như căn cứ vào nguồn chứng cứ, cách thức tạo thành chứng cứ, hình thức tồn tại của chứng cử, mối liên hệ giữa chứng cứ với các tình tiết, sự kiện cần chứng minh của vụ việc dân sự, giá trị chứng minh của chứng cứ đối với vụ việc dân sự... Tuỳ theo từng cách phân loại, chứng cứ có thể được gọi dưới những tên khác nhau như chứng cứ gốc, chứng cứ thuật lại; chứng cứ trực tiếp, chứng cứ gián tiếp; chứng cứ viết, chứng cứ miệng; chứng cử khẳng định, chửng cứ phủ định.

Chúng cứ qua phân loại được gọi dưới những tên khác nhau. Tuy vậy, việc phân loại chứng cứ không làm thay đổi giá trị chứng minh của chứng cứ. Việc phân loại chứng cứ chủ yếu có ý nghĩa đổi với việc nghiên cứu và đưa ra những quy định về chứng cứ. Bên cạnh đó, nó cũng có ý nghĩa đối với việc sử dụng chứng cứ trong giải quyết vụ việc dân sự. Chẳng hạn, nếu có chứng cứ thuật lại thì phải có chứng cứ gốc, đối với chứng cứ gián tiếp thì khi sử dụng phải kết hợp cùng chứng cứ khác. Từ việc phân loại chứng cứ, toà án có thể xác định được phạm VÌ những chứng cứ, tài liệu cần phải thu thập, xác định được yêu cầu sử dụng đối với chứng cứ cụ thể... bảo đảm việc giải quyết đúng vụ việc dân sự.

Xem thêm: Dịch vụ pháp lý trong lĩnh vực đầu tư của Công ty Luật TNHH Everest

4- Nguồn chứng cứ

Một trong những vấn đề khá quan trọng về chửng cứ là nguồn chứng cứ. Nguồn được hiểu là nơi bắt đầu, nơi phát sinh ra hoặc nơi có thể cung cấp hay rút ra cái gì, điều gì. Do đó, nguồn chứng cứ được hiểu là nơi rút ra các chứng cứ.

Nguồn chứng cứ bao gồm người, vật, tài liệu mang các thông tin về vụ việc dân sự. Như vậy, nguồn chứng cứ có hai loại chủ yếu là người, vật và tài. liệu. Việc phân biệt các nguồn chứng cứ có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định giá trị chứng minh của mỗi loại chứng cứ.

Thông thường, các chứng cứ được rút ra từ các vật, tài liệu thì việc nghiên cứu, đánh giá và sử dụng không mấy phức tạp vì chúng ít bị chi phổi bởi ngoại cảnh. Đối với những chửng cứ được rút ra từ con người như đương sự, người làm chửng việc nghiên cứu, đánh giá và sử dụng chúng rất phức tạp. Nét chung nhất của con người với nghĩa là nguồn chứng cứ bị chi phối rất lớn bởi yểu tố lợi ích, tâm ỉí, khả năng nhận thức, nhớ và phản ánh lại những gì họ thấy, sự quan tâm của họ đối với sự kiện... Tẩt cả những yếu tố này đều phải tính đến khi nghiên cứu, đánh giá và sử dụng các chứng cứ được rút ra từ đương sự, người làm chứng.